30 ปี Grave of the Fireflies จากอดีตถึงปัจจุบัน สงครามยังคงพรากชีวิตไม่รู้จักจบสิ้น

มีความจริงชนิดหนึ่งที่ซุกซ่อนอยู่ท่ามกลางซากปรักหักพังของสงคราม คือจิตใจอันแหลกสลายยิ่งกว่าของประชาชนบริสุทธิ์ที่ต่างก็ต้องเผชิญชะตากรรมที่ตัวเองมิได้ก่ออย่างไม่มีสิทธิ์เลือก

เช่นเดียวกับขณะที่นั่งดูภาพยนตร์แอนิเมชัน สุสานหิ่งห้อย (Grave of the Fireflies) ทุกนาทีที่ผ่าน มันเหมือนว่าชีวิตที่เคยถูกใช้ไปอย่างราบเรียบกำลังถูกกะเทาะเปลือกอย่างช้าๆ ผ่านชะตากรรมอันโหดร้ายของสองพี่น้อง ‘เซตะ’ วัย 14 ปี และ ‘เซ็ตซึโกะ’ วัย 4 ปี ที่จะต้องเผชิญกับด้านมืดของสงครามอย่างเดียงสาจวบจนถึงวาระสุดท้ายของชีวิต

ความน่าเศร้ายิ่งกว่าคือแม้หนังจะผ่านวันเวลาไป 30 ปี แต่สงครามไม่เคยจบสิ้น จนถึงทุกวันนี้ยังคงมีเด็กๆ อีกมากมายที่อาจจะกำลังเผชิญกับชะตากรรมร่วมเช่นเดียวกับ Grave of the Fireflies อยู่ ณ มุมไหนสักแห่งบนโลก

อิซาโอะ ทาคาฮาตะ ผู้กำกับภาพยนตร์แอนิเมชัน สุสานหิ่งห้อย (Grave of the Fireflies) และผู้ร่วมก่อตั้งสตูดิโอจิบลิ เพิ่งเสียชีวิตไปเมื่อวันที่ 6 เมษายน 2018 ด้วยวัย 82 ปี ซึ่งนั่นเท่ากับว่าเขาเสียชีวิตก่อนหน้าที่ Grave of the Fireflies งานภาพยนตร์แอนิเมชันระดับมาสเตอร์พีซกรุ่นกลิ่นควันสงครามของเขาจะมีอายุครบรอบ 30 ปีไปเพียง 10 วัน (แอนิเมชันเข้าฉายในประเทศญี่ปุ่นครั้งแรกเมื่อวันที่ 16 เมษายน 1988)

ตลอดชีวิตการเป็นแอนิเมเตอร์ ทาคาฮาตะสร้างผลงานที่เต็มไปด้วยแรงบันดาลใจไว้มากมายกว่า 20 เรื่อง โดยเฉพาะผลงานโดดเด่นในช่วงหลังจากก่อตั้งสตูดิโอจิบลิอย่าง Grave of the Fireflies (1988), Only Yesterday (1991), Pom Poko (1994), My Neighbors the Yamadas (1999) และผลงานสุดท้าย The Tale of the Princess Kaguya (2013)

เอกลักษณ์ในแอนิเมชันของทาคาฮาตะนั้นมักจะบอกเล่าเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์หรือมนุษย์กับธรรมชาติได้อย่างลึกซึ้ง เต็มไปด้วยชีวิตชีวา บางเรื่องแสนอิ่มเอม ขณะที่บางเรื่องก็สะท้อนให้เห็นถึงความเป็นจริงของโลกได้อย่างลึกซึ้ง สะเทือนใจ

โดยเฉพาะกับงานที่ผู้คนจดจำอย่าง Grave of the Fireflies ที่บอกเล่าถึงด้านมืดของสงครามผ่านชะตากรรมอันเลวร้ายของสองพี่น้อง ‘เซตะ’ น้องสาว ‘เซ็ตซึโกะ’ ที่ต้องเผชิญชีวิตและจบชีวิตเพราะผลกระทบจากสงครามอย่างโดดเดี่ยว อีกทั้งยังเผยแง่มุมมืดหม่นของมนุษย์ที่ต้องเอาตัวรอดในช่วงเวลาหัวเลี้ยวหัวต่อของชีวิต

