เกลือ ของแข็งสีขาวรสชาติเค็ม หนึ่งในปัจจัยสำคัญต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์ นอกจากใช้ปรุงอาหาร ยังใช้ในอุตสาหกรรมผลิตสารเคมีต่างๆ เช่น ฟอกย้อมเสื้อผ้า หลอมเหล็ก ทำกระจก ทำความเย็น ฯลฯ
แต่กว่าจะมาเป็น ‘เกลือ’ ต้องผ่านขั้นตอนการผลิตที่ต้องใช้ความอดทนในการรอคอย แรงงานคน สภาพดินฟ้าอากาศ ทักษะภูมิปัญญาที่ส่งต่อกันมาจากอดีตถึงปัจจุบัน
สายลม แสงแดด ภูมิประเทศราบเรียบเป็นดินเหนียวอุ้มน้ำ มีลำคลองเข้าถึงพื้นที่ทางการเกษตร และอยู่ใกล้ชายฝั่งทะเล คือสิ่งที่ธรรมชาติจัดสรรพื้นที่ให้กับ ‘บ้านคลองผีขุด’ ตำบลบางปะกง อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา ซึ่งถือเป็นอีกพื้นที่ที่เหมาะกับการทำนาเกลือสมุทร จนกลายเป็นอาชีพสืบทอดต่อกันมาหลายช่วงอายุคน สร้างชื่อเสียงและเอกลักษณ์ที่แตกต่าง ด้วยความเข้มข้นของแร่ธาตุในเกล็ดเกลือ รสชาติเกลือไม่เค็มจัด มีรสหวานติดปลายลิ้น ไม่แข็งมาก ละลายน้ำได้ง่าย จึงนิยมในการทำขนมไทยและอาหารไทย ซึ่งปัจจุบันที่นี่ถือเป็น ‘นาเกลือสมุทร’ ผืนสุดท้ายของบางปะกง
สิ้นฤดูฝน จะกลายเป็นฤดูเริ่มต้นการผลิต เพราะช่วงเวลาที่จะสามารถทำนาเกลือได้เป็นช่วงเวลาสั้นๆ แค่ระหว่างฤดูหนาวถึงฤดูร้อน และเกิดขึ้นเพียงปีละครั้ง
เริ่มจากการเตรียมพื้นที่นา ปรับดินให้แน่นเรียบ กักเก็บน้ำทะเลไว้ในช่วงน้ำขึ้นในนาขังหรือวังน้ำ ให้สิ่งเจือปนตกตะกอนจนน้ำทะเลใส จึงวิดน้ำทะเลเข้าสู่นาประเทียบหรือนาตาก โดยจะปล่อยให้น้ำทะเลระเหยไปกับลมและแดด ยิ่งแดดแรง ลมดีเท่าไร เม็ดเกลือที่ได้จะสวยใสมีรสชาติดี
สำหรับการเก็บเกี่ยวผลผลิตนาเกลือจะมี 2 ขั้นตอนหลัก คือ
- การรื้อเกลือและการหาบเกลือ โดยการรื้อเกลือทำได้โดยการนำอุปกรณ์ที่ชื่อว่า ‘ลั่วเดินเกลือ’ โดยจะนำมาใช้เพื่อแซะแผ่นเกลือ ทำให้แผ่นเกลือหลุดจากพื้น
- จากนั้นจะใช้ไม้ หรือที่เรียกกันว่า ‘คทา’ มาดันเกลือไปกองรวมกันไว้ให้เป็นรูปพีระมิดเพื่อความสะดวกต่อการขนย้าย แล้วถ่ายน้ำที่เหลืออยู่ไปยังนาดอก (ดอกเกลือ) และย้ายเกลือออกจากนาด้วยการหาบไปเก็บไว้ในยุ้ง เพื่อรอพ่อค้าคนกลางมาเหมาซื้อไปจำหน่ายต่อ
หากศัตรูของนาข้าวคือแมลง ศัตรูของนาเกลือก็คือ ‘น้ำฝน’ ปีไหนมีฝนหลงฤดูตกลงในช่วงฤดูทำนาเกลือ จะถือเป็นความโชคร้ายที่สุดของชาวนาเกลือ เพราะฝนที่ตกลงมาเพียงไม่กี่นาที สามารถสร้างความเสียหายได้อย่างมหาศาล เกลือที่ตากไว้เตรียมขายอาจละลายกลายเป็นน้ำ หรือน้ำในนาเกลือที่รอให้ตกผลึกจะไม่จับตัวเป็นก้อนเกลือ
ก่อนที่เกลือจะตกผลึกจนรื้อไปขายได้ จะมีเกลือชุดแรกลอยตัวขึ้นมาเกาะตัวเป็นแพบนผิวน้ำ เรียกว่า ‘ดอกเกลือ’ ที่มีความบริสุทธิ์กว่าเกลือทะเล เป็นเกลือที่เพิ่งตกผลึกใหม่ๆ ลอยเหนือน้ำ โดยไม่ได้สัมผัสกับพื้นดิน
ชาวนาเกลือจึงถือว่าดอกเกลือเป็นเกลือที่ดีที่สุด มีคุณภาพสูง และมีปริมาณน้อยแต่ขายได้ราคาสูง
เพราะฉะนั้นชาวนาเกลือจะต้องตื่นแต่เช้ามารีบช้อนดอกเกลือ ก่อนที่แสงแดดและลมจะทำให้ดอกเกลือจมลงด้านล่าง
แม้ว่าเกลือจะเป็นที่ต้องการและสำคัญต่อการดำรงชีวิต แต่ปัจจุบันประเทศไทยมีการทำนาเกลือเหลือไม่มาก โดยมีเหลือเพียง 7 จังหวัด ได้แก่ เพชรบุรี สมุทรสงคราม สมุทรสาคร จันทบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี และปัตตานี
ขณะที่เกลือรุ่นแรกของปีจะออกช่วงเดือนมกราคม และได้ผลผลิตเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ในฤดูแล้งที่มีแดดจัด
ปัจจุบันนาเกลือสมุทรบ้านคลองผีขุดเป็นนาเกลือเพียงผืนเดียวและผืนสุดท้ายของจังหวัดฉะเชิงเทรา อาชีพที่เคยส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่นถูกเว้นว่าง เนื่องจากในยุคปัจจุบันมีทางเลือกในการประกอบอาชีพสร้างความมั่นคงและรายได้ได้มากกว่ายุคที่ผ่านมา
