‘เทสต์ดีมีไว้ขาย?’ สำรวจปรากฏการณ์ ‘ซื้อขายไลฟ์สไตล์’ ในคนรุ่นใหม่

ตอนนี้ในหมู่คนรุ่นใหม่กำลังเกิดปรากฏการณ์ ‘การซื้อขายไลฟ์สไตล์’ หรือที่บางคนเรียกว่า ‘เช่าตัวตน’ เมื่อสังคมให้ค่ากับตัวตนบนโลกออนไลน์ เทสต์ดีจึงกลายเป็นสิ่งที่ซื้อขายกันได้ ไลฟ์สไตล์จึงไม่ใช่แค่การใช้ชีวิตอีกต่อไป แต่มันกลายเป็นสินค้า แล้วปรากฏการณ์นี้กำลังสะท้อนอะไรสังคมไทย

ปรากฏการณ์ ‘การซื้อขายไลฟ์สไตล์’

การซื้อขายไลฟ์สไตล์เหล่านี้เกิดขึ้นบนแพลตฟอร์มโซเชียลมีเดียโดยเฉพาะในกลุ่มเฟซบุ๊กที่มีการตั้งกลุ่มซื้อขายรูปและคลิปวิดีโอไลฟ์สไตล์ชีวิต จากการเข้าไปสำรวจดูพบว่า ปัจจุบันมีกลุ่มแบบนี้อยู่หลายสิบกลุ่ม และบางกลุ่มมีสมาชิกสูงถึงหลักหมื่นคน

ในกลุ่มเหล่านี้มีการซื้อขายภาพถ่ายและคลิปวิดีโอที่เกี่ยวกับไลฟ์สไตล์ชีวิต ไม่ว่าจะเป็นวิวต่างประเทศ คาเฟ่ อาหารหรู งานคอนเสิร์ต หรือแม้แต่รูปในห้องเรียนมหาวิทยาลัยดังๆ ไปจนถึงการจ้างให้โพสต์ “สุขสันต์วันเกิด” ลงสตอรี่อินสตาแกรม

ซื้อขายกันอย่างไร?

ราคาขายเริ่มต้นเพียง 2-10 บาทต่อรูป โดยผู้ซื้อส่วนใหญ่จะใช้บัญชีนิรนามเข้ามาซื้อและวิธีการซื้อขายก็มีอยู่ 3 รูปแบบหลักๆ

• ซื้อจากสต็อกภาพที่มีคนโพสต์ไว้
• โพสต์ตามหารูปตามคอนเซ็ปต์ เช่น กินข้าวฟีลแฟน หรือแม้แต่รูปของผิดกฎหมาย เช่น รูปปืน ก็มีให้เห็น
• และสุดท้ายคือจ้างถ่ายตามสั่งเพื่อให้แน่ใจว่าสมจริงและไม่ซ้ำใคร

ซื้อภาพพวกนี้ไปทำไม?

รูปเหล่านี้ถูกนำไปสร้างโปรไฟล์ ทำคอนเทนต์ ใช้ในการทำการตลาด หรือโชว์ภาพลักษณ์ลงสตอรี่อินสตาแกรม จากการสำรวจส่วนใหญ่ซื้อไปเพื่อปั้นแอคเคาท์ให้ดูดีและมีความน่าเชื่อถือ ซึ่งมันก็สะท้อนว่าทุกวันนี้ภาพลักษณ์ออนไลน์ถูกแปลงเป็นมูลค่าได้จริง

แต่คำถามคือคนเราจะเอาไลฟ์สไตล์ในชีวิตประจำวันของคนอื่นไปทำอะไร ทั้งๆ ที่นั่นไม่ใช่ตัวตนของเราจริงๆ

โดยปกติแล้วเราจะคุ้นชินกับการซื้อรูปจากเว็บไซต์ต่างๆ เช่น shutterstock ซึ่งล้วนเป็นรูปที่ไฟล์คุณภาพสูงและผู้ซื้อส่วนใหญ่มีจุดประสงค์เพื่อนำไปทำงานอย่างชัดเจน

ทำไมเด็กรุ่นใหม่ซื้อขายไลฟ์สไตล์

ดังนั้นนี่อาจจะเป็นปัญหาที่สะท้อนถึงค่านิยมที่ผิดเพี้ยนไปถึงสุขภาพจิตในหมู่กลุ่มคนรุ่นใหม่ที่กำลังเสพติดภาพลักษณ์ จนต้องเช่าตัวตนคนที่พวกเขาคิดว่า ‘เทสต์ดี’ หรือ ‘ไลฟ์สไตล์ในอุดมคติ’

นพ.อภิชาติ จริยาวิลาศ หรือหมอท็อป จิตแพทย์ กรมสุขภาพจิต ชี้ว่า จริงๆ เรื่องนี้มีมานานแล้ว อย่าง การเช่ารถหรูมาถ่ายรูปเพื่อประโยชน์ทางธุรกิจหรือทางสังคม

แต่ปัจจุบันโซเชียลมีเดียคือตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดปรากฏการณ์วัฒนธรรม Fake Story หรือ วัฒนธรรมชีวิตปลอมๆ เพราะโซเชียลมีเดียกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันของผู้คนในยุคนี้ที่เต็มไปด้วยการแข่งขันกันนำเสนอภาพชีวิตที่สมบูรณ์แบบลงในโซเชียลมีเดีย