Grave of the Fireflies ดัดแปลงมาจากนวนิยายกึ่งชีวประวัติของ โนซากะ อากิยูกิ นักประพันธ์ชาวญี่ปุ่นเรื่อง Hotaru no Haka ที่เคยสูญเสียน้องสาวไปในช่วงสงครามด้วยโรคขาดสารอาหาร และเมื่อคิดจะหยิบนวนิยายชิ้นนี้ขึ้นมาสร้าง ทาคาฮาตะก็สร้างมันอย่างเคารพต้นฉบับ โดยเปลี่ยนแปลงเฉพาะเรื่องราวในฉากเปิดเรื่อง

ทาคาฮาตะเคยให้สัมภาษณ์ถึงฉากเปิดเรื่องของ Grave of the Fireflies เมื่อเซตะกำลังจะตาย และวิญญาณของเขากำลังได้พบกับเซ็ตสึโกะ น้องสาวที่ตายไปแล้วก่อนหน้า

“ถ้าผู้ชมรู้ตั้งแต่ตอนเริ่มเรื่องว่าสุดท้ายแล้วทั้งสองคนจะต้องตาย พวกเขาจะพร้อมสำหรับการดูหนังมากกว่า ผมจึงพยายามลดความเจ็บปวดของผู้ชมโดยการเปิดเผยทุกอย่างตั้งแต่ต้นเรื่อง” นอกจากนั้นเขายังเปิดเผยอีกว่า

“หนังเรื่องนี้ให้โอกาสผมได้ไปเรียนรู้ความรู้สึกในแบบใหม่ๆ ของแอนิเมชันโดยการบันทึกภาพของโลกใบนี้ผ่านเด็กสองคนที่อาศัยอยู่บนโลก และผมอยากจะถ่ายทอดให้ผู้ชมได้เห็นสิ่งที่มนุษย์นั้นทำเมื่อพวกเขาถูกต้อนจนจนมุม”

สาเหตุที่ทำให้ทาคาฮาตะตั้งใจทำภาพยนตร์แอนิเมชันเรื่องนี้ อีกทั้งยังถ่ายทอดมันออกมาได้ดีนั้น น่าจะเป็นเพราะในวัยเด็ก เขาเองนั้นมีประสบการณ์ร่วมในช่วงก่อนและหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ด้วยเช่นกัน

ในวัยเพียง 9 ขวบ ทาคาฮาตะยังจำภาพบ้านเรือนที่มอดไหม้เป็นถ่าน ศพที่นอนระเกะระกะอยู่ตามท้องถนนในระหว่างที่ตัวเขากับพี่สาวกำลังวิ่งเท้าเปล่ากลับบ้าน ภายหลังการโจมตีทางอากาศของเครื่องบินสหรัฐฯ แน่นอน เขารู้สึกว่าตัวเองโชคดีมากที่มีชีวิตรอดมาได้จากเหตุการณ์ในช่วงนั้น

ภายหลังเข้าฉายในโรงภาพยนตร์ Grave of the Fireflies ได้รับเสียงชื่นชมว่าสามารถถ่ายทอดความโหดร้ายของสงครามได้อย่างลึกซึ้งและสมจริงสมจังที่สุดเรื่องหนึ่งในประวัติศาสตร์ภาพยนตร์แอนิเมชัน

โรเจอร์ อีเบิร์ต นักวิจารณ์ภาพยนตร์คนสำคัญของโลก เคยเขียนชมงานของทาคาฮาตะไว้ว่า “ฮอลลีวูดพยายามที่จะสร้างแอนิเมชันแบบสมจริงขึ้นมาหลายทศวรรษ แต่ตัวละครนั้นดูไม่เหมือนคนทั่วไป พวกเขามีสไตล์กว่า มีเอกลักษณ์กว่า ท่าทางและอารมณ์ผ่านภาษากายก็ดูเกินจริง แต่ Grave of the Fireflies ไม่ได้มีภาพสมจริงอย่าง The Lion King หรือ Princess Mononoke แต่มันกลับดูเป็นแอนิเมชันที่สมจริงที่สุดเท่าที่เคยดูมา”

แต่ความน่าสะเทือนใจยิ่งกว่าในฐานะมนุษย์คือแม้ว่ากาลเวลาจะดำเนินผ่านมาถึง 30 ปี นับตั้งแต่งานระดับตำนานของเขาเข้าฉายครั้งแรกที่ประเทศญี่ปุ่น แต่ดูเหมือนว่ามนุษย์จะไม่ได้เรียนรู้อะไรเกี่ยวกับประวัติศาสตร์แห่งสงคราม ที่ลงท้ายแล้ว จนถึงปัจจุบันนี้สงครามก็ยังคงเกิดขึ้น

ภาพที่ชัดสุดในเวลานี้คือสงครามกลางเมืองในประเทศซีเรียที่เริ่มปะทุขึ้นตั้งแต่ปรากฏการณ์อาหรับสปริงในช่วงเดือนมีนาคม ปี 2011 ที่ล่าสุดหลังจากผ่านมา 7 ปี คาดว่าตัวเลขผู้เสียชีวิตจริงๆ อาจมากถึง 430,000 คนแล้วในปัจจุบัน

ย้อนกลับไปเมื่อเดือนมีนาคม 2017 กองทุนเพื่อเด็กแห่งสหประชาชาติ หรือยูนิเซฟ (UNICEF) ออกแถลงการณ์แสดงความเป็นห่วงชะตากรรมของเด็กในประเทศซีเรียที่ต้องเสียชีวิตไปมากกว่า 652 รายในเวลาเพียง 1 ปี มากไปกว่านั้น ในจำนวน 255 ราย เด็กเหล่านี้ต้องเสียชีวิตภายในโรงเรียนหรือสถานที่ใกล้โรงเรียน

ล่าสุดในเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมา หลังกองกำลังรัฐบาลโจมตีทางอากาศถล่มพื้นที่ยึดครองของฝ่ายต่อต้านตลอดช่วง 5 วัน มีการสรุปยอดผู้เสียชีวิตว่ามีจำนวนมากกว่า 400 ศพ ซึ่งในจำนวนนี้เป็นเด็ก 150 ราย และมีผู้บาดเจ็บมากกว่า 1,850 ราย

ตัวเลขเหล่านี้สะท้อนให้เห็นว่า ทุกวันนี้ประชาชนบริสุทธิ์ โดยเฉพาะเด็ก ยังคงเป็นเหยื่อของสงครามไม่ได้ต่างจากวันคืนก่อนเก่า และนั่นทำให้ Grave of the Fireflies ยังคงเป็นตัวแทนบอกเล่าถึงผลกระทบของสงครามที่มีต่อเด็กได้เป็นอย่างดี แม้ผลงานจากวันแรกที่เข้าฉายจะผ่านมาแล้วถึง 30 ปีก็ตาม

ขณะเดียวกัน สำหรับผู้สร้างผลงานระดับตำนานอย่าง อิซาโอะ ทาคาฮาตะ ประสบการณ์เลวร้ายจากสงครามโลกครั้งที่ 2 ส่งให้ช่วงปีท้ายๆ ของชีวิต (2013) เขาได้เข้าร่วมเป็นหนึ่งในสมาชิกของ Eigajin Kyujo no Kai หรือกลุ่มนักสร้างภาพยนตร์เพื่อต่อต้านกฎหมายความมั่นคงของรัฐบาลที่ต้องการจะเปลี่ยนแปลงรัฐธรรมนูญ มาตรา 9 ที่ระบุให้คนญี่ปุ่นละทิ้งสงครามตลอดกาล โดยจะยังคงเหลือกำลังทหารไว้เพื่อป้องกันตัวเองเท่านั้น

