ยาแก้ปวดรู้ได้อย่างไรว่าเราปวดตรงไหน

ยาแก้ปวดคือของจำเป็นที่ทุกบ้านต้องมีและต้องใช้ เพราะไม่ว่าจะปวดหัว ปวดท้อง ปวดฟัน หรือปวดประจำเดือน ยาเม็ดเล็กๆ นี้ก็ช่วยชีวิตเอาไว้ได้ทุกที แต่พูดก็พูดเถอะ บางทีก็แอบสงสัยถึงความฉลาดของมันอยู่เหมือนกันนะว่า ยาแก้ปวดรู้ได้อย่างไรว่าเราปวดตรงไหน แล้วยาพวกนี้มันทำงานกับร่างกายเราอย่างไรกันแน่

อาการปวดเกิดขึ้นได้อย่างไร

เมื่อเซลล์ในร่างกายของเราได้รับบาดเจ็บ จะมีการสร้างสารเคมีที่ชื่อว่า Prostaglandin ทำให้เกิดการเจ็บปวด มีอุณหภูมิสูงขึ้นเหมือนเป็นไข้ ทำให้เกิดการอักเสบ โดยอาการเหล่านี้เป็นเหมือนระบบเตือนภัยอย่างหนึ่งที่บอกให้รู้ว่าภายในร่างกายกำลังเกิดความผิดปกติบางอย่างขึ้น แล้วพอรู้สึกเจ็บปุ๊บ สมองจะเริ่มทำงานเพื่อหาทางบรรเทาความเจ็บปวดนั้นให้เร็วที่สุด ซึ่งเป็นกลไกตามธรรมชาติของร่างกายที่เรียกว่า Pain Detector หรือตัวตรวจจับความเจ็บปวดนั่นเอง

ตัวตรวจจับความเจ็บปวดที่ว่านี้มีชื่อเรียกทางวิทยาศาสตร์ว่า Nociceptor ซึ่งจะแฝงตัวอยู่ตามเส้นประสาทที่กระจายอยู่ทั่วร่างกาย ทั้งผิวหนัง กล้ามเนื้อ กระดูก ข้อต่อ รวมไปถึงอวัยวะภายในต่างๆ โดยการที่ Nociceptor จะรับรู้ได้นั้น ความเจ็บปวดจะต้องอยู่ในระดับที่ร่างกายของเรารู้สึกได้ หลังจากนั้นถึงทำการส่งสัญญาณต่อไปยังสมอง

การเดินทางของยาแก้ปวด

หลังจากเรากลืนยาแก้ปวดไปแล้วประมาณ 1 นาที เม็ดยานี้จะไหลลงไปถึงกระเพาะอาหาร ค่อยๆ ดูดซึมเข้ากระแสเลือด และวิ่งไปที่ตับเป็นจุดหมายแรก ซึ่งภายในตับจะมีเอ็นไซม์ชนิดหนึ่งที่คอยสอดส่องสารเคมีรวมถึงยาชนิดต่างๆ ที่เข้ามาในร่างกาย โดยมันจะทำลายตัวยาดังกล่าวให้แตกตัวเป็นผุยผง จากนั้นค่อยส่งต่อไปที่ไตเพื่อกำจัดออกจากร่างกายในรูปแบบของปัสสาวะ

แต่โมเลกุลบางส่วนในยาแก้ปวดที่หลุดรอดจากการทำลายของตับไปได้ก็จะยังคงอยู่ในกระแสเลือดและไหลเวียนไปทั่วทั้งร่างกาย นั่นหมายความว่ายาไม่ได้เข้าไปบรรเทาอาการปวดให้เราแบบตรงจุดขนาดนั้น แต่มันว่ายเวียนวนอยู่ทุกที่ รวมถึงในบริเวณที่ปวดด้วย

ยาแก้ปวดมีกี่แบบ แต่ละแบบทำงานกับร่างกายเราอย่างไร

ยาแก้ปวดที่เราใช้กันทั่วไปแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่

Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs) ยาแก้ปวดและลดการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ เช่น Aspirin, Ibuprofen และ Ponstan โดยยากลุ่มนี้จะเข้าไปขัดขวางเอ็นไซม์ที่ให้กำเนิดสารเคมีที่ทำให้เรารู้สึกเจ็บปวด (Prostaglandin) และเมื่อร่างกายสร้างสารดังกล่าวไม่ได้ ความเจ็บปวดจึงไม่เกิดขึ้น

Paracetamol ยาแก้ปวดชนิดที่นิยมใช้กันทั่วไปในครัวเรือน ซึ่งนักวิทยาศาสตร์เชื่อกันว่ายากลุ่มนี้ทำหน้าที่เข้าไปขัดขวางสัญญาณความเจ็บปวดที่กำลังจะส่งไปยังสมอง เมื่อบล็อกได้สำเร็จ สมองไม่ได้บอกร่างกายกำลังเจ็บปวด จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมเราจึงรู้สึกดีขึ้นหลังจากกินยาเข้าไปนั่นเอง

นอกจากจะแก้ปวดแล้ว ยาทั้ง 2 กลุ่มนี้ยังมีสรรพคุณช่วยลดไข้ได้ด้วย ซึ่งใช้หลักการเดียวกันเลยคือ NSAIDs บล็อกการเกิดของสารแห่งความเจ็บปวด และ Paracetamol เป็นการขัดขวางการส่งสัญญาณที่ทำให้ร่างกายมีอุณหภูมิสูงขึ้นไปยังสมอง เมื่อสมองไม่สั่งการหรือไม่มีสารตั้งต้นที่ทำให้เราตัวร้อนเหมือนเป็นไข้ ร่างกายจึงมีอุณหภูมิลดลงและกลับสู่สภาพปกติได้

กินยาแก้ปวดอย่างไรให้ปลอดภัย

แม้ยาแก้ปวดทั้ง 2 กลุ่มจะมีความปลอดภัย แต่สิ่งที่พึงระวังก็คือการกินในปริมาณที่เหมาะสม และไม่ควรกินต่อเนื่องกันเป็นเวลานานเกินไป เพราะอาจเกิดผลกระทบระยะยาวต่อร่างกาย ดังนี้

ยากลุ่ม NSAIDs

มีฤทธิ์กัดกระเพาะ กินบ่อยๆ อาจทำให้เป็นแผลในกระเพาะอาหารได้
ลดการไหลเวียนของเลือดไปยังไต อาจทำให้ไตมีปัญหา
อาจส่งผลต่อระบบไหลเวียนโลหิต หรือโรคหัวใจ (ยกเว้น Aspirin)
ไม่เหมาะกับหญิงตั้งครรภ์ เพราะกระทบต่อพัฒนาการของทารก
คนเป็นไข้เลือดออกไม่ควรกิน Aspirin เด็ดขาด เพราะมีฤทธิ์ต้านการแข็งตัวของเลือด ทำให้เลือดออกมากขึ้นกว่าปกติ

ยากลุ่ม Paracetamol

การกินต่อเนื่องในปริมาณมากและนานเกินไปอาจทำให้ตับวายได้ เพราะตับต้องทำงานหนักในการกำจัดสารเคมีจากตัวยาที่เข้าสู่ร่างกาย

และสิ่งสำคัญไม่แพ้กันคือการกินยาแก้ปวดในปริมาณที่เหมาะสม โดยสำหรับผู้ใหญ่ ควรกินยาโดยคำนวณจากน้ำหนักตัวคือ 10-15 มิลลิกรัม ต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เช่น หากหนัก 50 กิโลกรัม ปริมาณที่เหมาะสมคือ 750 มิลลิกรัมต่อครั้ง (สูงสุดไม่ควรเกิน 1,000 มิลลิกรัมต่อครั้ง และไม่เกิน 4,000 มิลลิกรัมต่อวัน)

แต่สำหรับเด็กไม่ควรใช้วิธีคำนวณตามน้ำหนักตัว เพราะความสามารถของตับในการกำจัดของเสียยังมีไม่เท่าผู้ใหญ่ แนะนำให้ปรึกษาแพทย์เพื่อจัดสรรยาในปริมาณที่เหมาะสมจะดีที่สุด

ไม่ควรกิน Paracetamol ร่วมกับยาชนิดอื่นที่มีส่วนผสมของ Paracetamol ร่วมด้วย เพราะอาจเป็นการกินยาในปริมาณที่มากเกินไปโดยไม่รู้ตัว (Overdose) แต่สามารถกินร่วมกับยากลุ่ม NSAIDs ได้ไม่มีปัญหา