สำรวจมาตรการใหม่ ศบค. เตรียมเปิดประเทศเต็มรูปแบบ 1 พฤษภาคมนี้

ถึงแม้จะยังไม่มีการพิจารณาการประกาศให้โรคโควิดเป็นโรคประจำถิ่น แต่มาตรการที่ ศบค. ประกาศเมื่อวานนี้ (22 เมษายน 2565) ก็เข้าใกล้ความปกติเดิมมากยิ่งขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการปรับลดระดับสีพื้นที่ การยกเลิกระบบ Test & Go เพื่อเปิดประเทศเต็มรูปแบบในวันที่ 1 พฤษภาคม 2565 และการลดวันกักตัวของผู้สัมผัสเสี่ยงสูงเหลือ 5+5 วัน ซึ่งอาจเรียกได้ว่า ศบค. ‘ไปต่อไม่รอแล้วนะ’ (จ๊ะ)

ไม่รอทั้งจำนวนผู้ติดเชื้อที่ยังอยู่ในช่วงขาขึ้นใน 21 จังหวัด หรือประมาณ 1 ใน 4 ของจังหวัดทั้งหมด และทั้งสัดส่วนของผู้ได้รับวัคซีนเข็มกระตุ้นที่ยังไม่ถึง 40% และต่ำกว่าเป้าหมายตามแผนโรคประจำถิ่นของกระทรวงสาธารณสุข แน่นอนว่าการผ่อนคลายมาตรการครั้งนี้เป็น ‘โอกาส’ ฟื้นฟูด้านเศรษฐกิจและท่องเที่ยวของประเทศไทย แต่มี ‘อุปสรรค’ ด้านสาธารณสุขอะไรที่ต้องระมัดระวังบ้าง

สถานการณ์การระบาดล่าสุด

‘สถานการณ์อยู่ในช่วงขาลงจริงหรือไม่’ เมื่อวันที่ 22 เมษายน 2565 ก่อนการประชุม ศบค. นพ.อุดม คชินทร ที่ปรึกษา ศบค. อธิบายสถานการณ์ในขณะนี้ว่า ยอดผู้ติดเชื้อหลังสงกรานต์ต่ำกว่าที่คาดการณ์ไว้หลายเท่า ตัวเลขผู้ติดเชื้อรายใหม่จากการตรวจด้วยวิธี RT-PCR อยู่ที่ 2.1 หมื่นราย หากรวมกับการตรวจด้วย ATK จะอยู่ที่ 4-5 หมื่นราย ส่วนยอดผู้ป่วยในโรงพยาบาลทั่วประเทศมี 1.9 แสนราย

แสดงว่าอาการของคนไข้ไม่ได้หนัก และเตียงผู้ป่วยระดับสีเหลือง-แดงที่เตรียมไว้ใช้ไปเพียง 25% ของเตียงทั้งหมด โดยรวมจึงสรุปว่าผู้ติดเชื้อรายใหม่ไม่ได้มากขึ้น ขณะนี้ผ่านมา 1 สัปดาห์หลังจากเทศกาลสงกรานต์ จึงคิดว่าแนวโน้มอยู่ในช่วงขาลงและดีกว่าที่คาดการณ์ไว้ แต่ถ้าจะให้มั่นใจต้องรอให้ถึงสิ้นเดือนเมษายน-ต้นเดือนพฤษภาคม ซึ่งเป็นระยะฟักตัว 14 วันหลังเทศกาลสงกรานต์

ด้าน นพ.ทวีศิลป์ วิษณุโยธิน โฆษก ศบค. แถลงว่า ในภาพรวมยอดผู้ติดเชื้อรายใหม่มีแนวโน้มลดลง ส่วนผู้เสียชีวิตมีแนวโน้มทรงตัว เมื่อเทียบกับกราฟคาดการณ์ที่แบ่งออกเป็น 3 กรณี พบว่าจำนวนผู้ป่วยปอดอักเสบอยู่ระหว่างเส้นสีเขียวกับสีเหลือง ส่วนจำนวนผู้ป่วยปอดอักเสบใส่ท่อช่วยหายใจและเสียชีวิตอยู่บนเส้นสีเหลือง ซึ่งผู้ป่วยอาการรุนแรงส่วนใหญ่ยังไม่ได้รับวัคซีน 2 เข็มแรก หรือเข็มกระตุ้น

ด้านยอดการใช้เตียงของประเทศ เนื่องจากผู้ติดเชื้อส่วนใหญ่มีอาการเล็กน้อยจึงได้รับการรักษาแบบผู้ป่วยนอกหรือ ‘เจอ แจก จบ’ ทำให้เตียงผู้ป่วยในโรงพยาบาลระดับสีเขียว สีเหลือง (กลุ่มเสี่ยงและปอดอักเสบ) และสีแดง (ปอดอักเสบรุนแรงและใส่ท่อช่วยหายใจ) มีอัตราการครองเตียง 39.1%, 24.4% และ 27.5% ตามลำดับ ซึ่งเมื่อรวมเตียงระดับสีเหลือง-แดงแล้วใช้ไป 25.2%

เมื่อวิเคราะห์การระบาดตามแผนโรคประจำถิ่นแยกรายจังหวัด จะแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม คือ

กลุ่มการระบาดขาขึ้น (Combating) จำนวน 21 จังหวัด ได้แก่ ลำพูน แพร่ ลำปาง พิษณุโลก สุโขทัย กำแพงเพชร นครสวรรค์ สกลนคร บึงกาฬ เลย อุดรธานี ขอนแก่น นครพนม หนองคาย ยโสธร มหาสารคาม ศรีสะเกษ นนทบุรี นครนายก กาญจนบุรี และอุทัยธานี
กลุ่มการระบาดทรงตัว (Plateau) จำนวน 44 จังหวัด ซึ่งกรุงเทพฯ และปริมณฑลอยู่ในกลุ่มนี้
กลุ่มการระบาดขาลง (Declining) จำนวน 12 จังหวัด ได้แก่ เพชรบุรี สุราษฎร์ธานี กระบี่ ระนอง ตรัง นครศรีธรรมราช ภูเก็ต สตูล สงขลา ยะลา ปัตตานี นราธิวาส

ทั้งนี้ ศบค. ต้องระวัง ‘จุดอ่อน’ ของการติดตามสถานการณ์เช่นนี้ เพราะตัวเลขที่ตรวจด้วยวิธี RT-PCR จะไม่ใช่ยอดผู้ติดเชื้อทั้งหมด ส่วนตัวเลขที่ตรวจด้วย ATK อาจต่ำกว่าความเป็นจริง เพราะการเข้าไม่ถึงชุดตรวจและระบบรายงาน ในขณะที่ยอดผู้ป่วยอาการรุนแรงจะล่าช้าไปประมาณ 2 สัปดาห์ และยังมีปัจจัยอื่นที่ส่งผลต่ออาการรุนแรงด้วย ศบค. จะทำอย่างไรให้ระบบเฝ้าระวังนี้สะท้อนสถานการณ์จริงมากที่สุด

การปรับลดระดับสีพื้นที่

ศบค. ปรับระดับพื้นที่สถานการณ์หรือสีพื้นที่ในทิศทางที่ผ่อนคลายขึ้น โดยไม่มีพื้นที่ส้มแล้ว (พื้นที่ควบคุม) เหลือพื้นที่สีเหลือง (พื้นที่เฝ้าระวังสูง) 65 จังหวัด และพื้นที่สีฟ้า (พื้นที่นำร่องท่องเที่ยว) 12 จังหวัด ได้แก่ กรุงเทพฯ กระบี่ กาญจนบุรี ชลบุรี เชียงใหม่ นนทบุรี ปทุมธานี พังงา เพชรบุรี ภูเก็ต เพิ่มระยองและสงขลาขึ้นมา และมีบางพื้นที่ในจังหวัดสีเหลืองอีก 16 จังหวัด

มาตรการหลักในพื้นที่สีเหลืองและสีฟ้าไม่แตกต่างกัน คือ

ยังปิดสถานบริการ สถานบันเทิง ผับ บาร์ คาราโอเกะ แต่ถ้าจะเปิดต้องปรับรูปแบบเป็นร้านอาหารตามมาตรการที่กำหนด
นั่งดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ในร้านอาหารได้ถึง 24.00 น. (เดิม 23.00 น.) แต่จะต้องเป็นร้านอาหารที่ผ่าน SHA+ ของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยหรือ Thai Stop COVID 2 Plus ของกรมอนามัย และปฏิบัติตามมาตรการความปลอดภัยองค์กร (COVID Free Setting)
ทำงานจากบ้าน (WFH) ตามความเหมาะสม และการพิจารณาของหน่วยงาน

ส่วนที่แตกต่างกันคือประเด็นการจัดกิจกรรมรวมกลุ่ม พื้นที่สีเหลืองจำกัดไม่เกิน 1,000 คน แต่ถ้าเกินจำนวนต้องขออนุญาตจากคณะกรรมการโรคติดต่อจังหวัด ส่วนพื้นที่สีฟ้าจัดได้ตามความเหมาะสม และประเด็นสถานศึกษารวมถึงสถาบันกวดวิชา พื้นที่สีเหลืองต้องปฏิบัติตามมาตรการป้องกันโรคที่ราชการกำหนด ส่วนพื้นที่สีฟ้าให้ใช้สถานที่เพื่อจัดการเรียนการสอนได้ตามปกติ

