‘เจอ แจก จบ’ รักษาโควิดแบบ ‘ผู้ป่วยนอก’ (OPD) คืออะไร มีอะไรเปลี่ยนไปบ้าง

ตั้งแต่วันนี้ (1 มีนาคม) ผู้ติดเชื้อโควิดที่ไม่มีอาการ หรือมีอาการเล็กน้อยและไม่มีปัจจัยเสี่ยง จะสามารถรักษาแบบผู้ป่วยนอก (Outpatient Department: OPD) ได้ ตามนโยบาย OPD-HI First ของ นพ.เกียรติภูมิ วงศ์รจิต ปลัดกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งเมื่อปลายสัปดาห์ก่อนหลายคนอาจได้ยินในชื่อนโยบาย ‘เจอ แจก จบ’ ในขณะเดียวกันระบบแยกรักษาตัวที่บ้าน (Home Isolation: HI) ก็ยังคงอยู่สำหรับผู้ป่วยที่มีอาการไม่รุนแรง แต่มีปัจจัยเสี่ยง

การรักษาแบบ ‘ผู้ป่วยนอก’ มีอะไรเปลี่ยนแปลงบ้าง เหมาะสมหรือไม่ และผู้ติดเชื้อต้องดูแลตนเองอย่างไร

การรักษาแบบผู้ป่วยนอกคืออะไร

ถ้าพูดถึงการรักษาแบบผู้ป่วยนอก (Outpatient) อยากให้นึกถึงตอนเราป่วยเป็นโรคอาหารเป็นพิษ อาเจียน ปวดท้อง ท้องเสีย แล้วไปรักษาที่โรงพยาบาล พยาบาลซักประวัติ วัดอุณหภูมิ และความดันโลหิตก่อน จากนั้นเข้าไปในห้องตรวจ แพทย์ซักประวัติเพิ่มเติม ตรวจร่างกาย หากอาการไม่รุนแรง แพทย์ก็จะจ่ายยากลับให้ไปรับประทานที่บ้าน เช่น ยาแก้คลื่นไส้ ยาแก้ปวดท้อง ผงเกลือแร่ พร้อมกับคำแนะนำว่าอาการจะดีขึ้นใน 1-2 วัน ถ้าอาการไม่ดีขึ้นให้กลับมาตรวจซ้ำ

แต่หากความดันต่ำ ชีพจรเร็ว แสดงว่ามีภาวะขาดน้ำรุนแรง หรือถ้าเป็นผู้ป่วยเด็กมีอาการซึม อ่อนเพลีย แพทย์ก็จะพิจารณา ‘แอดมิต’ รับไว้รักษาตัวในโรงพยาบาล หรือเป็น ‘ผู้ป่วยใน’ (Inpatient) เพื่อให้น้ำเกลือทางหลอดเลือดดำ และอาจฉีดยารักษาตามอาการ (เพราะรับประทานอะไรก็อาเจียนออกหมด) จะเห็นว่าผู้ป่วยโรคอาหารเป็นพิษไม่จำเป็นต้องรักษาแบบผู้ป่วยในทุกราย เพราะแพทย์จะพิจารณาจากความรุนแรงของโรค หรือความเสี่ยงที่ต้องติดตามอาการอย่างใกล้ชิด

โรคติดเชื้อทางเดินหายใจก็เช่นกัน ตอนเราป่วยเป็นหวัด หรือไข้หวัดใหญ่ แพทย์ก็มักจะให้กลับมาพักรักษาตัวที่บ้าน พร้อมกับยาลดไข้ ยาแก้ไอ ยาลดน้ำมูก แต่สำหรับ ‘โควิด’ ในช่วงแรก ซึ่งเป็นเป็นโรคติดต่ออันตราย ทั้งในทางการแพทย์และตามกฎหมาย (พ.ร.บ.โรคติดต่อ) การดูแลผู้ติดเชื้อจะแบ่งเป็น 2 ส่วน คือ 1. การรักษา เป็นการรักษาตามอาการเป็นหลัก ในบางกรณีแพทย์จะพิจาณาจ่ายยาต้านไวรัส และ 2. การแยกกักตัว (Isolation) จนพ้นระยะแพร่เชื้อ เพื่อควบคุมการระบาด