ดังนั้นปรากฏการณ์การซื้อขายไลฟ์สไตล์ที่เกิดขึ้น อาจมองได้ในมุมธุรกิจที่ปัจจุบันคนตัดสินกันด้วยภาพลักษณ์ทางโซเชียลมีเดีย มันเป็นสิ่งที่เข้าถึงได้ง่ายที่สุดและดูได้เร็วที่สุดว่าจะน่าเชื่อถือหรือไม่ การซื้อภาพจึงเป็นการสร้างความน่าเชื่อถือที่เป็นทางลัดที่สุดเพื่อผลประโยชน์ทางธุรกิจหรือสร้างภาพลักษณ์ส่วนตัว

อีกมุมหนึ่งคือซื้อไปเพื่อความรู้สึกเป็นที่ยอมรับหรือเพิ่มความมั่นใจให้ตัวเองเพื่อให้ตัวเองรู้สึกกลมกลืนกับสังคม

ส่วนสาเหตุที่ปรากฏการณ์นี้มีอิทธิพลต่อกลุ่มวัยรุ่นเป็นเพราะกำลังเป็นวัยที่สร้างหรือค้นหาอัตลักษณ์ของตนเอง เด็กรุ่นใหม่ใช้สินค้าและประสบการณ์เป็นภาษาทางสังคมเพื่อบ่งบอกว่าตัวเองเป็นใคร มีรสนิยมแบบไหน

การเสพคอนเทนต์โดยไม่ทันกลั่นกรองอาจทำให้เข้าใจผิดว่าชีวิตที่ดีต้องเป็นแบบที่เห็นในโซเชียลมีเดีย บางคนจึงพยายามพัฒนาตัวเองเพื่อไม่ให้รู้สึกด้อยกว่าคนอื่นหรือไม่ก็ใช้ทางลัดโดยการสร้างภาพด้วยการซื้อไลฟ์สไตล์หรือเช่าตัวตนคนอื่น

ตอนนี้การเสพสื่อบนโซเชียลมีเดียจึงต้องอาศัยวิจารณญาณเป็นอย่างมาก เพราะนอกจากจะมี Fake News แล้ว ก็ยังมี Fake Story Fake Status และ Fake Identity อีกด้วย

เท่ากับว่าตลาดนี้เกิดขึ้นได้เพราะสังคมมองว่าภาพลักษณ์ออนไลน์สามารถแปลงเป็นมูลค่าได้จริง

คำอธิบายทางจิตวิทยา

นพ.อภิชาติ มองว่า ปรากฏการณ์นี้ถือเป็นปัญหาที่ซับซ้อนและมีหลากหลายมิติ แต่ก็มีคำอธิบายทางจิตวิทยาว่าทำไมบางคนถึงอยากซื้อไลฟ์สไลต์หรือเช่าตัวตนคนอื่น

อาจเป็นมาจากทฤษฎีการเปรียบเทียบทางสังคม (Social Comparison Theory) มนุษย์มีแนวโน้มโดยธรรมชาติในการเปรียบเทียบตนเองกับผู้อื่น บางส่วนเกิดจากจิตใต้สำนึกที่ต้องการความมั่นคงและปลอดภัย เมื่อเห็นสิ่งที่ดีหรือเหนือกว่าในสายตาสังคม

ประกอบกับแนวคิดการบริโภคเชิงสัญญะ (Symbolic Consumption) ที่อธิบายพฤติกรรมของคนเราที่ซื้อสิ่งของไม่ใช่เพื่อการใช้งานจริง แต่เพื่อแสดงออกว่าตัวเองเป็นคนแบบไหน

แต่ในยุคโซเชียลมีเดียที่ข้อมูลและเทรนด์ถาโถมเข้ามามาก ส่งผลให้ภาพตัวตนที่สังคมคาดหวังมีอิทธิพลมากเสียจนตัวตนที่แท้จริงของเราอาจถูกหลงลืม หรือถูกบิดเบือนให้กลายเป็นสิ่งที่สังคมอยากเห็น

หลายคนต้องไล่ตามสิ่งที่ไม่ใช่ตัวตนจริงของเรา เช่น ความหรูหรา ความฟุ่มเฟือย ความสำเร็จ ความงาม ตามภาพในโซเชียลมีเดีย สิ่งเหล่านี้สามารถนำไปสู่ความรู้สึกต่ำต้อยความเครียด และแรงกดดันในตนเอง

สิ่งที่ต้องระวังเมื่อผู้คนเริ่มให้คุณค่าและเสพติดกับไลฟ์สไลต์ปลอมแบบไม่รู้ตัว อาจเป็นช่องให้มิจฉาชาชีพเข้ามาใช้ภาพลักษณ์อุดมคติของสังคมเข้ามาหลอก เช่น Romance Scam ที่เราเห็นกันบ่อยๆ ในหน้าข่าว เป็นต้น

ท้ายที่สุดเทรนด์การซื้อขายไลฟ์สไตล์หรือเช่าตัวตนผ่านรูปภาพกำลังสะท้อนค่านิยมใหม่ในสังคมไทยที่ผู้คนให้ค่ากับภาพลักษณ์มากกว่าความจริง