Humanimal เมื่อมนุษย์มีทั้งดีชั่วในตัวเอง

เราต่างจำกันขึ้นใจว่ามนุษย์คือสัตว์ประเสริฐ

ไม่ใช่เพียงเพราะมนุษย์เป็นสัตว์ที่ยืนเหยียดตรงได้ด้วยสองขา หรือมีภาษาที่สามารถสื่อสารได้ด้วยการใช้สัญลักษณ์แทนคำพูด แต่เรานับเอาความประเสริฐตรงที่มนุษย์สามารถเรียนรู้กระบวนการขัดเกลาทางสังคม ทั้งจารีต หรือวัฒนธรรมประเพณี ให้สัญชาตญาณหรือความต้องการถูกเก็บกักอยู่ในเนื้อในตัวด้วยความรู้สึกผิดชอบชั่วดี เหมาะสมต่อกาลเทศะ หรือด้วยความเห็นอกเห็นใจผู้อื่นเมื่อเราต้องอยู่ร่วมกันเป็นสังคม

แต่สัตว์ตัวนั้นก็ไม่ได้ไปไหน ยังแฝงฝังอยู่ในตัวเราคล้ายกับเป็นเงาตามติด เมื่อไรที่ศีลธรรมที่ห่อหุ้มตัวเราถูกกร่อนให้บาง หรือยามที่สติขาดผึง ร่างสัตว์ที่เราไม่เคยรู้มาก่อนว่ามีก็ได้รับการอนุญาตให้ออกมาโลดแล่นผ่านทั้งคำพูดแดกดันเพราะต้องการพังคนตรงหน้า การกร่อนอีกฝั่งให้ด้อยความเป็นมนุษย์ลงมาเท่าๆ กัน หรือแม้แต่การทำร้ายร่างกายให้อีกฝ่ายเจ็บปวดเพียงเพราะต้องการสื่อสารความรู้สึก

เราทุกคนเคยเป็นแบบนั้น

ดุจดาว วัฒนปกรณ์ นักจิตบำบัดด้วยศิลปะการเคลื่อนไหว หรืออีกนัยหนึ่งคือศิลปินหญิงของกลุ่มละคร B-Floor Theatre ผู้ซึ่งเติบโตมาในครอบครัวที่รักการอ่าน โดยเฉพาะ ลิขิต วัฒนปกรณ์ ผู้เป็นปู่ ที่นอกจากมีงานประจำเป็นตำรวจแล้วยังสวมบทบาทเป็นนักเขียนที่เขียนนวนิยายสะท้อนสภาพสังคมไทยใน พ.ศ. 2519 ที่เต็มไปด้วยความเหลื่อมล้ำในสังคม โดยเฉพาะนวนิยายเรื่องหนึ่งที่จับความสนใจของดุจดาวไว้อยู่หมัด นั่นคือเรื่อง สัตว์มนุษย์ ที่พูดถึงความละโมบโลภมากซึ่งเป็นสันดานที่แท้จริงของมนุษย์ผ่านตัวละครในชนบทที่กำลังต่อสู้กับชนชั้นนายทุนที่ค่อยๆ คืบคลานเข้ามา ตัวละครจึงต่างเผยสันดานดิบออกมาเพื่อให้ตัวเองไปถึงเป้าหมาย

แม้เนื้อเรื่องในนวนิยายจะผ่านกาลเวลามาร่วม 50 ปี แต่เนื้อหายังคงไม่เก่า มนุษย์ในเวลานั้นยังเป็น ‘สัตว์มนุษย์’ ไม่ต่างอะไรกับตอนนี้ ดุจดาวจึงดัดแปลงแก่นของนวนิยายกลายมาเป็นการแสดงเชิงทดลองในชื่อว่า สัตว์มนุษย์ Humanimal

ดุจดาวเล่าให้เราฟังคร่าวๆ ว่ามนุษย์ทุกคนมีทั้งด้านดีและไม่ดี ด้านที่ชอบและไม่ชอบ หากเราแทนด้านที่ไม่ดีว่าคือสัตว์​ เราทุกคนก็ล้วนมีสัตว์อยู่ในตัวเองด้วยกันทั้งนั้น แต่หลายครั้งที่เราไม่รู้จักตัวเองดีพอ เมื่อความต้องการพุ่งทะลุศีลธรรม กว่าจะรู้ตัวอีกที สัตว์ทั้งหลายเลยออกมาเพ่นพ่าน เธอจึงตั้งใจจัดการแสดงเชิงทดลองและเชิญศิลปินที่เป็นที่รู้จักมานั่งเป็นเป้านิ่ง แล้วค่อยๆ ลอกเปลือกของศีลธรรมนั้นออกให้เหลือแต่เพียงสัตว์ที่อยู่ในตัวทุกคน เราจึงมีโอกาสได้เห็น รฐา โพธิ์งาม,​ วีรพร นิติประภา, โตมร ศุขปรีชา, อุทิศ​ เหมะมูล, วิชญ์วิสิฐ หิรัญวงษ์กุล, อรอนงค์ ไทยศรีวงศ์, ดุษฎี ฮันตระกูล, ปอนด์ ยาคอปเซ่น ฯลฯ ได้แสดงด้านที่ไม่เคยเห็นมาก่อน

ในการแสดง ดุจดาวจะทำหน้าที่เป็นเหมือนผู้ควบคุมการทดลอง จับให้นักแสดงในแต่ละรอบไปอยู่ในห้องทดลองสีขาวโพลนตา เราในฐานะผู้ชมจึงกลายเป็นพยานในการทดลองล่อสัตว์ เพราะมีเพียงดุจดาวคนเดียวที่เป็นผู้สื่อสารกับนักแสดง เรามีสิทธิ์เพียงแค่เห็นนักแสดงเคลื่อนไหวโดยปราศจากเสียงใดๆ คอยสังเกตการขยับปากและการเคลื่อนไหวของร่างกายแทนการตอบคำถามด้วยคำพูดอย่างที่เราคุ้นเคย คำถามของดุจดาวมีตั้งแต่คำถามง่ายๆ จนเรารู้สึกร่วม ทั้งเรื่องที่พลั้งพลาด เรื่องที่เคยตั้งใจทำผิด สังคม การเมือง โดยดุจดาวจะค่อยๆ จับสังเกตองคาพยพของร่างกายแล้วสะท้อนว่าทุกการขยับกำลังหมายถึงอะไร โดยใช้ศาสตร์ของนักจิตบำบัดด้วยการเคลื่อนไหวร่างกายมาผสาน เราเลยได้เห็นความงดงามของการสื่อสารทางภาษากายอย่างไม่เคยเห็นมาก่อน

จนถึงส่วนสำคัญที่สุด ดุจดาวเรียกร้องให้นักแสดงทำการปลดอาวุธ วางกรอบทุกอย่างไว้ แล้วศิโรราบต่อแรงกระตุ้นภายใน ยอมปลดปล่อยให้ความรู้สึกเหล่านั้นออกมานอกร่างกาย เราจึงได้เห็นสัตว์ออกมาร่ายรำด้วยภาษากาย ด้วยความตื่นเต้นหวือหวา พร้อมทั้งการปลดเปลื้อง ท้าทาย ประคอง และสุดท้ายจึงค่อยเก็บสัตว์เหล่านั้นเข้าไปในตัวอย่างปลอดภัย

การทดลองนี้จึงคล้ายกับการดูเรียลิตี้ที่แม้แต่นักแสดงเองก็ค่อยๆ มองเห็นตัวเองอีกด้านพร้อมกับพยานที่นั่งชม เราจึงได้เห็นความประหลาดใจกับการกระทำของตัวเอง ตกใจที่เชื่อมโยงความชั่วร้ายที่ผ่านมาในอดีต ไปจนถึงการยอมรับด้านชั่วร้ายด้วยสีหน้ายิ้มแย้ม เพราะเปิดโอกาสตัวเองให้ทำความรู้จักกับด้านมืดในใจโดยไม่ปฏิเสธและไม่ยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของตัวเรา

เพราะสุดท้ายไม่ว่าใครก็ไม่สามารถเข้าใจความจริงที่ว่ามนุษย์คือสัตว์ที่ซับซ้อนและมีหลายด้าน การโอบกอดความชั่วร้ายและยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งทำให้เราเข้าใจตัวเองมากขึ้น ให้อภัยตัวเองมากขึ้น รวมถึงให้อภัยคนอื่นได้มากขึ้น เพราะไม่ว่าเราหรือใครต่างก็มีสัตว์อยู่ในตัวเองด้วยกันทั้งนั้น

ภาพ: วชร กัณหา

พิสูจน์อักษร: ภาสิณี เพิ่มพันธุ์พงศ์