แรกสุดผู้ติดเชื้อทุกรายจึงได้รับการรักษาตัวในโรงพยาบาล จากห้องเดี่ยวเป็นห้องรวม (Cohort Ward) ต่อมามีผู้ติดเชื้อเพิ่มขึ้นอีก จึงให้แยกไปรักษาที่หอผู้ป่วยเฉพาะกิจ (Hospitel) ซึ่งดัดแปลงโรงแรม (Hotel) มาเป็นโรงพยาบาล (Hospital) เมื่อห้องไม่พอก็สร้างโรงพยาบาลสนามรองรับ จนกระทั่งระลอกเดลตาที่ผู้ติดเชื้อล้นโรงพยาบาลจนต้องใช้ระบบแยกรักษาตัวที่บ้าน (HI) ในที่สุด แต่ถ้าไม่สามารถแยกตัวที่บ้านได้ บางชุมชนก็จัดศูนย์พักคอย (Community Isolation: CI) ไว้รองรับอีกที

แต่ทั้งหมดยังต้องอาศัยบุคลากรทางการแพทย์ในการติดตามอาการ ในขณะที่การระบาดของสายพันธุ์โอมิครอนมีผู้ติดเชื้อเพิ่มขึ้นหลายเท่าอย่างรวดเร็ว บุคลากรจึงไม่สามารถดูแลได้ทั่วถึง ขณะเดียวกันผู้ติดเชื้อในระลอกนี้อาการไม่รุนแรง สาเหตุเป็นเพราะไวรัสมีความรุนแรงลดลง และประชาชนส่วนใหญ่มีภูมิคุ้มกันจากวัคซีน ข้อมูลจากกรุงเทพฯ ณ วันที่ 25 กุมภาพันธ์ พบว่ามีผู้ป่วยสีเขียวมากกว่า 90% กระทรวงสาธารณสุขจึงปรับรูปแบบการรักษาโควิดเป็นแบบผู้ป่วยนอก (OPD)

การรักษาแบบผู้ป่วยนอกเหมาะสมหรือไม่

เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ์ นพ.เกียรติภูมิ วงศ์รจิต ปลัดกระทรวงสาธารณสุข ให้สัมภาษณ์ว่า กระทรวงสาธารณสุขได้เตรียมแผนการบริหารจัดการให้โรคโควิดเป็นโรคประจำถิ่น ซึ่งหมายถึงการที่โรคลดความรุนแรงลง การรักษามีประสิทธิภาพ ขณะเดียวกันประชาชนมีภูมิคุ้มกันมากเพียงพอ โดยจัดระบบบริการที่เหมาะสมกับสถานการณ์คือ เพิ่มการรักษาแบบผู้ป่วยนอก ไม่ต้องนอนโรงพยาบาล หรือ ‘เจอ แจก จบ’ คาดว่าจะเริ่มดำเนินการในวันที่ 1 มีนาคมนี้

‘เจอ’ หมายถึง การตรวจ ATK พบผลบวก
‘แจก’ หมายถึง แพทย์จะพิจารณาจ่ายยารักษาตามอาการ 3 สูตร ได้แก่ 1. ยาฟาวิพิราเวียร์ 2. ยาฟ้าทะลายโจร 3. ยารักษาตามอาการ เช่น ยาลดไข้ แก้ไอ ลดน้ำมูก
‘จบ’ หมายถึง การที่ผู้ติดเชื้อดูแลตนเองที่บ้าน

ต่อมาวันที่ 28 กุมภาพันธ์ นพ.เกียรติภูมิ นำทีมผู้บริหารกระทรวงสาธารณสุข ทั้ง นพ.โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรค, นพ.สมศักดิ์ อรรฆศิลป์ อธิบดีกรมการแพทย์ และ นพ.ทวี โชติพิทยสุนนท์ แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคติดเชื้อ ชี้แจงสถานการณ์การระบาดของโควิด และแนวทางการรักษาผู้ป่วยแบบ OPD โดยไม่ได้กล่าวถึงชื่อ ‘เจอ แจก จบ’ อีก คาดว่าเป็นเพราะแนวทางที่ออกมาในภายหลังยังคงมีการติดตามอาการ และผู้ติดเชื้อยังต้องแยกกักตัวอยู่

