เคยสงสัยไหมว่าหนังสือที่เราโละออกจากบ้านแล้วมันเดินทางไปที่ไหนต่อ บัณฑิตกลุ่มหนึ่งก็สงสัยเช่นกันในระหว่างที่นั่งมองหนังสือเรียนกองโตที่ไม่มีที่ไปหลังจากที่พวกเขาเรียนจบ ก่อนจะกลายมาเป็นแนวคิดของ www.BetterWorldBooks.com หรือ BWB ร้านหนังสือใช้แล้วออนไลน์ที่หาบ้านใหม่ให้หนังสือมาแล้วกว่า 267 ล้านเล่ม รวมทั้งจัดสรรกำไรเพื่อสนับสนุนกองทุนการเรียนรู้หนังสือ (literacy) และห้องสมุดในประเทศยากไร้ทั่วโลก

     การเป็นเว็บไซต์หนังสือใช้แล้วคงไม่ใช่สิ่งแปลกใหม่ แต่ BWB ต้องการเป็นเว็บไซต์ขายหนังสือที่ ‘คิดต่าง’ ในด้านพันธกิจทางสังคมและสิ่งแวดล้อมตั้งแต่เริ่มต้น

     กิจการเพื่อสังคมแบบแสวงกำไร (for-profit social enterprise) นี้ตั้งขึ้นใน ค.ศ. 2002 ที่มลรัฐอินเดียนา สหรัฐอเมริกา โดยกลุ่มเพื่อนรูมเมตที่เพิ่งเรียนจบจากคณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนอเตอร์เดม (University of Notre Dame) คืนหนึ่ง คริสโตเฟอร์ ‘ครีส’ ฟูชส์ (Christopher ‘Kreece’ Fuchs) และ ซาเวียร์ เฮลเกเซน (Xavier Helgesen) กำลังนั่งคิดกันว่าจะเอาอย่างไรกับชีวิตหลังเรียนจบ ซึ่งเป็นช่วงที่เศรษฐกิจซบเซา พวกเขาพยายามหารายได้เล็กๆ น้อยๆ และมองเห็นโอกาสหาเงินจากการขายหนังสือเรียนกองโตในห้องพักผ่านช่องทางออนไลน์ (ในยุคนั้นการขายของออนไลน์ยังไม่แพร่หลาย) ซึ่งได้ราคาดีมาก และน่าจะเป็นธุรกิจใหม่ได้

     พวกเขาทดลองไอเดียด้วยการรวบรวมหนังสือที่ไม่ใช้แล้วจากภายในมหาวิทยาลัย และขอพื้นที่ว่างของศูนย์ชุมชนในท้องถิ่นเพื่อเริ่มกิจการ 6 เดือนผ่านไป พวกเขาขายหนังสือได้ 2,000 เล่ม ระดมเงินได้ 10,000 เหรียญสหรัฐ ผู้ร่วมก่อตั้งมองเห็นเป็นภาพเดียวกันว่าธุรกิจใหม่นี้ต้องมีคุณค่าทางสังคมและสิ่งแวดล้อม หลอมเป็น ‘เนื้อใน’ ของธุรกิจ และต้องแตกต่างจากธุรกิจขายหนังสือใช้แล้วทั่วไป ก่อนจะเข้าประกวดการแข่งขันแผนธุรกิจเพื่อสังคมของมหาวิทยาลัยและได้รางวัลมาเป็นทุนอีก 7,000 เหรียญสหรัฐ และได้กลายเป็นกิจการเพื่อสังคมที่สร้างรายได้ปีละ 65 ล้านเหรียญสหรัฐในปัจจุบัน

     BWB รับหนังสือมาขายจากสองแหล่งสำคัญ ได้แก่ ตู้รับบริจาคจากมหาวิทยาลัย 1,800 แห่ง และจากห้องสมุด รวมถึงร้านหนังสือใช้แล้วอีก 3,100 แห่งที่ต้องการบริจาคหรือทิ้งหนังสือทั่วสหรัฐฯ ซึ่ง BWB จะนำหนังสือเหล่านั้นมาคัดแยกเพื่อขายต่อบนเว็บไซต์ บริจาคต่อ หรือหากหนังสือนั้นไม่มีประโยชน์แล้วจริงๆ BWB ก็จะรีไซเคิลหนังสือ โดยบริษัทตั้งกฎเหล็กว่าจะไม่ทิ้งหนังสือไปที่กองขยะ หนังสือใช้แล้วที่ขายบนเว็บไซต์จะถูกแบ่งตามประเภทโดยละเอียด เช่น ระดับดีมาก (used very good) คือสภาพดีที่สุด ริ้วรอยน้อยมาก, ระดับดี (used good) คือมีริ้วรอยและการขีดเขียนบ้าง, ระดับพอรับได้ (acceptable used) คือมีริ้วรอยและการขีดเขียนข้างในที่เห็นชัดเจน เป็นต้น

     แม้จะเป็นกิจการเพื่อสังคม แต่ BWB ไม่เคยชูจุดขายเป็นหนังสือใช้แล้วที่ราคาถูก ราคาหนังสือของ BWB อาจจะสูงหรือต่ำกว่าร้านออนไลน์เจ้าอื่นๆ แต่บริษัทจัดส่งหนังสือฟรีทุกที่ทั่วโลกเพื่อเพิ่มโอกาสในการเข้าถึงความรู้ของลูกค้า บริษัทจึงมีลูกค้าอยู่ทั่วโลก รวมถึงประเทศห่างไกล เช่น มองโกเลีย และอัฟกานิสถาน และมีบริการคืนเงินให้ 100% ถ้าไม่พอใจในสินค้า BWB มองว่าลูกค้าที่ซื้อสินค้าจากบริษัทไม่ได้ต้องการแค่ซื้อหนังสือใช้แล้วคุณภาพดีผ่านบริการที่ดี แต่ต้องการสร้าง ‘คุณค่า’ ทางสังคมและสิ่งแวดล้อมจากการซื้อของด้วย

     ในด้านสังคม BWB ตั้งพันธกิจในการแก้ไขปัญหาการไม่รู้หนังสือ โดยให้ทุนสนับสนุนและหนังสือแก่มูลนิธิชั้นนำของโลกในด้านการสนับสนุนการรู้หนังสือและการศึกษาหลายแห่ง เช่น Room to Read และ Books for Africa รวมทั้งห้องสมุดต่างๆ ทั่วประเทศสหรัฐอเมริกา รวมเป็นเงินกว่า 25 ล้านเหรียญสหรัฐจนถึงปัจจุบัน และบริจาคหนังสือไปแล้วกว่า 23 ล้านเล่ม

     ส่วนในด้านสิ่งแวดล้อม พวกเขาพบว่าห้องสมุดทั่วสหรัฐฯ ต้องโละหนังสือจำนวนนับล้านเล่มทิ้งทุกปีเพื่อเคลียร์พื้นที่ให้หนังสือใหม่ หนังสือที่ถูกโละเหล่านี้ หากไม่ได้ไปนอนอยู่ในห้องเก็บของ ก็จะถูกให้ต่อ หรือถ้าจัดการยากจริงๆ ห้องสมุดหลายแห่งก็จะทิ้งหนังสือ ทำให้พวกมันกลายเป็น ‘ขยะ’ และจบชีวิตลงที่กองขยะที่ไหนสักแห่ง ความตั้งใจของ BWB คือให้ชีวิตใหม่กับหนังสือใช้แล้วเหล่านี้อีกครั้ง ไม่ว่าจะหาบ้านใหม่ให้ผ่านการขายหรือการบริจาค ซึ่งที่ผ่านมา BWB ได้หาบ้านใหม่และรีไซเคิลหนังสือไปแล้วกว่า 267 ล้านเล่ม

     ผู้เขียนเคยซื้อหนังสือจาก BWB หลายครั้งและตกหลุมรักการตอบอีเมลของบริษัทที่เขียนตอบมาในนามของหนังสือที่มีข้อความส่วนหนึ่งว่า

     “โอ้ พระเจ้า! ฉันเอง ฉันเอง ฉันได้รับเลือกแล้ว! คุณจะเลือกหนังสือเล่มไหนก็ได้จากที่มีอยู่ 2 ล้านเล่ม แต่คุณกลับเลือกฉัน!… เมื่อ 5 เดือนก่อน ฉันคิดว่าชีวิตจบลงแล้ว เพราะเจ้าของเก่าต้องย้ายบ้านแล้วเอาฉันไปด้วยไม่ได้ ฉันคิดว่าฉันจะต้องไปจบที่กองขยะ แต่ก็ได้ไปลงที่กล่องบริจาคของ BWB แทน ขอบคุณการซื้อหนังสือแบบใส่ใจสังคมของเธอที่ทำให้ฉันได้มีบ้านใหม่ ที่สำคัญ เงินที่เธอจ่ายมาส่วนหนึ่งก็จะถูกนำไปช่วยให้เด็กๆ ที่บราซิลไปถึงบอตสวานา มีโอกาสได้อ่านหนังสือมากขึ้น”  

     ข้อความจากอีเมลนี้สะท้อนพันธกิจและความ ‘คิดต่าง’ ของ BetterWorldBooks.com ได้เป็นอย่างดี คุณค่าทางสังคมและสิ่งแวดล้อมของบริษัทเกิดจากการต่อยอดโมเดลธุรกิจที่ไม่ซับซ้อนอะไร แต่เน้นการมองลึกเข้าไปให้ถึงปัญหาสังคมและสิ่งแวดล้อมที่ธุรกิจมีส่วนร่วมช่วยแก้ไขได้ และเสนอ ‘คุณค่า’ ที่ตรงกับความต้องการของกลุ่มเป้าหมายทั้งทางธุรกิจและสังคม