หน้ากากชนิดไหนป้องกันโควิดได้มากที่สุด เราจะเลือกใช้หน้ากากอย่างไร

หน้ากากป้องกันการติดเชื้อโควิดได้ แต่หน้ากากแต่ละชนิดป้องกันได้ไม่เท่ากัน ผลการศึกษาของสถาบันสาธารณสุข มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย ที่ตีพิมพ์ในวารสารวิชาการ MMWR เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมาพบว่า 

• การสวมหน้ากากตลอดเวลาเมื่อเข้าไปในสถานที่สาธารณะ ลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ 56% 
• หน้ากากชนิด N95 ลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้มากที่สุด 83%

ไทยไม่ค่อยมีปัญหาเรื่องการสวมหน้ากากเพื่อป้องกันโควิดมากนัก ส่วนใหญ่เห็นตรงกันว่าต้องสวมหน้ากากในสถานที่สาธารณะ กระทรวงสาธารณสุขรณรงค์การสวมหน้ากากมาตั้งแต่แรกและยืนยันว่าหน้ากากผ้าป้องกันโควิดได้ แต่ในสหรัฐอเมริกา เริ่มแรกมีการตั้งข้อสงสัยว่าหน้ากากป้องกันโควิดได้หรือไม่ ผู้ไม่มีอาการป่วยจำเป็นต้องสวมหน้ากากหรือไม่ (ถ้าใครสวมหน้ากากจะถูกมองว่าเป็นผู้ป่วย)

ต่อมามีข้อค้นพบว่าผู้ติดเชื้อแพร่เชื้อขณะไม่แสดงอาการ และประเทศฝั่งเอเชียที่มีมาตรการสวมหน้ากากสามารถควบคุมการระบาดได้ดี ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค สหรัฐฯ (CDC) จึงแนะนำให้ประชาชนทุกคนสวมหน้ากาก โดยสามารถใช้หน้ากากผ้าได้ ถัดมามีข้อค้นพบว่าโควิดแพร่เชื้อทางอากาศ นักวิชาการบางกลุ่มจึงเรียกร้องให้ CDC เปลี่ยนคำแนะนำเป็นหน้ากาก N95 หรืออย่างน้อยหน้ากากอนามัยแทน 

ตรงกันข้าม ฝั่งที่ไม่เห็นด้วยก็เดินขบวนต่อต้านการสวมหน้ากาก และประท้วงมาตรการบังคับสวมหน้ากากของรัฐ อย่างไรก็ตาม เมื่อประชาชนส่วนใหญ่ได้รับการฉีดวัคซีน และไวรัสสายพันธุ์ใหม่มีความรุนแรงลดลง การสวมหน้ากากในสถานที่สาธารณะอาจเป็นทางเลือกมากกว่าเป็นการบังคับตามกฎหมายเหมือนบางประเทศในยุโรป แล้วหน้ากากชนิดใดจะสามารถป้องกันโควิดได้มากที่สุด

หน้ากากป้องกันโควิดได้หรือไม่

โควิดแพร่เชื้อผ่านทางละอองขนาดใหญ่ (Droplets) เช่น การพูดคุยในระยะ 1-2 เมตร การไอจามรด และละอองขนาดเล็ก (Aerosol Particles) เช่น การหายใจ ตะโกน ร้องเพลง ซึ่งในสถานที่ปิดละอองขนาดเล็กจะลอยอยู่ในอากาศได้นานและไกลกว่า 1-2 เมตร ดังนั้นโดยหลักการแล้ว หน้ากากจะป้องกันได้ทั้งการฟุ้งกระจายของสารคัดหลั่งออกไป และการสูดหายใจเอาละอองเหล่านี้เข้ามาในร่างกาย

ส่วนในทางปฏิบัติมีหลายการศึกษาที่ยืนยันว่าการสวมหน้ากากลดความเสี่ยงในการติดเชื้อ เช่น การศึกษาของกรมควบคุมโรคในคลัสเตอร์สถานบันเทิง สนามมวย และรัฐวิสาหกิจของการระบาดระลอกแรกที่ตีพิมพ์ในวารสาร Emerging Infectious Diseases เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2020 พบว่าการสวมหน้ากากตลอดเวลาที่สัมผัสผู้ป่วย ลดความเสี่ยงในการติดเชื้อได้ 77% (ช่วงความเชื่อมั่น 40-91%)

และมีการศึกษาที่มีความน่าเชื่อถือสูงมากในทางวิชาการคือ การทบทวนอย่างเป็นระบบและการวิเคราะห์อภิมาน (Systematic review and meta-analysis) จาก 6 งานวิจัยทั่วโลกของสถาบันสาธารณสุขและเวชศาสตร์ป้องกัน มหาวิทยาลัยโมนาช ออสเตรเลีย ตีพิมพ์ในวารสาร BMJ เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2021 พบว่าการสวมหน้ากาก ลดความเสี่ยงในการติดเชื้อได้ 53% (ช่วงความเชื่อมั่น 25-71%)

