เคยสงสัยกันไหมครับว่าทำไมคนไทยเราจึงต้องมีสำนวนโบราณเพื่อเอาไว้เตือนใจว่า ‘จงทำดีเเต่อย่าเด่น จะเป็นภัย’
สำนวนสุดฮิตที่ว่านี้เป็นสำนวนที่ถูกเเต่งขึ้นมาโดยหลวงวิจิตรวาทการ ซึ่งสำนวนนี้ถูกดึงมาจากกลอนบทหนึ่งของท่านที่มีใจความทั้งหมดว่า ‘อันที่จริงคนเขาอยากให้เราดี แต่ถ้าเด่นขึ้นทุกทีเขาหมั่นไส้ จงทำดีแต่อย่าเด่น จะเป็นภัย ไม่มีใครอยากเห็นเราเด่นเกิน’ หลวงวิจิตรวาทการท่านเเต่งเอาไว้เพื่อเตือนใจคนอ่านในเรื่องของภัยร้ายที่อาจจะมาจากความอิจฉาริษยาของคนอื่นๆ จากการกระทำดีของเรา เพราะฉะนั้นถ้าเรามีความสามารถเเละอยากทำความดี เราก็ควรที่จะทำเเบบเงียบๆ สไตล์ปิดทองหลังพระดีกว่า จะได้ไม่ต้องเสี่ยงเจอคนที่จะมาหมั่นไส้เรา
เเต่สิ่งที่หลวงวิจิตรวาทการไม่ได้เขียนถึงเอาไว้ก็คือ ความรู้สึกหมั่นไส้ของเรานั้นจริงๆ เเล้วมันมาจากไหน เราสามารถอธิบายพฤติกรรมของการหมั่นไส้ เเละพฤติกรรมการขัดเเข้งขัดขา ใส่ร้ายป้ายสี เพื่อที่จะดึงให้คนอื่นๆ ลงมาเทียบเท่ากับเราหรือเเย่กว่าเราได้อย่างไร
วันนี้ผมก็เลยถือโอกาสนำเอาอคติทางด้านความคิดที่มีชื่อว่า Last place aversion มาใช้ในการอธิบายว่าทำไมคนเราจึงมีปฏิกิริยาหมั่นไส้กับคนอื่นๆ ที่มีความสามารถมากกว่าเรานะครับ
Last place aversion
Last place aversion ก็คือความไม่อยากเป็นคนที่รั้งท้ายสุด (หรืออยู่ใกล้ตำเเหน่งท้ายๆ) ของการวางลำดับ ไม่ว่าจะเป็นลำดับอะไรก็ตาม ถึงเเม้ว่าคนที่รั้งท้ายสุดจะไม่ได้มีอะไรที่น่าเป็นห่วงมากมายก็ตาม (ยกตัวอย่างเช่นการจัดอันดับการเรียนของเด็กในห้องคิง ถึงเเม้ว่าผลการเรียนของเด็กที่อยู่ตำเเหน่งที่โหล่ของห้องอาจจะดีกว่าผลการเรียนที่ดีที่สุดของเด็กห้องควีน เเต่เพราะ The last place aversion คนที่อยู่ตำเเหน่งโหล่ของห้องคิงก็คงจะเสียใจมากกว่าคนที่มีผลการเรียนอยู่ที่อันดับหนึ่งของเด็กห้องควีน)
ยกตัวอย่างของงานวิจัยชิ้นหนึ่งของ Ilyana Kuziemko เเละ Michael Norton นักเศรษฐศาสตร์จากมหาวิทยาลัยพรินซ์ตันเเละฮาร์วาร์ดนะครับ พวกเขาพบว่าสำหรับคนที่ถูกจัดอันดับให้อยู่ใกล้ที่โหล่ที่สุดของการจัดอันดับความรวยจากการเล่นเกมในห้องแล็บ เวลาที่พวกเขาจำเป็นจะต้อง ‘บริจาค’ เงินที่ได้มาจากการเล่นเกม (เป็นจำนวน $2) ให้กับคนที่รวยกว่าหรือคนที่จนกว่า
ไม่น่าเชื่อว่ากลุ่มตัวอย่างมักเลือกที่จะบริจาคเงินที่ได้มาให้กับคนที่รวยกว่าเเทนที่จะบริจาคให้กับคนที่จนกว่า
ทำไมน่ะเหรอครับ?
ทั้งนี้ก็เป็นเพราะว่าถ้าเขาบริจาคให้กับคนที่จนกว่า คนคนนั้นก็จะขยับขึ้นมาเเซงเขา เเละจากการเป็นคนที่อยู่ใกล้ที่โหล่ เขาก็จะกลายมาเป็นที่โหล่เเทน เเต่ถ้าเขาบริจาคให้กับคนที่รวยกว่า อันดับของเขาก็จะไม่เปลี่ยน และเพราะ Last place aversion การเป็นคนที่อยู่ใกล้ที่โหล่ก็ยังดีกว่าการเป็นที่โหล่อยู่ดี
เเล้ว Last place aversion เกี่ยวข้องกันกับภัยที่อาจจะตามมาจากความอิจฉาริษยา หรือความหมั่นไส้ของคนเราอย่างไร
ก็เพราะการเกลียดการเป็นคนที่รั้งท้ายที่สุดยังไงล่ะครับ การที่เห็นคนอื่นทำดีกว่า มีความสามารถมากกว่าตัวเอง ทำให้คนเราทำอะไรก็ได้ในการดึงคนอื่นๆ ให้ลงมาต่ำเท่าๆ กันกับเราหรือเเย่กว่าเรา (ถ้าการดึงคนอื่นให้ต่ำลงมันง่ายกว่าการพัฒนาตัวเองให้ดีขึ้นกว่าเขา) เพียงเพื่อทำให้เรารู้สึกดีกับตัวเองได้
เเละด้วยสาเหตุที่ว่าคนเราไม่สามารถมองเห็น ‘อันดับ’ หรือ ranking ในหลายๆ ด้านของชีวิตของตัวเราเองได้อย่างชัดเจน โอกาสที่คนเราจะมีปฏิกิริยา ‘หมั่นไส้’ กับคนที่ดีกว่าตัวเราเองเป็นสิบๆ เท่าก็สามารถที่จะเกิดขึ้นได้ (เพราะ Last place aversion สามารถทำให้คนเรา ‘นอยด์’ กับความเด่นของคนอื่นๆ)
เเละด้วยเหตุผลนี้นี่เองที่ทำให้เราเห็นคนหลายๆ คนในสังคมของเรา ไม่ว่าจะเป็นสังคมออนไลน์หรือสังคมทำงานก็ตาม ชอบพูดจาถากถาง ไม่ให้เกียรติซึ่งกันเเละกัน เพียงเพื่อทำให้ตัวเองรู้สึกสูงขึ้นมา
เเต่ผมจะขอบอกอะไรอย่างหนึ่งนะครับ คนที่ชอบพูดจาถากถางเเละดึงคนอื่นๆ ที่อยู่สูงกว่าตัวเองให้ต่ำลงมาเหล่านี้นั้นมักจะเป็นคนที่ไม่ค่อยมีความมั่นใจในลำดับความสามารถของตัวเองสักเท่าไร ทั้งนี้ก็เป็นเพราะว่าคนที่ชอบหมั่นไส้คนอื่นๆ เเละชอบพูดจาถากถางคนอื่นๆ นั้นมักจะเป็นคนที่อยู่อันดับโหล่ (หรือใกล้ๆ ที่โหล่) ของการจัดลำดับความสามารถตั้งเเต่ต้น
เพราะฉะนั้นนะครับ เวลาที่เราถูกคนอื่นเขาหมั่นไส้เอา ก็ให้เราคิดเสียว่าเขาหมั่นไส้เราเพราะเขาคนนั้นอยู่อันดับท้ายๆ ของการจัดลำดับความสามารถ เเละเราก็ควรจะสงสารคนคนนั้นมากกว่าโกรธเขา เพราะเขามาหมั่นไส้เรานะครับ
ภาพประกอบ: Nisakorn Rittapai
อ้างอิง:
- Kuziemko, I., Buell, R.W., Reich, T. and Norton, M.I., 2014. “Last-place aversion”: Evidence and redistributive implications. The Quarterly Journal of Economics, 129(1), pp.105-149.