รัฐธรรมนูญ มาตรา 9 นี้เป็นข้อตกลงร่วมที่อยู่คู่กับประเทศญี่ปุ่นมาอย่างยาวนาน นับตั้งแต่ญี่ปุ่นพ่ายแพ้ในสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งปัจจุบันรัฐบาลที่จัดตั้งขึ้นใหม่ของนายกรัฐมนตรีชินโซ อาเบะ ได้ยืนยันว่าจะปฏิรูปกฎหมายนี้ขึ้นใหม่

ทาคาฮาตะเคยให้สัมภาษณ์ยืนยันทัศนคติที่เขามีต่อสงครามได้อย่างดีว่า “ญี่ปุ่นสูญเสียจากสงครามมามาก เราไม่ควรลืมมัน เหมือนกับที่เราไม่ควรลืมว่าเราก็ได้สร้างความสูญเสียให้กับประเทศอื่นๆ เช่นกัน อย่างไรก็ตาม ไม่มีใครรู้ว่าสงครามที่เกิดขึ้นนั้นน่ากลัวขนาดไหน ณ ตอนเริ่มต้นของการทำสงคราม Grave of the Fireflies ไม่ใช่หนังต่อต้านสงครามโดยทั่วไป เพราะมันไม่สามารถยับยั้งสงครามอื่นไม่ให้เกิดขึ้นได้…”

อ้างอิง:

FYI

Grave of the Fireflies คว้า 2 รางวัลจากงานมหกรรมภาพยนตร์นานาชาติสำหรับเด็กที่ชิคาโก ในปี 1994
ความสัมพันธ์ระหว่าง อิซาโอะ ทาคาฮาตะ และฮายาโอะ มิยาซากิ แอนิเมเตอร์ชื่อดังก้องโลก เจ้าของผลงานอย่าง My Neighbor Totoro (1988), Kiki’s Delivery Service (1989), Porco Rosso (1992), Princess Mononoke (1997) และ Spirited Away (2001) ฯลฯ นั้นลึกซึ้งทั้งในแง่ความเป็นเพื่อนรัก เพื่อนร่วมงาน คู่แข่งขันในการสร้างผลงานแอนิเมชันที่ยอดเยี่ยม และสำคัญที่สุดคือเป็นผู้ร่วมก่อตั้งสตูดิโอจิบลิที่สร้างผลงานภาพยนตร์แอนิเมชันอันเป็นแรงบันดาลใจให้กับคนทั่วโลก
ทั้งคู่เจอกันและร่วมงานกันครั้งแรกที่ Toei Animation ในปี 1963 ก่อนที่ต่อมาจะจับมือกันก่อตั้งสตูดิโอจิบลิขึ้นในปี 1985
มากยิ่งไปกว่านั้น ความจริงแล้ว Grave of the Fireflies นั้นเข้าฉายที่ญี่ปุ่นครั้งแรกในวันที่ 16 เมษายน 1988 ซึ่งเป็นวันเดียวกันกับการเข้าฉายภาพยนตร์แอนิเมชัน My Neighbor Totoro ซึ่งถือเป็นผลงานการเขียนบทและกำกับเรื่องที่ 2 ของมิยาซากิกับสตูดิโอจิบลิ
ผลงานของทั้งคู่นั้นมีแนวทางการสร้างงานที่แตกต่างกันอย่างชัดเจน Grave of the Fireflies นั้นเป็นภาพยนตร์การ์ตูนที่มีเนื้อหาจริงจัง เผยถึงความชั่วร้ายของสงครามได้อย่างโศกสลด ขณะที่ My Neighbor Totoro ของมิยาซากินั้นอบอวลไปด้วยความอบอุ่น สดใส เต็มไปด้วยจินตนาการ หากแต่สิ่งที่ ‘เพื่อน’ ผู้สร้างสรรค์ผลงานมีคือบาดแผลความทรงจำวัยเด็กเกี่ยวกับสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่ติดตัวมาเหมือนๆ กัน