ดังนั้นหน้ากากจึงมีประสิทธิผลในการป้องกันการติดเชื้อโควิด และเมื่อใช้ร่วมกับมาตรการอื่น เช่น การเว้นระยะห่าง การล้างมือเป็นประจำ และการฉีดวัคซีน ก็จะสามารถป้องกันได้เพิ่มขึ้น สาเหตุที่หน้ากากไม่ได้ป้องกัน 100% เพราะในความเป็นจริงแต่ละคนไม่ได้สวมหน้ากากตลอดเวลา อาจไม่ได้สวมหน้ากากให้กระชับกับใบหน้า รวมถึงเลือกใช้ชนิดของหน้ากากต่างกันด้วย

หน้ากาก N95 ป้องกันได้มากที่สุด

เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา สถาบันสาธารณสุข มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย ตีพิมพ์งานวิจัยเรื่อง ประสิทธิผลของการสวมหน้ากากในสถานที่สาธารณะเพื่อป้องกันการติดเชื้อโควิดระหว่างกุมภาพันธ์-ธันวาคม 2021 ในวารสาร MMWR พบว่า การสวมหน้ากาก ‘ตลอดเวลา’ ลดความเสี่ยงในการติดเชื้อได้ 56% (ช่วงความเชื่อมั่น 18-76%) ในขณะที่การสวมเป็น ‘ส่วนใหญ่’ ลดความเสี่ยง 45% (แต่ไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ)

นอกจากนี้ยังมีการวิเคราะห์แยกตามชนิดของหน้ากาก เทียบกับการ ‘ไม่สวมหน้ากาก’ พบว่า

• หน้ากากผ้า ลดความเสี่ยง 56% (แต่ไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ)
• หน้ากากอนามัยหรือ Surgical mask ลดความเสี่ยง 66% (ช่วงความเชื่อมั่น 10-87%)
• หน้ากาก N95/KN95 หรือ Respirator ลดความเสี่ยง 83% (ช่วงความเชื่อมั่น 36-95%)

เรียงลำดับหน้ากากตามประสิทธิผลในการป้องกันการติดเชื้อจะได้ หน้ากาก N95/KN95 > หน้ากากอนามัย > หน้ากากผ้า แปลว่าการสวมหน้ากากตลอดเวลาในสถานที่สาธารณะ ลดความเสี่ยงลงได้อย่างน้อยครึ่งหนึ่ง แต่จะป้องกันการติดเชื้อได้เพิ่มขึ้นหากเลือกใช้หน้ากากที่กรองละอองขนาดเล็กได้ดี เพราะ N95/KN95 เป็นมาตรฐานหน้ากากที่สามารถกรองอนุภาคขนาด 0.3 ไมครอนได้มากกว่า 95% 

หน้ากาก N95 เป็นหน้ากากที่บุคลากรทางการแพทย์สวมในกรณีที่ต้องเก็บตัวอย่าง (Swab) พ่นยา หรือใส่ท่อช่วยหายใจผู้ป่วย เพราะเป็นหัตถการที่สร้างละอองขนาดเล็ก บุคลากรทางการแพทย์จะต้องสวมให้กระชับกับใบหน้าและต้องทดสอบว่าไม่มีอากาศรั่วออกขณะหายใจ ทำให้หายใจลำบากและมักสวมได้ไม่นาน ส่วนหน้ากากอนามัยถึงแม้จะกรองอนุภาคขนาดเล็กได้ดี แต่มักมีช่องว่างระหว่างหน้ากากกับใบหน้า

ภาพเปรียบเทียบการป้องกันการติดเชื้อของหน้ากากแต่ละชนิด

เราจะเลือกใช้หน้ากากอย่างไร

ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค สหรัฐฯ (CDC) ปรับปรุงคำแนะนำล่าสุดเมื่อปลายเดือนมกราคม 2022 (หลังจากที่การระบาดของสายพันธุ์โอมิครอนและมีข้อเรียกร้องจากนักวิชาการกลุ่มหนึ่งให้เปลี่ยนคำแนะนำเป็นหน้ากาก N95/KN95) ว่าหน้ากากเป็นเครื่องมือที่สำคัญในการป้องกันการระบาดของโควิด ‘หน้ากากที่สามารถป้องกันได้ดี’ คือ หน้ากากที่กระชับกับใบหน้าและสามารถสวมใส่ได้สม่ำเสมอ 

