ถ้าคิดถึงภาพยนตร์แนวพีเรียดอิงประวัติศาสตร์ที่ยอดเยี่ยมที่สุดของไทย สุริโยไท คงเป็นชื่อที่ผุดขึ้นมาทันทีแบบไม่มีข้อกังขา แม้จะเข้าฉายไปตั้งแต่ พ.ศ. 2544 แต่ภาพยนตร์ไทยสุดคลาสสิกเรื่องนี้ยังคงติดตรึงอยู่ในใจผู้ชมมากมายมาจนถึงปัจจุบัน ด้วยงานสร้างที่วิจิตรอลังการ บวกกับเนื้อหาสุดแสนเข้มข้น นำพาให้ภาพยนตร์ก้าวไปสู่ความสำเร็จระดับถล่มทลายและกลายเป็นภาพยนตร์ขึ้นหิ้งของไทยไปโดยปริยาย
สุริโยไท เข้าฉายเมื่อวันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2544 โดยเป็นผลงานของผู้กำกับชั้นครูอย่าง หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล (ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทั้ง 6 ภาค) ซึ่งยังรับหน้าที่เขียนบทร่วมกับ ดร.สุเนตร ชุตินธรานนท์ นักประวัติศาสตร์ และอดีตอาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยใช้เวลาเรียบเรียงบทจากบันทึกประวัติศาสตร์จริงเป็นเวลานานถึง 2 ปี พร้อมได้ทัพนักแสดงแถวหน้าชุดใหญ่มาขึ้นจอพร้อมกันทั้ง หม่อมหลวงปิยาภัสร์ ภิรมย์ภักดี มารับบท พระสุริโยไท สมทบด้วย ศรัณยู วงษ์กระจ่าง, ฉัตรชัย เปล่งพานิช, พงษ์พัฒน์ วชิรบรรจง, จอนนี่ แอนโฟเน่, ใหม่ เจริญปุระ และ สินจัย เปล่งพานิช
ภาพยนตร์เล่าเรื่องราวอิงประวัติศาสตร์ของพระสุริโยไท วีรสตรีคนสำคัญผู้เป็นพระอัครมเหสีในสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ กษัตริย์รัชกาลที่ 15 ของอาณาจักรอยุธยา ย้อนไปใน พ.ศ. 2091 โดยเล่าเรื่องราวตั้งแต่พระมหาจักรพรรดิยังดำรงศักดิ์เป็นพระเฑียรราชา ก่อนจะขึ้นครองราชย์ต่อจากขุนวรวงศาธิราช ไปจนถึงเหตุการณ์ที่ทัพพม่าใต้การปกครองของพระเจ้าตะเบ็งชะเวตี้ยกทัพมาตีกรุงศรีอยุธยา ณ ทุ่งมะขามหย่อง ที่ซึ่งพระสุริโยไทเสียสละพระชนม์ชีพเพื่อปกป้องพระมหาจักรพรรดิ
สุริโยไท นับเป็นปรากฏการณ์ครั้งสำคัญที่เกิดขึ้นในวงการภาพยนตร์ไทย ด้วยทุนสร้างมหาศาลและใช้ระยะเวลาถ่ายทำนานถึง 3 ปี ก่อนจะกลายเป็นผลงานชิ้นเอกซึ่งถูกชื่นชมในวงกว้างถึงดีเทลงานสร้างที่ประณีต สวยงาม ทั้งฉาก สถาปัตยกรรม เครื่องแต่งกาย รวมไปถึงบทที่มีความละเอียดซับซ้อนและเข้มข้นชวนติดตาม ส่งผลให้ภาพยนตร์กวาดรายได้ไปมากถึง 550 ล้านบาท และขึ้นแท่นภาพยนตร์ไทยที่ทำรายได้สูงสุดตลอดกาลในยุคนั้น
