ไอ เจ็บคอ แบบไหนใช่ ‘ไข้หวัดใหญ่’ ทำไมถึงระบาดเพิ่มขึ้นช่วงนี้

หลังปีใหม่มาหลายคนเริ่มมีอาการไอ เจ็บคอ บางคนคัดจมูก น้ำมูกไหล ถ้ามีไข้สูง ปวดเมื่อยตามตัวด้วยก็อาจเป็นไข้หวัดใหญ่ แต่ต้องแยกกับโควิดด้วยการตรวจ ATK ก่อน ถ้าขึ้นขีดเดียว ‘ไข้หวัดใหญ่’ ก็น่าสงสัยที่สุด เพราะตั้งแต่ครึ่งหลังของปี 2566 จนถึงช่วงนี้ไข้หวัดใหญ่ยังคงระบาดอยู่ ส่วนโควิดก็กลับมาระบาดอีกรอบตั้งแต่ช่วงปลายปี ทำไมถึงเป็นเช่นนั้น

‘อาการคล้ายไข้หวัดใหญ่’ คืออะไร

ไข้สูงมากกว่า 38 องศาเซลเซียส ร่วมกับไอ หรือเจ็บคอ เป็นอาการที่สงสัยโรคไข้หวัดใหญ่ หรือในทางการแพทย์จะเรียกว่า ‘อาการคล้ายไข้หวัดใหญ่’ (Influenza-like illness: ILI) โดยอาจมีอาการอื่นๆ เช่น คัดจมูก น้ำมูกไหล ปวดเมื่อย อาเจียน ท้องเสียร่วมด้วย ในขณะที่ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค (CDC) สหรัฐอเมริกา ใช้เกณฑ์ไข้สูงมากกว่า 37.8 องศาเซลเซียสขึ้นไป

แต่คนที่เคยป่วยมาก่อนน่าจะเห็นตรงกันว่า ปวดศีรษะ/ปวดเมื่อยตัว เป็นอาการที่กระทบชีวิตประจำวันมากที่สุด เพราะทำให้นอนซมอยู่กับเตียง ไม่อยากลุกไปไหน

ไข้หวัดใหญ่ vs. โควิด: ก่อนยุคโควิด ถ้าผู้ป่วยมีอาการไข้สูง ไอ เจ็บคอ แพทย์ก็จะรักษาเสมือนว่าเป็นโรคไข้หวัดใหญ่เลย เพราะเป็นไวรัสทางเดินหายใจชนิดเดียวที่มียารักษา แต่ยุคหลังโควิด ผู้ป่วยจะต้องตรวจ ATK ยืนยันก่อนว่าไม่ใช่โควิด เพราะ 2 โรคนี้มีอาการคล้ายกัน ทั้งนี้ในคนที่มีสุขภาพแข็งแรงก็อาจมีอาการเล็กน้อยแบบไข้หวัดทั่วไปได้เช่นกัน

ไข้หวัดใหญ่ vs. ไข้หวัดทั่วไป: ไข้หวัดทั่วไปมักไม่มีไข้หรือมีไข้ต่ำๆ ไม่ปวดศีรษะ/ปวดเมื่อยตัว เกิดจากไวรัสทางเดินหายใจอื่น เช่น ไรโนไวรัส ซึ่งพบ 30-50% ของผู้ป่วยหวัด, โคโรนาไวรัส, พาราอินฟลูเอนซา, อาร์เอสวี เป็นต้น ทว่าเราไม่จำเป็นต้องตรวจยืนยันว่าเป็นเชื้อชนิดใด เพราะสามารถหายได้เอง และใช้ยารักษาตามอาการเท่านั้น

ไข้หวัดใหญ่ vs. ภูมิแพ้อากาศ: ภูมิแพ้อากาศเป็นการอักเสบของโพรงจมูกหลังจากได้รับสิ่งกระตุ้น เช่น ฝุ่นละออง อากาศเย็น อาการที่คล้ายกับไข้หวัดใหญ่คือ ไอ คัดจมูก น้ำมูกไหล แต่ภูมิแพ้อากาศมักมีอาการคันตา อาจมีน้ำตาไหล คันในจมูก น้ำมูกไหลลงคอ (โพรงจมูกด้านหลังเชื่อมกับคอหอย) จามบ่อยร่วมด้วย และที่สำคัญจะไม่มีไข้ ไม่ปวดศีรษะ

ไข้หวัดใหญ่ติดต่อกันอย่างไร

ไข้หวัดใหญ่เกิดจากไวรัสอินฟลูเอนซา (Influenza) สายพันธุ์ที่ก่อโรคในคนมี 3 สายพันธุ์ ได้แก่ A, B และ C ซึ่งสัดส่วนและความรุนแรงของโรคก็เรียงตามลำดับตัวอักษร กล่าวคือ

สายพันธุ์ A พบมากกว่า 95% และมีความรุนแรงสูง เคยเกิดการระบาดใหญ่ทั่วโลกเมื่อปี 2552 ในชื่อ ‘ไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่ 2009’ (H1N1) และกลายเป็นสายพันธุ์หลักที่ระบาดตามฤดูกาลทุกปีจนถึงปัจจุบัน สายพันธุ์ A ยังมีอีกกลุ่มที่หลายคนอาจได้ยินเวลาประชาสัมพันธ์เรื่องวัคซีนคือ H3N2 (H และ N เป็นตัวย่อของชื่อโปรตีน 2 ชนิดบนผิวเซลล์ของไวรัส)

สายพันธุ์ B มีความรุนแรงน้อยกว่า แยกเป็นอีก 2 กลุ่มย่อยคือ วิกตอเรีย (B/Victoria) และยามากาตะ (B/Yamakata) ส่วนสายพันธุ์ C พบเป็นสัดส่วนน้อยมาก

ไข้หวัดใหญ่ติดต่อจากคนสู่คนผ่านสารคัดหลั่งทางเดินหายใจ ได้แก่ น้ำมูก น้ำลาย หรือเสมหะ ที่เป็นละอองขนาดใหญ่ (Droplets) ซึ่งสามารถสัมผัสโดยตรงเข้าทางจมูกหรือปาก จากการไอจามหรือพูดคุยกันในระยะ 1-2 เมตร หรือสัมผัสโดยอ้อมผ่านสิ่งของที่ปนเปื้อน เมื่อใช้มือหยิบจับสิ่งของที่ปนเปื้อนแล้วยกขึ้นมาสัมผัสกับตา จมูก หรือปากต่ออีกทอดหนึ่ง

ผู้ป่วยสามารถแพร่เชื้อได้ตั้งแต่ 1 วันก่อนเริ่มมีอาการ จนถึง 5-7 วันหลังมีอาการ ส่วนผู้ที่ได้รับเชื้อจะเริ่มมีอาการหลังจากได้รับเชื้อประมาณ 2 วัน (1-4 วัน)

นี่จึงเป็นสาเหตุที่ไข้หวัดใหญ่ติดต่อกันได้รวดเร็ว

ซึ่งคล้ายกับโควิดที่ผู้ป่วยสามารถแพร่เชื้อได้ตั้งแต่ 2 วันก่อนเริ่มมีอาการ จนถึง 5 วันหลังมีอาการ และผู้ที่ได้รับเชื้อสายพันธุ์โอมิครอนจะเริ่มมีอาการภายใน 3-4 วัน

จำเป็นต้องตรวจยืนยันไข้หวัดใหญ่หรือไม่

ถ้าพูดถึงชุดตรวจ ATK ทุกคนน่าจะนึกถึงชุดตรวจโควิด แต่ความจริงการตรวจไข้หวัดใหญ่ก็ใช้วิธีการเดียวกันคือ การตรวจหาแอนติเจนของไวรัส ด้วยการใช้ไม้ป้ายด้านหลังโพรงจมูก ผสมน้ำยา แล้วหยดลงบนชุดตรวจ ซึ่งยุคก่อนโควิดมีเฉพาะตามโรงพยาบาลหรือคลินิกเท่านั้น แต่ปัจจุบันมีขายตามร้านขายยาหรือร้านค้าออนไลน์ และบางยี่ห้อยังตรวจหาเชื้อได้หลายชนิดอีกด้วย

จึงเกิดคำถามตามมาว่าผู้ที่มี ‘อาการคล้ายไข้หวัดใหญ่’ จำเป็นต้องตรวจยืนยัน หรือแม้กระทั่งตรวจแยกสายพันธุ์หรือไม่? คำตอบคือ ไม่จำเป็นต้องตรวจทุกราย เพราะ

การรักษาไข้หวัดใหญ่ให้ความสำคัญเฉพาะกลุ่มที่มีอาการรุนแรง (ผู้ป่วยสีแดง) เช่น หอบเหนื่อย หายใจลำบาก และกลุ่มเสี่ยงต่ออาการรุนแรง (ผู้ป่วยสีเหลือง) ได้แก่ หญิงตั้งครรภ์, เด็กต่ำกว่า 2 ปี, ผู้สูงอายุ, ผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น อ้วน เบาหวาน หอบหืด โรคปอดเรื้อรัง โรคหัวใจ โรคตับ โรคไต มะเร็ง ภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ ซึ่งถ้าไม่ใช่กลุ่มนี้ก็ไม่จำเป็นต้องได้รับยาต้านไวรัส

การวินิจฉัยโรคไข้หวัดใหญ่ใช้เกณฑ์อาการเป็นหลัก หมายถึง ถ้าผู้ป่วยมีอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่ แพทย์ก็สามารถให้การรักษาเสมือนว่าเป็นไข้หวัดใหญ่ได้เลย เพราะชุดตรวจไม่ได้มีความแม่นยำ 100% และเดิมไข้หวัดใหญ่เป็นไวรัสทางเดินหายใจชนิดเดียวที่มียารักษา แต่ปัจจุบันโควิดก็มียารักษา ดังนั้นหากต้องเลือกตรวจเพียงอย่างเดียว อาจเลือกตรวจ ATK สำหรับโควิด

ไข้หวัดใหญ่รักษาและป้องกันอย่างไร

ในโรงพยาบาลทั่วไปมียารักษาไข้หวัดใหญ่ 2 ชนิดคือ โอเซลทามิเวียร์ (Oseltamivir) และฟาวิพิราเวียร์ (Favipiravir) หลายคนน่าจะคุ้นกับยาตัวหลัง เพราะประเทศไทยนำมาใช้ในการรักษาโควิดด้วย ซึ่งความจริงแล้วยาฟาวิพิราเวียร์ถูกวิจัยขึ้นมาสำหรับการรักษาไข้หวัดใหญ่ในญี่ปุ่น แต่ยาที่แพทย์สั่งจ่ายเป็นหลักจะเป็นโอเซลทามิเวียร์ เพราะมีหลักฐานรองรับมากกว่า

โอเซลทามิเวียร์ เป็นยาต้านไวรัสชนิดรับประทานวันละ 2 ครั้ง นาน 5 วัน

หากเริ่มรับประทานยาภายใน 1-2 วันหลังเริ่มมีอาการ (ภายใน 48 ชั่วโมง) สามารถลดความรุนแรงของอาการและลดระยะเวลาป่วยลง 1-2 วัน (ถือว่าไม่มากสำหรับผู้มีอาการเล็กน้อย) และในกลุ่มเสี่ยงต่ออาการรุนแรง สามารถป้องกันภาวะแทรกซ้อน เช่น ปอดอักเสบ และลดระยะเวลาในการนอนโรงพยาบาลได้ ดังนั้นในการรักษาไข้หวัดใหญ่จึงต้องเริ่มยาให้เร็วที่สุด

สำหรับการป้องกันไข้หวัดใหญ่จะคล้ายกับโควิด เพราะช่องทางการติดต่อเหมือนกัน ได้แก่ การสวมหน้ากากอนามัย การล้างมือบ่อยๆ ซึ่งต้องกลับมาปฏิบัติให้เคยชินอีกครั้ง อย่างน้อยในช่วงฤดูหนาวหรือช่วงที่มีการระบาดของโรคติดต่อทางเดินหายใจ ส่วนการเว้นระยะห่าง 1-2 เมตร หากไม่สามารถปฏิบัติได้ก็อาจเป็นการลดกิจกรรมรวมตัวกัน หรือหลีกเลี่ยงสถานที่แออัดแทน

นอกจากนี้ไข้หวัดใหญ่ยังมีวัคซีนป้องกันโรค ซึ่งเป็นการฉีดเพื่อป้องกันอาการรุนแรง (ป้องกันการติดเชื้อได้น้อย) โดยแนะนำให้กลุ่มเสี่ยงต่ออาการรุนแรง และผู้ที่ดูแลกลุ่มเสี่ยงฉีดวัคซีนปีละ 1 เข็ม เพราะไวรัสมีการกลายพันธุ์ทุกปี วัคซีนรุ่นใหม่จะเริ่มฉีดประมาณเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน และหากเริ่มฉีดตั้งแต่ช่วงกลางปีก็จะสามารถป้องกันตั้งแต่รอบการระบาดฤดูฝนเป็นต้นไป

ทำไมช่วงนี้ไข้หวัดใหญ่ถึงระบาดเพิ่มขึ้น

ไข้หวัดใหญ่เป็นโรคที่มีการระบาดตามฤดูกาล ประเทศในเขตอากาศอบอุ่นพบการระบาดรอบเดียวในฤดูหนาว แต่ประเทศไทยอยู่ในเขตร้อนพบการระบาดของไข้หวัดใหญ่ตลอดทั้งปี แต่มักระบาดเพิ่มขึ้น 2 รอบ คือฤดูฝนกลางปี (มิถุนายน-ตุลาคม) และฤดูหนาวต้นปี (มกราคม-มีนาคม) ดังนั้นหลังปีใหม่มาจึงพบคนใกล้ตัวป่วยเป็นไข้หวัดใหญ่มากขึ้น รวมถึงโควิดที่กลายเป็นโรคประจำถิ่นแล้วด้วย

แต่ในทางระบาดวิทยาก็มีประเด็นที่น่าสนใจเกี่ยวกับการระบาดของไข้หวัดใหญ่ในช่วง 2 ปีที่ผ่านมาอยู่ 2 ประเด็น ดังนี้

รูปแบบการระบาดตามฤดูกาลที่น่าจะเป็นผลมาจากมาตรการควบคุมโควิด กล่าวคือ ต้นปี 2565 ไม่พบการระบาดของไข้หวัดใหญ่เลย ในขณะที่ปี 2566 ไข้หวัดใหญ่กลับมาระบาดต้นปี-กลางปีเหมือนเดิม แต่ช่วงกลางปีพบการระบาดระลอกใหญ่ต่อเนื่องมาจนถึงปลายปี เนื่องจากคนส่วนใหญ่ไม่มีภูมิคุ้มกันต่อไข้หวัดใหญ่ เพราะไม่มีการระบาดตามฤดูกาลมานานในยุคโควิด

สายพันธุ์หลักที่ระบาดแต่ละรอบเป็นคนละสายพันธุ์ กล่าวคือ กลางปี 2565 ต่อต้นปี 2566 เป็น A/H3N2 ต่อมากลางปี 2566 เป็น A/H1N1 (2009) ในขณะที่สัปดาห์ก่อนสิ้นปี 2566 พบสัดส่วนของสายพันธุ์ B และ A/H3N2 เพิ่มขึ้น (53% และ 33%) ในขณะที่ A/H1N1 ลดลงเหลือ 13% ดังนั้นผู้ป่วยไข้หวัดใหญ่เมื่อกลางปีที่แล้วกับหลังปีใหม่นี้น่าจะเป็นคนละสายพันธุ์กัน

โดยสรุปไข้หวัดใหญ่มีอาการไอ เจ็บคอ น้ำมูกไหล เหมือนไข้หวัดทั่วไป แต่ที่ ‘ใหญ่’ กว่าคือ ไข้สูง ปวดศีรษะ/ปวดเมื่อยตัว ซึ่งอาจคล้ายกับโควิด จึงควรตรวจ ATK ก่อนไปพบแพทย์ ส่วนภูมิแพ้อากาศมักไม่มีไข้ เพราะไม่ใช่การติดเชื้อ การรักษาไข้หวัดใหญ่ใช้ยารับประทานชื่อ ‘โอเซลทามิเวียร์’ สำหรับกลุ่มผู้ป่วยสีเหลือง-แดง ส่วนผู้ป่วยสีเขียวรักษาตามอาการ เพราะสามารถหายได้เอง

ไข้หวัดใหญ่สามารถป้องกันการติดเชื้อด้วยการสวมหน้ากากอนามัย ล้างมือบ่อยๆ และหลีกเลี่ยงสถานที่แออัดในช่วงที่มีการระบาด สามารถป้องกันอาการรุนแรงด้วยการฉีดวัคซีนปีละ 1 เข็ม

ส่วนสาเหตุที่ไข้หวัดใหญ่กลับมาระบาดเพิ่มขึ้นช่วงนี้ ส่วนหนึ่งเป็นเพราะถึงรอบการระบาดในฤดูหนาวและเป็นช่วงหลังงานเทศกาลปีใหม่ และอีกส่วนเกิดจากการเปลี่ยนแปลงสายพันธุ์ของไวรัส

ข่าวที่เกี่ยวข้อง: