อีกนานไหม กว่าไทยจะมีเหมืองลิเธียม? เจาะเบื้องลึกอธิบดีกรมอุตสาหกรรมพื้นฐาน

THE STANDARD WEALTH มีโอกาสพูดคุยแบบเอ็กซ์คลูซีฟกับ ‘อดิทัต วะสีนนท์’ อธิบดีกรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ (กพร.) กระทรวงอุตสาหกรรม ถึงศักยภาพพื้นที่ที่พบแร่ลิเธียมในไทย ขั้นตอน และความเป็นไปได้ที่จะมีเหมืองลิเธียมในไทย ต้องใช้เวลานานแค่ไหน มีแล้วใครได้ประโยชน์บ้าง

เพราะกว่าจะผ่านกระบวนการทำเหมืองจากต้นน้ำสู่ปลายน้ำ กับการมาถึงของยานยนต์ไฟฟ้า (EV) อะไรจะมาก่อนกัน?

ข่าวที่เกี่ยวข้อง:

“ผมอยากให้มองว่าวันนี้เป็นเรื่องน่ายินดีที่ไทยมีวัตถุดิบต้นน้ำ ด้วยนโยบาย EV 3.5 ของรัฐบาลสร้างแรงจูงใจให้บริษัทยานยนต์ไฟฟ้ารายใหม่ๆ เข้ามาตั้งฐานการผลิตภายในประเทศ ดังนั้นวันนี้เรามีความพร้อม มีของดี” อดิทัตเกริ่นก่อนเข้าสู่การสนทนา

อดิทัต วะสีนนท์

อธิบดีกรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ (กพร.) กระทรวงอุตสาหกรรม ชวนวิเคราะห์ที่ไปที่มาของประเด็นร้อน

“เราพบแหล่งแร่ลิเธียมที่มีศักยภาพจริง” โดยพื้นที่ที่มีศักยภาพ 2 แหล่งคือ

แหล่งบางอีตุ้ม
แหล่งแร่จากหินแข็งในพื้นที่แหล่งเรืองเกียรติ อำเภอตะกั่วทุ่ง จังหวัดพังงา โดยแหล่งลิเธียมเรืองเกียรติมีปริมาณทางธรณีของทรัพยากรแร่ (Mineral Resource) ประมาณ 14.8 ล้านตัน ที่เกรดลิเธียมออกไซด์เฉลี่ย 0.45% หรือมีปริมาณลิเธียมคาร์บอเนตเทียบเท่า (LCE) ประมาณ 164,500 ตัน

หากออกแบบแผนผังการทำเหมืองอย่างเหมาะสมและสามารถนำแร่ขึ้นมาใช้ประโยชน์ได้ 25% คาดว่าจะสามารถนำลิเธียมมาเป็นวัตถุดิบเพื่อผลิตแบตเตอรี่ลิเธียมไอออนสำหรับรถยนต์ไฟฟ้า (EV) ขนาด 50 kWh ได้ไม่ต่ำกว่า 1 ล้านคัน

กรณีของชนิดของแร่ที่พบในประเทศไทยในขณะนี้ แม้จะใช้คำว่า “แหล่งแร่ลิเธียม” ขออธิบายให้ชัดเจนว่าแหล่งแร่ดังกล่าวที่พบนั้นยังคงเป็นแร่ดิบ หรือ Mineral Resource

ภาพ: poo worawit / Getty Image

แร่ดิบส่วนนี้มีลักษณะเป็นเพียงก้อนหินเพกมาไทต์ (Pegmatite) ซึ่งจะมีแร่ประเภทอื่นปะปนอยู่ นั่นคือแร่เลพิโดไลต์ (Lepidolite) ที่มีความสมบูรณ์ของแร่ลิเธียมอยู่ในนั้น หรือเกรดลิเธียมออกไซด์เฉลี่ย 0.45%

แม้จะมีความสมบูรณ์ไม่สูงมาก แต่ก็ถือว่ามีความสมบูรณ์กว่าแหล่งลิเธียมหลายแห่งทั่วโลก และมีความเป็นไปได้ที่จะมีการพัฒนาเทคโนโลยีในการแต่งแร่ที่ความสมบูรณ์ได้คุ้มค่าในอนาคต

กว่าจะมีเหมืองแร่ว่ายากแล้ว ต้องได้รับสิทธิ์สำรวจก่อน

ปัจจุบันแหล่งแร่ดังกล่าวมีผู้ได้รับสิทธิ์ในการสำรวจคือ ‘บริษัท สยามโลหะ อุตสาหกรรม จำกัด’ ซึ่งต้องผ่านการยื่นเอกสารเยอะมาก เช่น คุณสมบัติทางธรณีวิทยา ไม่ใช่ว่าจะสำรวจที่ไหนได้เลย

โดยในขั้นตอนสำรวจตรงส่วนนี้บริษัทได้ยื่นอาชญาบัตรมาตั้งแต่ปี 2562 ซึ่งจะมีระยะเวลาสำรวจด้วยการลงทุนเองตลอด 5 ปี ทั้งยังต้องจ่ายค่าภาคหลวงเองทั้งหมด

แต่การสำรวจจะสิ้นสุดในวันที่ 14 กุมภาพันธ์ 2567 แล้ว และยังไม่มีการหารือถึงแนวทางสำรวจต่อหรือไม่อย่างไร เพราะเอกชนก็ต้องลงทุน โดยการสำรวจจะเจอหรือไม่เจอแร่ก็ล้วนมีค่าใช้จ่าย

เล่าถึงขั้นตอนการขอสำรวจต้องใช้เวลาและไม่ง่ายเพราะ

ภายใต้ พ.ร.บ. แร่ (ฉบับใหม่) พ.ศ. 2560 ได้กำหนดกรอบการดำเนินงานไว้ให้เข้มงวดขึ้นและชัดเจนกว่าเดิมคือ 2 หน่วยงานหลัก ทั้งกระทรวงอุตสาหกรรมและกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจะต้องประกาศเขตแหล่งแร่ก่อน เมื่อประกาศแล้วเอกชนที่สนใจจะต้องยื่นอาชญาบัตรเพื่อสำรวจแร่

เมื่อพบว่าแหล่งดังกล่าวมีปริมาณแร่ที่คุ้มค่าในการทำเหมือง เอกชนผู้ได้รับสิทธิ์จะเข้าสู่กระบวนการรับฟังความคิดเห็นจากชุมชนในพื้นที่ เพื่อทำรายงานการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม (EIA) ทั้งน้ำ ดิน และชีวิตความเป็นอยู่

ต้องมีการเก็บรวบรวมข้อมูลครบถ้วนทุกมิติจนกว่าจะยื่นขอประทานบัตรเพื่อขุดเจาะทำเหมือง กระบวนการนี้ตามกฎหมายอาจใช้ระยะเวลาพอสมควร เนื่องจากมีหลายฝ่ายที่ต้องร่วมกันในการพิจารณา รวมไปถึงการหารือถึงค่าภาคหลวง โดยองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) จัดเก็บค่าภาคหลวง 60%

ภาพ: Sutthichai Supapornpasupad / Getty Image

เมื่อเหมืองได้รับการอนุญาตแล้วจะต้องมีการตั้ง 2 กองทุน ได้แก่

กองทุนเยียวยาและชดเชยผลกระทบชุมชนรอบเหมือง
กองทุนพัฒนาชุมชน

ขณะเดียวกันระหว่างการดำเนินงานเจ้าหน้าที่ก็จะศึกษาผลกระทบอย่างต่อเนื่อง

“ทุกอย่างมีกระบวนการขั้นตอน ใช้เวลาพอสมควร แต่เราต้องยอมรับว่าการที่ไทยพบแหล่งแร่ลิเธียมจะทำให้ไทยมีวัตถุดิบที่เป็นต้นน้ำพร้อมในการผลิตแบตเตอรี่แร่ลิเธียม นี่คือสิ่งที่ผมอยากสื่อสารออกไป”

หลังจากนั้นเมื่อเอกชนสำรวจแร่ก็ยื่นขอประทานบัตรขุดเจาะ จากนั้นจะต้องเข้าสู่ขั้นตอนของการถลุงหรือสกัดแร่

มีทรัพยากรแล้วก็ต้องมีโรงสกัดแร่อีก “ไทยยังไม่มี”

“กรณีนี้อีกก็เช่นกัน ในส่วนกลางน้ำไทยยังไม่มีโรงแต่งแร่เพื่อสกัดแร่ออกมา ซึ่งปัจจุบันเทคโนโลยีแต่งแร่ลิเธียมที่ดีและใกล้ที่สุดคือจีน”

ส่วนแนวทางที่เปิดให้เอกชนลงทุนตั้งโรงแต่งแร่เองหรือไม่ หรือจะดึงการลงทุนจากต่างประเทศเข้ามาร่วมทุนนั้น “รัฐบาลเปิดกว้าง”

แต่ต้องไม่ลืมว่ากระบวนการเหล่านี้ล้วนต้องอาศัยทั้งเวลาและเทคโนโลยี

ภาพ: Khun Thum Si / Getty Image

ถามว่าทำไม…

เนื่องจากหลายประเทศพบแร่ ไม่ว่าจะเป็นแร่ใดๆ ก็แล้วแต่ ล้วนพึ่งพาการพัฒนาจากเทคโนโลยีเพื่อศึกษาถึงความคุ้มค่าก่อน เพราะการจะสกัดแร่ลิเธียมออกมาใช้ได้เลยเพื่อให้ได้ลิเธียมคาร์บอเนต (ลักษณะเป็นผงสีขาว) จำเป็นต้องอาศัยเทคโนโลยีและสารเคมี ซึ่งสารเคมีต้องได้รับการรับรองและการยืนยันว่าไม่ใช่สารเคมีอันตราย จะเป็นลักษณะเช่นเดียวกับแร่ทองคำขาว (White gold)

คำถามคือ “วันนี้ไทยยังไม่มีโรงถลุงแร่ แล้ววิธีการใดจึงจะคุ้มค่า ซึ่งมีการเสนอแนวคิดว่าหากส่งออกไปสกัดที่จีน นำกลับมาจะคุ้มค่าหรือไม่ ข้อมูลดังกล่าวยังไม่ได้รับการยืนยันว่าเป็นวิธีที่ดีที่สุด แต่จากการประเมิน ไม่คุ้ม เนื่องจากจะมีต้นทุนแฝงหลายมิติ ค่าขนส่ง และปริมาณแร่ที่ขุดได้แล้วอาจมีปริมาณน้อยเกินไปที่จะส่งออกไปสกัดที่ต่างประเทศหรือไม่”

มองภาพชัดเร็วสุด 2 ปี แต่ 5 ปีจะเริ่มเห็นผล

“จริงๆ แล้วผมอยากให้มองว่าวันนี้เป็นเรื่องน่ายินดีที่ไทยมีวัตถุดิบต้นน้ำ เรามีของดี ขาดเพียงกลางน้ำนั่นคือโรงแต่งหรือถลุงแร่ ซึ่งการมีโรงผลิตเซลล์และประกอบแบตเตอรี่ก็ไม่ใช่เรื่องที่น่าเป็นห่วง ในส่วนนี้สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน (BOI) พร้อมที่จะผลักดัน ซึ่งจะเห็นได้ว่าขณะนี้มีหลายบริษัทประกาศและเริ่มยื่นคำขอรับการส่งเสริมเข้ามาต่อเนื่อง

“เราอาจต้องใช้เวลาขุดแร่ 1 ปี ตั้งโรงแต่งแร่ กว่าจะผ่านกระบวนการสกัดแร่ใช้เวลาอีกประมาณ 2 ปี ไปสู่กระบวนการผลิตและประกอบแบตเตอรี่อีก 2 ปี รวมแล้วเป็น 5 ปี เมื่อถึงเวลานั้นตลาดรถ EV ก็พร้อม เป็นช่วงเวลาเหมาะสมที่ไทยพร้อมผลิตแบตเตอรี่จากลิเธียม หากอุตสาหกรรมนี้ผ่านทั้งกระบวนการต้นน้ำถึงปลายน้ำจะได้ประโยชน์กับคนไทยในแง่ของการจ้างงานจำนวนมาก สามารถควบคุมต้นทุนห่วงโซ่อุตสาหกรรมได้ ไม่ต้องพึ่งพาการนำเข้า” อดิทัตกล่าวทิ้งท้าย

ภาพ: VISUAL CAPITALIST / SCIENCE PHOTO LIBRARY / Getty Image

ส่องมูลค่าและประโยชน์ของแร่ลิเธียม

สำหรับแร่ลิเธียมนอกจากจะสำคัญกับการผลิตแบตเตอรี่ยานยนต์ไฟฟ้า ยังใช้ในสินค้าอุปโภครอบตัวเราทั้งสิ้น ทั้งอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ แล็ปท็อป โทรศัพท์มือถือ เครื่องบิน รถจักรยานยนต์ และรถไฟ ฉะนั้นความต้องการแร่ลิเธียมมีแต่จะเพิ่มมากขึ้น

โดยรายงานข่าวระบุว่ามีการคาดการณ์ว่าลิเธียมจะขาดแคลนในอนาคต โดยทั่วไปลิเธียมมีราคาราว 5,000-8,000 ดอลลาร์ต่อตันในการผลิต แต่สามารถนำไปขายได้ถึง 10 เท่าในบางตลาด โดยในปี 2022 ราคาเฉลี่ยของลิเธียมคาร์บอเนตเกรดแบตเตอรี่อยู่ที่ประมาณ 37,000 ดอลลาร์ต่อตัน ปัจจุบันราคาลิเธียมค่อนข้างสวิงและลดลงเนื่องจากหลายปัจจัย

นักวิเคราะห์มองว่าสาเหตุที่ราคาลิเธียมลดลงนั้นน่าจะเป็นปัญหาระยะสั้น เช่น การเติบโตของยอดขายที่ชะลอตัวในจีนและยุโรป ด้วยเหมืองและโรงงานแปรรูปแห่งใหม่ที่ผลิตอุปทานได้มากขึ้น จึงทำให้เกิดความสมดุลมากขึ้นกับความต้องการด้านอุปสงค์และอุปทาน เมื่อราคาลดลง นักลงทุนต่างมองหาลิเธียมที่จะดีดตัวขึ้นเมื่อปัจจัยด้านต้นทุนมีการเปลี่ยนแปลง

80% ของแร่ลิเธียมที่ผลิตทั่วโลกใช้ในอุตสาหกรรม EV ขณะเดียวกันแน่นอนว่าแร่ลิเธียมเป็นที่ต้องการอย่างมากในอุตสาหกรรม EV ที่กำลังเติบโตขึ้นอย่างรวดเร็วในปัจจุบัน โดยมากกว่า 80% ของแร่ลิเธียมที่ผลิตทั่วโลกวันนี้ถูกนำไปใช้ในการแบตเตอรี่ EV ข้อมูลลิเธียมจึงเป็นที่สนใจ ส่วนหนึ่งอาจเป็นโอกาสทองในการดึงดูดนักลงทุนเข้ามาตั้งโรงงาน EV ในประเทศไทย โดยมีการคาดการณ์ว่าความต้องการแร่ลิเธียมจะพุ่งขึ้นเป็น 2 ล้านตันภายในปี 2030

BOI เปิดทางนักลงทุนปักหมุดโรงงานแบตเตอรี่

สำหรับนโยบายของไทย นอกจากจะมุ่งเปิดรับการลงทุนพลังงานสะอาดด้วยการผลักดันยานยนต์สมัยใหม่แล้ว หากย้อนดูมาตรการกระตุ้นการลงทุนจาก BOI จะเน้นส่งเสริมโรงงานแบตเตอรี่ระดับเซลล์

อย่างไรก็ตาม แม้จะมีการส่งเสริมการลงทุนการผลิตแบตเตอรี่หลายโครงการ แต่ปัจจุบันการเข้ามาลงทุนในไทยยังเป็นเทคโนโลยีที่เป็นการ ‘ประกอบแบตเตอรี่’ ที่ใช้ในรถยนต์ EV ในลักษณะที่เป็น Cell to Pack และ Cell to Modul มากกว่า ดังนั้นเป้าหมายระยะต่อไปคือการต่อยอด ส่งเสริมให้มีการตั้งโรงงานผลิตแบตเตอรี่ที่เป็นเทคโนโลยีจากต้นน้ำ ด้วยการส่งเสริมให้มีการลงทุนในโรงงานที่ผลิตแบตเตอรี่ในระดับเซลล์แบตเตอรี่ควบคู่กันไป

ทั้งหมดนี้จะสอดคล้องกับเป้าหมายการเป็นฐานการผลิต EV ในประเทศ หรือเป้าหมาย ‘30@30’ หรือการผลิตรถไฟฟ้าให้ได้ 30% ของยอดการผลิตรถยนต์ทั้งหมดในประเทศ หรือต้องผลิตรถยนต์ไฟฟ้า (BEV) ได้ประมาณ 7.25 แสนคัน

หมายความว่าอนาคตไทยจะต้องมีกำลังการผลิตแบตเตอรี่มากขึ้นในประเทศ เพื่อรองรับการผลิตรถ EV ประมาณ 40 กิกะวัตต์ชั่วโมง (GWh) ภายในปี 2030

7 บริษัทที่ผลิตแบตเตอรี่ EV ปักหมุดลงทุนในไทย

รายงานข่าวระบุว่า ปัจจุบันมีบริษัทผู้ลงทุนผลิตแบตเตอรี่ยานยนต์ไฟฟ้า EV ในไทย 7 ราย ได้แก่

โรงงาน HASCO-CP BATTERY SHOP บริษัท เอสเอไอซี มอเตอร์-ซีพี จำกัด และบริษัท เอ็มจี เซลส์ (ประเทศไทย) จำกัด หรือ เอ็มจี

บริษัท พลังงานบริสุทธิ์ จำกัด (มหาชน) หรือ EA
บริษัท บีวายดี ออโต้ (ประเทศไทย) จำกัด ด้วยเทคโนโลยีเบลด แบตเตอรี

บริษัท บ้านปู เน็กซ์ จำกัด และบริษัท เอส โวลต์ เอเนอร์จี้ เทคโนโลยี (ประเทศไทย) จำกัด (SVOLT)
บริษัท เอ็นวี โกชั่น จำกัด และบริษัท นูออโว พลัส จำกัด (เครือ ปตท.)
บริษัท เนต้า ออโต้ (ไทยแลนด์) จำกัด
Contemporary Amperex Technology Co., Ltd หรือ CATL ผู้ผลิตแบตเตอรี่ชั้นนำของโลกจากจีน และบริษัท อรุณ พลัส จำกัด (เครือ ปตท.)

หลังจากนี้คงต้องติดตามว่าก้าวแรกของการค้นพบลิเธียมในไทยที่ว่านี้จะเป็นต้นน้ำแห่งโอกาสของการผลิตแบตเตอรี่ สู่การเป็นฮับภูมิภาคยานยนต์ไฟฟ้า EV ในอนาคตอย่างไรต่อไป