ผู้มีอายุ 2 ปีขึ้นไปและยังไม่ได้รับวัคซีนครบตามเกณฑ์ ควรสวมหน้ากากในสถานที่สาธารณะบริเวณ ‘ภายในอาคาร’ ส่วนบริเวณ ‘ภายนอกอาคาร’ ไม่จำเป็นต้องสวมหน้ากาก ยกเว้นต้องสัมผัสใกล้ชิดกับกลุ่มเสี่ยงต่ออาการรุนแรง เช่น ผู้สูงอายุ ผู้มีโรคประจำตัว หรือยังไม่ได้รับวัคซีน ในขณะที่การเลือกชนิดของหน้ากาก CDC อธิบายหลักการดังนี้

• หน้ากากสามารถลดการแพร่กระจายของเชื้อ เมื่อสวมอย่างสม่ำเสมอและสวมอย่างถูกต้อง
• หน้ากากบางชนิดมีระดับการป้องกันที่สูงกว่าชนิดอื่น แต่อาจไม่สามารถสวมได้อย่างสม่ำเสมอ ดังนั้นจึงควรเลือกหน้ากากที่สวมได้กระชับหรือหน้ากาก N95/KN95 ที่สวมสบาย
• หน้ากากที่มีระดับการป้องกันที่สูงอาจสำคัญที่สุดสำหรับสถานการณ์ที่เสี่ยงกว่า หรือผู้ที่มีความเสี่ยงต่ออาการรุนแรง

ดังนั้น CDC จึงยังแนะนำทั้งหน้ากากผ้าที่มีความหนาตั้งแต่ 2 ชั้นขึ้นไป หน้ากากอนามัย และหน้ากาก N95/KN95 ที่ผ่านมาตรฐานหน้ากากชนิดนั้นๆ (CDC น่าจะมองว่าประชาชนสามารถสวมหน้ากากผ้าสะดวกกว่าหน้ากากชนิดอื่น) แต่จากงานวิจัยล่าสุดของมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนียข้างต้น ก็เป็นหลักฐานสำคัญว่าหน้ากากแต่ละชนิดมีประสิทธิผลป้องกันการติดเชื้อต่างกัน

หากสามารถหาซื้อหน้ากาก N95/KF95 ได้ สามารถสวมได้ถูกต้องและตลอดเวลา ก็จะสามารถป้องกันได้สูงสุด แต่ถ้าหาซื้อไม่ได้หรือสวมได้ไม่นาน ก็อาจลดลงมาเป็นหน้ากากอนามัยและหน้ากากผ้าตามลำดับ โดยอาจผูกปลายสายคล้องหน้ากากอนามัยเป็นปม หรือสวมหน้ากาก 2 ชั้น (หน้ากากอนามัยแล้วทับด้วยหน้ากากผ้า) ก็จะทำให้กระชับใบหน้ามากขึ้น

อย่างไรก็ตาม ในอนาคต เมื่อประชาชนส่วนใหญ่ได้รับการฉีดวัคซีน และไวรัสสายพันธุ์ใหม่มีความรุนแรงลดลง การสวมหน้ากากในสถานที่สาธารณะอาจเป็น ‘ทางเลือก’ มากกว่าเป็น ‘การบังคับ’ ตามกฎหมายเหมือนกับที่บางประเทศในยุโรป เช่น สหราชอาณาจักร (เริ่ม 27 มกราคม 2022) เดนมาร์ก (เริ่ม 1 กุมภาพันธ์ 2022) สวีเดน (เริ่ม 9 กุมภาพันธ์ 2022) กำลังผ่อนคลายมาตรการในขณะนี้

อ้างอิง:

• Scientific Brief: SARS-CoV-2 Transmission https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/science/science-briefs/sars-cov-2-transmission.html 
• Case-Control Study of Use of Personal Protective Measures and Risk for SARS-CoV 2 Infection, Thailand https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/11/20-3003_article 
• Effectiveness of public health measures in reducing the incidence of covid-19, SARS-CoV-2 transmission, and covid-19 mortality: systematic review and meta-analysis https://www.bmj.com/content/375/bmj-2021-068302 
• Effectiveness of Face Mask or Respirator Use in Indoor Public Settings for Prevention of SARS-CoV-2 Infection — California, February–December 2021 https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/71/wr/mm7106e1.htm 
• Your Guide to Masks https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/about-face-coverings.html 
• Types of Masks and Respirators https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/types-of-masks.html 
• Maximizing Fit for Cloth and Medical Procedure Masks to Improve Performance and Reduce SARS-CoV-2 Transmission and Exposure, 2021 https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7007e1.htm 
• Face coverings: when to wear one, exemptions and what makes a good one https://www.gov.uk/government/publications/face-coverings-when-to-wear-one-and-how-to-make-your-own/face-coverings-when-to-wear-one-and-how-to-make-your-own 
• Restrictions removed on 9 February https://www.krisinformation.se/en/news/2022/februari/nyrestrictions-removed-on-9-february 
• Rules and regulations https://en.coronasmitte.dk/rules-and-regulations