ดังนั้นถ้าสถานการณ์ไม่แย่ลง ตั้งแต่วันที่ 1 พฤษภาคม 2565 เป็นต้นไป ทุกจังหวัดจะสามารถดำเนินกิจกรรม/กิจการได้ใกล้เคียงปกติและเหมือนกันทั่วประเทศ พื้นที่สีส้มเดิมกลับมานั่งดื่มในร้านได้อีกครั้ง และจัดกิจกรรมรวมกลุ่มกันได้มากขึ้น อาจทำให้เกิดการระบาดเป็นคลัสเตอร์ แต่ด้วยยอดผู้ติดเชื้อจำนวนมากในช่วง 3 เดือนที่ผ่านมา อาจทำให้มีภูมิคุ้มกันมากพอที่จะป้องกันไม่ให้ระบาดเป็นวงกว้างได้

‘อุปสรรค’ ด้านสาธารณสุขที่สำคัญคือ ผู้สูงอายุที่ยังไม่ได้รับวัคซีนหรือเข็มกระตุ้น ทำให้มีความเสี่ยงต่ออาการรุนแรงและต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล ซึ่งปัจจุบันมีผู้สูงอายุอีกประมาณ 20% (2 ล้านคน) ที่ยังได้รับวัคซีนไม่ครบ 2 เข็ม และสัดส่วนของผู้ที่ได้รับวัคซีนเข็มกระตุ้นยังต่ำอยู่ คือประมาณ 40% ทั้งที่ในช่วงเดือนเมษายนนี้ กระทรวงสาธารณสุขตั้งเป้าหมายไว้มากกว่า 60%

การยกเลิกระบบ Test & Go

ศบค. เตรียมเปิดประเทศอย่างเต็มรูปแบบในวันที่ 1 พฤษภาคม 2565 นี้เช่นกัน โดยยกเลิกระบบ Test & Go แล้วแบ่งนักท่องเที่ยวออกเป็น 2 ประเภท คือผู้ที่ได้รับวัคซีนครบตามเกณฑ์ (Vaccinated Travelers) และผู้ไม่ได้รับวัคซีนหรือได้รับไม่ครบตามเกณฑ์ (Unvaccinated Travelers) ซึ่งส่วนใหญ่น่าจะเป็นประเภทแรก นักท่องเที่ยวยังต้องทำประกันภัย แต่เป็นวงเงิน 10,000 ดอลลาร์สหรัฐ

ส่วนการตรวจหาเชื้อไม่มีการ ‘บังคับ’ ทั้งการตรวจก่อนเดินทาง 72 ชั่วโมง ที่ยกเลิกไปก่อนหน้านี้ และการตรวจเมื่อมาถึง ซึ่งเดิมจะเป็นการตรวจด้วยวิธี RT-PCR ในวันแรก และ ATK ด้วยตนเอง ในวันที่ 5 แต่จะ ‘แนะนำ’ ให้ตรวจ ATK ด้วยตนเองระหว่างอยู่ในประเทศ หากพบเชื้อให้เข้าสู่กระบวนการตามประกันภัยหรือตามความรับผิดชอบส่วนบุคคล กรณีเป็นผู้สัมผัสเสี่ยงสูงต้องกักตัว 5+5 วัน (พูดถึงในหัวข้อถัดไป)

ดังนั้นจึงไม่ต่างจากการเดินทางเข้าประเทศตามปกติก่อนโควิด ซึ่งน่าจะจูงใจนักท่องเที่ยวให้เข้ามามากขึ้น แต่เมื่อมาถึงแล้วจะยังไม่ได้เที่ยวสถานบริการ สถานบันเทิง ผับ บาร์ คาราโอเกะ เพราะยังถูกสั่งปิดอยู่ และนั่งดื่มในร้านได้ไม่เกิน 24.00 น. ตรงนี้จะเป็น ‘อุปสรรค’ ด้านสาธารณสุขที่สำคัญ เพราะอาจมีการลักลอบเปิดเพื่อบริการนักท่องเที่ยวและไม่มีมาตรการควบคุมโรคที่เหมาะสม

ความเสี่ยงอีกอย่างคือการระบาดของไวรัสสายพันธุ์ใหม่จากต่างประเทศ ซึ่งประเทศไทยอาจยอมรับได้หากไวรัสไม่ได้มีความรุนแรงเพิ่มขึ้น และที่ผ่านมาอัตราการตรวจพบผู้ติดเชื้อในระบบ Tes & Go พบเพียง 0.5% ซึ่งกรมควบคุมโรคระบุว่าต่ำกว่าอัตราการตรวจพบผู้ติดเชื้อในประเทศ แต่พื้นที่สีฟ้าควรมีระบบเฝ้าระวังสายพันธุ์และการระบาดเป็นคลัสเตอร์เพื่อให้ควบคุมโรคได้ทันเวลา

การลดวันกักตัวผู้สัมผัสเสี่ยงสูง

สุดท้าย ศบค. เห็นชอบแนวทางการกักตัวผู้สัมผัสเสี่ยงสูง 5+5 วัน ตามที่กระทรวงสาธารณสุขเสนอ จากเมื่อต้นปีที่ผ่านมาลดลงเหลือ 7+3 วัน โดยผู้สัมผัสเสี่ยงสูงจะต้องกักตัวที่บ้าน (Home Quarantine) 5 วัน หลังสัมผัสใกล้ชิดผู้ป่วยครั้งสุดท้าย และสังเกตอาการตนเองอีก 5 วัน ซึ่งไปเรียน/ทำงานได้ แต่ต้องสวมหน้ากากอนามัย งดร่วมกิจกรรมรวมกลุ่ม และงดใช้ขนส่งสาธารณะที่หนาแน่น

สำหรับการตรวจหาเชื้อ ให้ตรวจทั้งหมด 2 ครั้ง คือครั้งแรกในวันที่ 5 หลังสัมผัสใกล้ชิดผู้ป่วยครั้งสุดท้าย หรือถ้ามีอาการให้ตรวจทันที และครั้งที่ 2 ในวันที่ 10 ก่อนครบกำหนดสังเกตอาการ

นพ.โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรค ให้สัมภาษณ์สื่อมวลชนเรื่องการลดวันกักตัวเมื่อวันที่ 12 เมษายน 2565 ว่าระยะเวลาในการกักตัวจะพิจารณาระยะฟักตัวของโรค สายพันธุ์โอมิครอนมีระยะฟักตัวค่อนข้างสั้น ทั่วโลกได้เริ่มลดวันกักตัวในผู้สัมผัสเสี่ยงสูง คณะกรรมการโรคติดต่อแห่งชาติจึงมีมติให้ลดวันกักตัวเหลือ 5 วัน และสังเกตอาการอีก 5 วัน รวมเป็น 10 วันเท่าเดิม

แนวทางนี้สอดคล้องกับศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคสหรัฐอเมริกา (CDC) คือกักตัว 5 วัน และสังเกตอาการรวม 10 วัน แต่ CDC จะแบ่งผู้สัมผัสเสี่ยงสูงเป็น 2 ประเภท คือ

ผู้ที่ได้รับวัคซีนครบและเข็มกระตุ้นตามเกณฑ์ ประเภทนี้ไม่ต้องกักตัว
ผู้ที่ได้รับวัคซีนไม่ครบตามเกณฑ์ ประเภทนี้ต้องกักตัวที่บ้าน 5 วัน และสังเกตอาการต่ออีก 5 วัน

โดยทั้ง 2 ประเภทควรตรวจหาเชื้อ 1 ครั้งในวันที่ 5

‘อุปสรรค’ ด้านสาธารณสุขเกี่ยวกับการกักตัวที่ผ่านมาคือประชาชนไม่ให้ความร่วมมือ เพราะต้องแยกตัวจากคนในบ้านและหยุดงานเป็นเวลานาน การลดวันกักตัวน่าจะทำให้การกักตัวมีความเป็นไปได้มากขึ้น แต่ก็อาจมีความเสี่ยงจากการแพร่เชื้อในช่วง 5 วัน หลังที่สามารถออกจากบ้านได้ จึงต้องปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด และถ้าคนส่วนใหญ่ฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นแล้วก็น่าจะยอมรับความเสี่ยงนี้ได้

โดยสรุปมาตรการใหม่ของ ศบค. ที่จะเริ่มในอีก 1 สัปดาห์ข้างหน้า เป็นการเดินหน้าสู่การใช้ชีวิตร่วมกับโควิด (Living with COVID) ลดระดับสีพื้นที่เป็นสีเหลืองและสีฟ้า เปิดประเทศเต็มรูปแบบโดยไม่บังคับตรวจหาเชื้อ และลดวันกักตัวเหลือ 5+5 วัน แต่ยังคงมีมาตรการลดความเสี่ยงคือ Universal Prevention และ COVID Free Setting การระบาดน่าจะทรงตัวไปอีกระยะหนึ่ง สิ่งสำคัญคือการฉีดวัคซีน 2 เข็มแรก และเข็มกระตุ้น เพราะนอกจากจะป้องกันอาการรุนแรงแล้ว ผลที่ตามมาคืออัตราการครองเตียงระดับสีเหลือง-แดงที่ต่ำ ซึ่งจะลดแรงต้านการเปิดเมือง/ประเทศจากฝั่งสาธารณสุขด้วย

อ้างอิง: