ไขความลับความฝันด้วยวิทยาศาสตร์

จำได้ไหมเมื่อคืนนี้คุณฝันว่าอะไร ฝันดี ฝันร้าย หรือไม่ฝันเลย?

เลยกลายมาเป็นคำถามตั้งต้นในเอพิโสดนี้ว่า ทำไมคนเราต้องฝัน เราฝันเพื่ออะไร หรือมันเป็นความเครียดสะสมที่ค้างอยู่ในสมองหรือเปล่า ดร.ข้าว จะพาไปเปิดประตูแห่งความฝัน แล้วอธิบายเหตุผลแบบวิทยาศาสตร์ให้ทุกคนได้รู้กัน

Top to Toe พอดแคสต์สุขภาพที่ใช้วิทยาศาสตร์ไขปัญหาตั้งแต่หัวจรดเท้า ดำเนินรายการโดย ดร.ข้าว ต้นสมบูรณ์

หลังจากนอนหลับแล้ว เราเริ่มฝันตั้งแต่ตอนไหน

บางคนอาจจะเคยคิดว่าร่างกายจะต้องนอนหลับลึกก่อน แล้วจึงจะฝันได้แบบม้วนเดียวจบ แต่จริงๆ แล้วความฝันจะเกิดขึ้นเป็นช่วงๆ ตามลำดับขั้นการนอนหลับของเรา ดังนี้

Stage 1 หลับตื้น เป็นช่วงที่กำลังเคลิ้มๆ สะลึมสะลือ ร่างกายของเราจะเริ่มผ่อนคลาย หายใจช้าลง อุณหภูมิร่างกายต่ำลง

Stage 2 หลับลึก เป็นช่วงที่ร่างกายผ่อนคลายและได้รับการพักผ่อนมากที่สุด

Stage 3 หลับฝัน มีชื่อเรียกทางวิทยาศาสตร์ว่า REM Sleep (Rapid Eye Movement Sleep) จะเป็นช่วงที่ดวงตาของเรากลอกไปมาอย่างรวดเร็ว และสมองจะทำงานอย่างแข็งขันไม่ต่างจากตอนตื่นนอน แต่เพราะว่าหลับอยู่ ร่างกายขยับเขยื้อนไม่ได้ สมองจึงทำงานผ่านความฝันแทนนั่นเอง

ในหนึ่งคืน ลำดับขั้นการนอนหลับทั้ง 3 Stage จะวนเวียนไปเรื่อยๆ เป็นรอบ รอบละประมาณ 1 ชั่วโมง 30 นาที โดยช่วงเวลาของการหลับฝันจะเกิดขึ้นเพียงสั้นๆ ในรอบแรกๆ แต่เมื่อชั่วโมงการนอนมากขึ้น การหลับฝันก็จะยาวขึ้นไปเรื่อยๆ ตามวงรอบของมัน เราจึงสามารถฝันได้ยาวและต่อเนื่องที่สุดในช่วงเวลาที่ใกล้ตื่นนอน และเป็นเหตุผลที่ทำให้คนเราสามารถจดจำความฝันได้

ความฝันมีประโยชน์ต่อร่างกายอย่างไร

นักวิทยาศาสตร์ค้นพบว่า ในขณะที่เราหลับฝันจะมีพื้นที่ในสมอง 2 จุดที่ทำงานแข็งขันเป็นพิเศษ นั่นก็คือ Hippocampus เป็นแผนกที่ดูแลเรื่องความทรงจำ โดยจะเปลี่ยนความทรงจำระยะสั้นให้เป็นความทรงจำระยะยาว อีกส่วนคือ Amygdala เป็นแผนกที่ดูแลเรื่องอารมณ์ ทั้งสุข เศร้า กลัว เสียใจ ฯลฯ

เมื่อสมองสองส่วนนี้ทำงานร่วมกันขณะหลับฝัน แปลว่าความฝันของเราจะต้องเกี่ยวข้องกับอารมณ์และความทรงจำเป็นแน่ แล้วประโยชน์ของมันคืออะไรบ้าง มาดูกัน

1. เราฝันเพื่อจำ ในช่วงที่ตื่นและคิดอะไรตลอดเวลา บางทีสมองไม่สามารถประมวลผลทุกอย่างได้หมดในช่วงเวลาอันสั้น พอถึงช่วงที่นอนหลับ สมองก็จะใช้เวลานั้นในการบันทึก ประมวลผล ตอกย้ำเป็นภาพซ้ำๆ ในหัว และทำให้เราจดจำบางเรื่องได้แม่นยำขึ้น

2. เราฝันเพื่อช่วยแก้ปัญหา เพราะแต่ละวันมีปัญหาประเดประดังเข้ามามากมายจนคิดไม่ตก แก้ไม่ทัน และในช่วงการนอนหลับที่ร่างกายผ่อนคลายเต็มที่ สมองไม่ได้ผ่อนคลายด้วย ปัญหาอะไรที่คั่งค้างอยู่จึงถูกนำไปคิดต่อในความฝันนั่นเอง

3. เราฝันเพื่อซ้อมเผชิญเหตุการณ์เลวร้าย กรณีนี้จะเกิดขึ้นในตอนที่ฝันร้าย เพื่อเป็นการฝึกว่าถ้าเจอเหตุสุดวิสัย เราจะแก้ปัญหาอย่างไรในชีวิตจริง ซึ่งประเด็นนี้เคยมีการสำรวจมาแล้วทั่วโลกพบว่า แพตเทิร์นของฝันร้ายที่เจอบ่อยที่สุดคือฝันเห็นงู ฟันหลุด จมน้ำ เกิดอุบัติเหตุ ฯลฯ

4. เราฝันเพื่อจำลองการเข้าสังคม เพราะมนุษย์เป็นสัตว์สังคมที่ต้องใช้ชีวิตร่วมกับผู้อื่น และสืบพันธุ์เพื่อสร้างทายาทต่อไปแบบรุ่นสู่รุ่น ทักษะการเข้าสังคมในสถานการณ์ต่างๆ จึงเป็นเรื่องจำเป็น และเรามักจะได้ลองทำมันในความฝันกันมาแล้วทั้งนั้น ไม่ว่าจะเป็นการเดต ออกไปซื้อของ เที่ยวเล่นกับเพื่อน หรือประชุมกับเจ้านาย

ความฝันกับคุณภาพการนอน

ไม่ว่าจะฝันดีหรือฝันร้าย ความฝันเหล่านั้นก็ไม่ได้กระทบกับคุณภาพการนอนในแง่ใดทั้งสิ้น เพราะการนอนอย่างมีคุณภาพสามารถวัดผลได้ในตอนที่ตื่น คือรู้สึกสดชื่น กระปรี้กระเปร่า โดยไม่จำเป็นต้องพึ่งกาแฟเป็นตัวช่วย

นอกจากนี้นักวิทยาศาสตร์ยังค้นพบว่าการนอนหลับที่มีคุณภาพจะต้องประกอบด้วย การนอนหลับลึกและหลับฝันให้สัดส่วนที่เท่าๆ กันภายในหนึ่งคืน

แต่ ‘ถ้าไม่ฝันเลย’ นั่นอาจเป็นสัญญาณอันตรายที่บอกว่าร่างกายอาจขาดการพักผ่อนมาเป็นเวลายาวนาน จนสมองเลือกที่จะตัดวงจรความฝันออกไป และโฟกัสไปที่การหลับลึกอย่างเดียว เพื่อให้ร่างกายได้ชาร์จแบตอย่างเต็มที่

ทั้งหมดทั้งมวลที่เล่ามาก็น่าจะทำให้ทุกคนได้เข้าใจถึงกระบวนการของความฝันกันไปแล้ว และแน่นอนว่าการจะกำหนดจิตตัวเองให้ฝันดีทุกคืนโดยไม่ฝันร้ายเลยคงเป็นไปไม่ได้ แต่มันก็ไม่ใช่เรื่องที่ยากเกินจะจัดการ เพราะแค่มีวินัยในการนอนหลับ เข้านอนและตื่นเป็นเวลา มีชั่วโมงการพักผ่อนที่เพียงพอ เพียงเท่านี้ก็ช่วยให้เรานอนหลับฝันดีได้มากขึ้นแล้ว