การรักษาผู้ป่วยแบบ OPD เริ่มจาก ‘ผู้สงสัยติดเชื้อ’ (Suspected Cases) ตรวจ ATK ด้วยตนเอง เมื่อผลตรวจเป็นบวกจะถือว่าเป็น ‘ผู้ติดเชื้อเข้าข่าย’ (Probable Case) จากนั้นโทรติดต่อสายด่วน 1330 หรือเข้ารับการรักษาที่คลินิกโรคติดเชื้อทางเดินหายใจที่โรงพยาบาล เพื่อประเมินอาการและปัจจัยเสี่ยง* หากอาการไม่รุนแรงและไม่มีปัจจัยเสี่ยง จะสามารถรักษาแบบผู้ป่วยนอกและแยกกักตัวที่บ้าน (Outpatient with Self Isolation) ได้ แต่หากมีปัจจัยเสี่ยงจะเข้าระบบ HI/CI หรือ Hospitel

ผู้ติดเชื้อในระบบ OPD จะได้รับยารักษาตามอาการ และยาต้านไวรัสตามข้อบ่งชี้ทางการแพทย์ กล่าวคือ

ผู้ติดเชื้อที่ไม่มีอาการหรือสบายดี จะไม่ได้รับยาฟาวิพิราเวียร์ เพราะส่วนมากหายได้เอง แพทย์อาจจ่ายยาฟ้าทะลายโจรให้ตามดุลยพินิจ
ผู้ป่วยอาการไม่รุนแรง และไม่มีปัจจัยเสี่ยง อาจได้รับยาฟาวิพิราเวียร์ โดยเริ่มยาเร็วที่สุด หากตรวจพบเชื้อเมื่อมีอาการมาแล้วเกิน 5 วัน อาจไม่จำเป็นต้องได้รับยาฟาวิพิราเวียร์
ผู้ป่วยอาการไม่รุนแรง แต่มีปัจจัยเสี่ยง จะได้รับยาต้านไวรัส 1 ชนิด เช่น ฟาวิพิราเวียร์ เรมเดซิเวียร์ โมลนูพิราเวียร์

เมื่อกลับไปที่บ้านยังต้องกักตัวเป็นเวลา 10 วันนับจากวันที่เริ่มมีอาการหรือตรวจพบเชื้อ (เท่ากับระยะแพร่เชื้อ) ได้รับการโทรติดตามอาการ 1 ครั้งที่ 48 ชั่วโมง ถ้าไม่มีอาการแย่ลงจะถือว่าได้รับการรักษาครบ แต่หากมีอาการมากขึ้นสามารถติดต่อหน่วยบริการเพื่อส่งต่อไปยังโรงพยาบาลได้ ทั้งนี้การบริการที่แตกต่างจากระบบ HI คือ จะไม่ได้รับอุปกรณ์ประเมินอาการ เช่น เทอร์โมมิเตอร์ เครื่องวัดออกซิเจนปลายนิ้ว และไม่ได้รับอาหาร 3 มื้อ (นึกถึงการรักษาโรคอาหารเป็นพิษแบบผู้ป่วยนอกข้างต้น)

หมายเหตุ: *ปัจจัยเสี่ยง ได้แก่ อายุมากกว่า 60 ปี, โรคปอดเรื้อรัง, โรคไตเรื้อรัง, โรคหัวใจและหลอดเลือด, โรคหัวใจแต่กำเนิด, โรคหลอดเลือดสมอง, เบาหวานที่ควบคุมไม่ได้, ภาวะอ้วน (น้ำหนักมากกว่า 90 กก. หรือ BMI ≥30 กก./ตร.ม.), ตับแข็ง และภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ

ข้อดีของการรักษาโควิดแบบผู้ป่วยนอกคือ

ผู้ป่วยสามารถใช้ชีวิตที่บ้านได้ตามปกติ คล้ายกับระบบ HI ซึ่งในทางปฏิบัติอาจออกจากบ้านได้ แต่ต้องไม่เข้าไปในชุมชน

เป็นการรักษาที่สอดคล้องกับแนวคิด ‘อยู่ร่วมกับโควิด’ เพราะผู้ติดเชื้อส่วนใหญ่เป็นผู้ป่วยสีเขียว ไม่จำเป็นต้องได้รับการติดตามอาการทุกวัน

