รู้จัก Omicron โควิดสายพันธุ์ใหม่ที่น่ากังวล

องค์การอนามัยโลกยกระดับไวรัสโควิดสายพันธุ์ใหม่ B.1.1.529 ที่กำลังระบาดในแอฟริกาใต้เป็นสายพันธุ์ที่น่ากังวล (Variant of Concern: VOC) เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน 2564 และตั้งชื่อเป็นตัวอักษรกรีกว่า ‘Omicron’ นับเป็นสายพันธุ์ที่น่ากังวลลำดับที่ 5 ต่อจากสายพันธุ์อัลฟา (B.1.1.7) ที่เคยระบาดหนักในยุโรป สายพันธุ์เบตา (B.1.351) ที่เคยระบาดในแอฟริกาใต้ แต่ปัจจุบันเหลือเพียง 1% สายพันธุ์แกมมา (P.1) และสายพันธุ์เดลตา (B.1.617.2) ที่ยังระบาดอยู่ทั่วโลกในขณะนี้

สายพันธุ์ Omicron ถูกตรวจพบครั้งแรกในตัวอย่างที่เก็บเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน 2564 และพบผู้ติดเชื้อเป็นจำนวนมากในจังหวัดกาวเต็ง ประเทศแอฟริกาใต้ จากนั้นทางการได้รายงานองค์การอนามัยโลกในวันที่ 24 พฤศจิกายน นำมาสู่การประชุมของกลุ่มที่ปรึกษาด้านเทคนิคเกี่ยวกับวิวัฒนาการของไวรัสซาร์ส-โควี-2 (TAG-VE) ขององค์การอนามัยโลกเมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน ซึ่งประเมินว่าเป็นสายพันธุ์ที่น่ากังวล ขอให้ประเทศสมาชิกเพิ่มการเฝ้าระวังเพื่อให้ทราบสถานการณ์การระบาดมากขึ้น

ไวรัสสายพันธุ์นี้มีการกลายพันธุ์บนโปรตีนหนาม (Spike Protein) 32 ตำแหน่ง ซึ่งคาดว่าจะทำให้ดื้อภูมิคุ้มกันและติดเชื้อซ้ำ เช่น ตำแหน่ง H655Y, N679K และ P681H อาจทำให้แพร่ระบาดเร็วขึ้น สอดคล้องกับการพบจำนวนผู้ติดเชื้อเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วในหลายจังหวัดในแอฟริกาใต้ และ S gene dropout หมายถึงการตรวจไม่พบยีน S ซึ่งเป็น 1 ใน 3 เป้าหมายของการตรวจด้วยวิธี PCR จึงอาจใช้เทคนิคนี้ในการระบุสายพันธุ์ใหม่เบื้องต้นได้ (ทั้งนี้ S gene dropout ยังพบในสายพันธุ์อัลฟา)

เมื่อเทียบรหัสพันธุกรรมกับสายพันธุ์อื่น พบว่าไม่มีความเชื่อมโยงกับสายพันธุ์เดลตาที่ระบาดหนักในแอฟริกาใต้ก่อนหน้านี้ (และทั่วโลก) แต่มีความใกล้เคียงกับสายพันธุ์ที่ตรวจพบในช่วงกลางปี 2563 ทั้งที่แอฟริกาใต้สามารถถอดรหัสพันธุกรรมของไวรัสได้จำนวนมาก ทำให้นักวิทยาศาสตร์ตั้งสมมติฐานว่าสายพันธุ์ Omicron เกิดการกลายพันธุ์สะสมในผู้ติดเชื้อเรื้อรังที่ไม่สามารถกำจัดไวรัสได้หมด เช่น ภูมิคุ้มกันบกพร่อง แล้วแพร่ระบาดกลับเข้ามาในชุมชน

สิ่งที่เรายังไม่รู้เกี่ยวกับสายพันธุ์นี้คือความรุนแรง เนื่องจากเพิ่งพบการระบาดจึงยังไม่ทราบว่าผู้ที่ติดเชื้อสายพันธุ์นี้มีอาการรุนแรงขึ้นหรือไม่ และประสิทธิผลของวัคซีน ถึงแม้ข้อมูลจากรหัสพันธุกรรมจะคาดได้ว่าสายพันธุ์นี้น่าจะดื้อภูมิคุ้มกัน แต่ยังไม่ทราบประสิทธิผลลดลงมากเท่าไร จึงต้องรอผลการศึกษาของบริษัทวัคซีน ซึ่งหลายบริษัท เช่น Pfizer-BioNTech ได้ประกาศว่ากำลังตรวจสอบประสิทธิผลของวัคซีน คาดว่าจะทราบผลภายใน 2 สัปดาห์

GISAID ซึ่งเป็นฐานข้อมูลรหัสพันธุกรรมไวรัสระดับโลกที่แต่ละประเทศรายงาน ระบุว่ามีตัวอย่างสายพันธุ์ Omicron จากแอฟริกาใต้ 60 ตัวอย่าง บอตสวานา 19 ตัวอย่าง และฮ่องกง 2 ตัวอย่าง แต่สถานการณ์การระบาดในจังหวัดกาวเต็ง ประเทศแอฟริกาใต้ อาจพบผู้ติดเชื้อสายพันธุ์นี้มากกว่า 100 รายต่อวัน ส่วนผู้ที่ติดเชื้อที่ฮ่องกงเป็นผู้ที่เดินทางกลับมาจากแอฟริกาใต้ 1 ราย และอีก 1 รายคาดว่าเกิดการแพร่เชื้อจากผู้ติดเชื้อรายแรกในสถานที่กักกัน (Quarantine)

ประเทศอื่นๆ ที่มีรายงานผู้ติดเชื้อสายพันธุ์นี้แล้วคือ อิสราเอล 3 ราย ในจำนวนนี้เดินทางกลับมาจากประเทศมาลาวี และเบลเยียม 1 ราย ซึ่งเป็นผู้ติดเชื้อรายแรกในยุโรป แต่ผู้ติดเชื้อรายนี้เดินทางกลับมาจากอียิปต์ และไม่มีความเชื่อมโยงกับแอฟริกาใต้ ดังนั้นจึงเป็นไปได้ว่าสายพันธุ์ Omicron อาจแพร่ระบาดในหลายประเทศแล้ว ในสัปดาห์หน้าอาจมีประเทศที่พบสายพันธุ์นี้เพิ่มขึ้น ในขณะที่หลายประเทศเริ่มมีมาตรการจำกัดการเดินทางจากทวีปแอฟริกา

ภาพประกอบ: ฉัตรชัย เฉยชิต

อ้างอิง:

• Classification of Omicron (B.1.1.529): SARS-CoV-2 Variant of Concern https://www.who.int/news/item/26-11-2021-classification-of-omicron-(b.1.1.529)-sars-cov-2-variant-of-concern 
• Tracking of Variants https://www.gisaid.org/hcov19-variants/
• Twitter/Tulio de Oliveira และ Trevor Bedford
• Pfizer/BioNTech, Moderna expect data on shot’s protection against new COVID-19 variant soon https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/biontech-says-expect-more-data-new-variant-2-weeks-2021-11-26/ 
• Coronavirus: Hong Kong toughens border controls over heavily mutated new variant, covering 8 African countries  https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3157566/coronavirus-hong-kong-imposes-tough-border 
• Israel detects its first case of new, highly mutated COVID-19 strain https://www.timesofisrael.com/israel-detects-first-case-of-new-highly-mutated-covid-19-strain/ 
• Belgium confirms case of new, heavily mutated Covid variant https://www.cnbc.com/2021/11/26/belgium-confirms-case-of-new-heavily-mutated-covid-variant.html