ลดแรงกดดันต่อระบบสาธารณสุข เพื่อให้บุคลากรทางการแพทย์ได้ดูแลผู้ป่วยที่มีปัจจัยเสี่ยงหรืออาการรุนแรงในโรงพยาบาลอย่างเต็มที่ รวมถึงผู้ป่วยโรคอื่นที่จำเป็นต้องรักษาตัวในโรงพยาบาลด้วย

ส่วนข้อเสียที่ต้องวางแผนเพื่อลดผลกระทบคือ

ผู้ป่วยอาจไม่มั่นใจการประเมินอาการของตนเอง และบางรายอาจมีอาการแย่ลงในภายหลัง ซึ่งต้องมีระบบส่งต่อที่ดี

บ้านของผู้ป่วยอาจไม่มีความพร้อมในการแยกกักตัวจากสมาชิกคนอื่น และผู้ป่วยบางรายอาจเข้าไปในชุมชนจนเกิดการแพร่เชื้อต่อ

หากเกิดการแพร่เชื้อต่อ ถึงแม้ ‘สัดส่วน’ ผู้ป่วยอาการรุนแรงจะน้อย แต่ด้วยจำนวนผู้ติดเชื้อที่เพิ่มขึ้น ‘จำนวน’ ผู้ป่วยหนักอาจเพิ่มขึ้นจนเกินศักยภาพได้ โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีอัตราการฉีดเข็มกระตุ้นต่ำ

นอกจากนี้ยังมีเรื่องงบประมาณที่ชมรมแพทย์ชนบทอธิบายว่า เดิมสามารถขอรับค่าใช้จ่ายในการดูแลผู้ป่วยจากงบกลางได้ แต่เมื่อเปลี่ยนรูปแบบการรักษา โรงพยาบาลจะต้องเบิกจ่ายจากงบจัดสรรรายหัวตามสิทธิหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า แต่กลับมีค่าชุด PPE และค่าตอบแทนเจ้าหน้าที่ที่เพิ่มขึ้นมาจากปกติ

ผู้ติดเชื้อต้องดูแลตนเองอย่างไร

เราแทบไม่เคยเห็นเพื่อนหรือแม้แต่ตัวเราเองที่ป่วยเป็นหวัด หรือไข้หวัดใหญ่ แล้วต้องนอนรักษาตัวในโรงพยาบาล (ยกเว้นมีประกันสุขภาพแล้วไปใช้สิทธิที่โรงพยาบาลเอกชน) โควิดในปัจจุบันก็กำลังจะเป็นเช่นนั้น เพราะผู้ป่วยส่วนใหญ่มีอาการไม่รุนแรง นพ.สมศักดิ์ อ้างอิงข้อมูลผู้ติดเชื้อในกรุงเทพฯ ณ วันที่ 25 กุมภาพันธ์ พบว่ามีผู้ป่วยในระบบ HI 29,519 ราย (56.4%) CI 2,022 ราย (3.9%) และเตียงระดับ 1 ซึ่งหมายถึงผู้ป่วยใน Hospitel และผู้ป่วยในบางโรงพยาบาล 18,910 ราย (36.1%)

ในขณะที่มีผู้ป่วยเตียงระดับ 2.1 และ 2.2 ซึ่งจำเป็นต้องใช้ออกซิเจน 1,093 และ 758 ราย (2.1% และ 1.5%) และเตียงระดับ 3 ที่ต้องใส่ท่อช่วยหายใจ 77 ราย (0.15%) อย่างที่กล่าวไปว่าผู้ป่วยมากกว่า 90% เป็นผู้ป่วยสีเขียว แต่เมื่อพิจารณาในแง่ของจำนวนแล้ว ผู้ป่วยเกือบ 2 พันรายเป็นผู้ป่วยสีเหลือง-แดง ดังนั้นถึงแม้จะรักษาแบบผู้ป่วยนอกที่บ้าน ควรแยกตัวจากสมาชิกคนอื่นในครอบครัว โดยเฉพาะกลุ่มเสี่ยงต่ออาการรุนแรง หากจำเป็นต้องสวมหน้ากาอนามัย และงดเข้าไปในชุมชน

ผู้ป่วยสายพันธุ์โอมิครอนมักมีอาการเจ็บคอ ไข้ ไอ ซึ่งรักษาตามอาการ โดยรับประทานยาลดไข้ ยาแก้ไอ ดื่มน้ำอุ่น และพักผ่อนให้เพียงพอ สังเกตอาการตนเอง โดย ‘อาการแย่ลง’ หมายถึง

ไข้สูงมากกว่า 39 องศาเซลเซียส
หายใจหอบเหนื่อย
วัดค่าออกซิเจนปลายนิ้วได้น้อยกว่า 94% (อาจซื้อเทอร์โมมิเตอร์และเครื่องวัดออกซิเจนใช้เอง) หรือไม่สามารถปฏิบัติกิจกรรมในชีวิตประจำวันได้
สำหรับผู้ป่วยเด็กคือ หายใจลำบาก ซึมลง ดื่มนมหรือรับประทานอาหารน้อยลงให้รีบติดต่อโรงพยาบาลที่ท่านรักษาอยู่ หากมีอาการฉุกเฉิน เช่น หมดสติ ให้โทร. 1669

เมื่อต้องเดินทางไปโรงพยาบาล ควรใช้รถยนต์ส่วนตัวหรือรถที่โรงพยาบาลมารับ ไม่ใช้รถสาธารณะ ให้ทุกคนในรถใส่หน้ากากอนามัยตลอดเวลาที่เดินทาง และเปิดหน้าต่างรถเพื่อเพิ่มการระบายอากาศ

ผู้ป่วยอาการไม่รุนแรงมักมีอาการดีขึ้นภายใน 5-7 วัน แต่ควรแยกตัวจนครบ 10 วันนับจากวันที่เริ่มมีอาการหรือตรวจพบเชื้อ เมื่อครบแล้วถือว่า ‘หายป่วย’ สามารถกลับไปทำงานได้ตามปกติ ไม่จำเป็นต้องตรวจหาเชื้อซ้ำ ไม่ว่าจะเป็นวิธี ATK หรือ RT-PCR เพราะอาจตรวจพบซากเชื้อได้ภายใน 3 เดือน

โดยสรุปผู้ติดเชื้อที่ไม่มีอาการ หรือมีอาการเล็กน้อยและไม่มีปัจจัยเสี่ยง สามารถรักษาแบบผู้ป่วยนอกได้ ไม่จำเป็นต้องเข้าระบบ HI เพราะผู้ป่วยสีเขียวรักษาตามอาการเป็นหลัก เพราะส่วนใหญ่หายได้เอง ส่วนยาต้านไวรัส เช่น ฟาวิพิราเวียร์ แพทย์จะพิจารณาจ่ายให้กับผู้ป่วยที่มีปัจจัยเสี่ยงก่อน และจนถึงปัจจุบันยาฟาวิพิราเวียร์ยังไม่มีงานวิจัยที่น่าเชื่อถือเพียงพอ (รัฐบาลควรรีบนำเข้ายาแพ็กซ์โลวิด) ผู้ป่วยต้องสังเกตอาการและแยกกักตนเองจนครบ 10 วัน หากมีอาการแย่ลงให้ติดต่อโรงพยาบาลที่รักษาอยู่

สำหรับผู้ที่ยังไม่ติดเชื้อ การฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นด้วยวัคซีนชนิด mRNA (ทั้ง Pfizer และ Moderna) ข้อมูลจากสหราชอาณาจักรพบว่าสามารถลด ‘อาการรุนแรง’ ได้มากกว่า 90% ในช่วง 10 สัปดาห์แรกหลังฉีดวัคซีน ส่วนข้อมูลในไทย ผู้สูงอายุที่ได้รับวัคซีนเข็มกระตุ้นมีอัตรา ‘การเสียชีวิต’ น้อยกว่าผู้ที่ยังไม่ได้ฉีดถึง 40 เท่า ดังนั้นผู้ที่ยังไม่ได้รับวัคซีน หรือได้รับวัคซีนครบ 2 เข็มนาน 3-6 เดือน ควรรีบไปฉีดวัคซีน โดยติดต่อโรงพยาบาลหรือศูนย์ฉีดวัคซีนใกล้บ้าน

อ้างอิง: