The Secret of Sauce ความลับของ ซอสพริกศรีราชา ยี่ห้อชื่อไทยแท้ๆ

เพราะของบางอย่างนั้นเราอาจไม่รู้สึกถึงคุณค่าและความสำคัญจนกระทั่งสิ่งนั้นหายไป และด้วยเหตุผลนี้เองที่ทำให้ข่าวการขาดแคลนของ ซอสพริกศรีราชา ที่ประกาศออกมาเมื่อช่วงต้นเดือนที่ผ่านมากำลังเขย่าหัวใจของชาวอเมริกันที่เป็นแฟนคลับของ Hot Sauce แบรนด์นี้อย่างรุนแรง

โดยสาเหตุนั้นเกิดจากการที่วัตถุดิบสำคัญอย่าง ‘พริก’ กำลังขาดแคลนอย่างหนัก จนทำให้ Huy Fong Foods, Inc. ผู้ผลิตเครื่องปรุงรสยอดนิยมของสหรัฐฯ ได้ออกจดหมายถึงผู้ซื้อฉบับหนึ่งว่า

“ปัจจุบันเนื่องจากสภาพอากาศที่ส่งผลต่อคุณภาพของพริก ตอนนี้เราต้องเผชิญกับการขาดแคลนพริกที่รุนแรงมากขึ้น โชคไม่ดีที่สิ่งนี้อยู่เหนือการควบคุมของเรา และหากไม่มีส่วนประกอบสำคัญนี้ เราก็ไม่สามารถผลิตผลิตภัณฑ์ใดๆ ของเราได้”

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ข่าวนี้ทำให้แฟนคลับซอสเผ็ดแบรนด์นี้ถึงกับโอดครวญว่า ‘นี่คือข่าวร้ายแห่งปี’ ขณะที่บางคนอาการหนักถึงขั้นเปรียบเปรยข่าวนี้ว่า ‘เป็นวันสิ้นโลก’ ขนาดนั้นเลย

ภาพ: Ted Soqui / Corbis via Getty Images

อะไรที่ทำให้พวกเขาติดอกติดใจอะไรนักหนากับซอสพริกศรีราชา? รวมถึงเรื่องราวที่น่าสนใจของซอสพริกแบรนด์ที่มีชื่อเป็นไทย แต่เจ้าของที่ทำให้ซอสเผ็ดชนิดนี้อยู่ในใจผู้คนชาวอเมริกันและชาวโลกดันเป็นคนเวียดนาม แล้วมันต่างจากซอสพริกศรีราชาของคนไทยอย่างไร

มาไขความลับของซอสลับไปด้วยกัน

‘ศรีราชา’ จากน้ำพริกตำรับลับสู่ซอสพริกในตำนาน

ก่อนที่จะไปคุยกันเรื่องอื่น สิ่งแรกที่เราควรทำความรู้จักกับซอสพริกศรีราชาคือต้นกำเนิดของซอสระดับตำนานก่อน

ซอสระดับตำนานนั้นก็เกิดจากการตำพริกเป็นเวลานานจริงๆ โดยอ้างอิงจาก ‘ชมรมรักคนรักศรีราชา’ ซอสพริกศรีราชาเกิดจากคุณทวดกิมซัว ทิมกระจ่าง ที่คิดค้นสูตรเครื่องจิ้มที่มีรสชาติเป็นเอกลักษณ์ โดยครั้งนั้นเรียกว่า ‘น้ำพริกศรีราชา’

เครื่องจิ้มสีแดงชาดที่มีครบรสทั้งเปรี้ยว หวาน เค็ม เผ็ดนี้ถูกถ่ายทอดมาถึงรุ่นต่อมาอย่างคุณย่าถนอม จักกะพาก ซึ่งทำไว้รับประทานกันเองในครอบครัว แต่เมื่อมีโอกาสนำไปแจกจ่ายให้เพื่อนบ้านได้ชิมบ้าง เสียงเล่าเสียงลือก็ทำให้ทุกคนอยากชิม และเมื่อได้ลิ้มรสแล้วก็อยากเชียร์ให้มีการทำขายกันอย่างเป็นเรื่องเป็นราว

โดยสิ่งที่ทำให้น้ำพริกศรีราชาแตกต่างคือเรื่องของรสชาติที่ให้รส ‘เผ็ดหวาน’ ซึ่งเป็นรสที่ได้มาจากวัตถุดิบหลักอย่างพริกชี้ฟ้า (พันธุ์มันดำ สีแดงสด ผิวเกลี้ยง และมีขนาดเท่าๆ กัน) กระเทียมไทย (ผ่านกรรมวิธีการดอง 7 วัน) น้ำตาลทรายขาว น้ำส้มสายชู และเกลือทะเล

นี่คือต้นกำเนิดของ ‘ซอสพริกศรีราชาพานิช’ อันโด่งดัง ที่มีการตั้งโรงงานใน พ.ศ. 2505 โดยเริ่มจำหน่ายทั่วไปและโด่งดังอย่างมาก ชนิดเป็นที่ร่ำลือกันว่าหากใครได้แวะเวียนมาเที่ยวศรีราชาแล้วก็ต้องแวะซื้อซอสพริกศรีราชาพานิชนี้กลับไปด้วยร่ำไป

ก่อนที่จะถึงจุดเปลี่ยนครั้งสำคัญของธุรกิจในครัวเรือนนี้ บริษัท ไทยเทพรส จำกัด (มหาชน) ซึ่งเป็นเจ้าของซอสตราภูเขาทองได้เข้าซื้อกิจการใน พ.ศ. 2527 และผลิตซอสพริกศรีราชาออกจำหน่ายในวงกว้าง ให้คนไทยได้มีโอกาสลิ้มรสความอร่อยอันเป็นเอกลักษณ์ของซอสนี้ โดยหัวใจสำคัญคือ ‘รสชาติ’ นั้นยังได้รับการรักษาให้ถูกต้องตรงตามต้นตำรับด้วย

แต่แน่นอนว่าอะไรที่ดีย่อมมีคนที่ได้รับแรงบันดาลใจ และนำไปสู่การคิดค้นซอสพริกศรีราชาในสูตรที่มีความแตกต่างกันออกไป เช่น ซอสพริกศรีราชา ตราเกาะลอย ซึ่งเป็นอีกหนึ่งยี่ห้อระดับตำนานเช่นเดียวกัน

สิ่งที่ไม่มีใครคาดคิดคือแรงบันดาลใจนี้ได้เดินทางข้ามน้ำข้ามทะเลไปถึงแผ่นดินที่คริสโตเฟอร์ โคลัมบัส ค้นพบ

กับการกำเนิดของซอสพริกศรีราชาจากการ Re-create ของชาวเวียดนามที่เดินทางไปเริ่มต้นชีวิตใหม่ที่ดินแดนแห่งเสรีภาพ

‘Sriracha’ ซอสตราไก่ที่พิชิตหัวใจชาวอเมริกัน

เดวิด ทราน ชายชาวเวียดนาม กำลังเริ่มต้นธุรกิจของตัวเองบนชีวิตที่เรียบง่ายในการผลิตซอสเผ็ดที่เอาไว้รับประทานกับเฝอ และกรอกใส่ขวดเร่ขายไปตามถนนในบ้านเกิด

แต่เพราะชีวิตในประเทศคอมมิวนิสต์อย่างเวียดนามนั้นไม่ใช่เรื่องง่าย และนั่นทำให้เขาตัดสินใจที่จะหนีไปตายเอาดาบหน้าด้วยการเดินทางหลบหนีไปกับเรือสัญชาติไต้หวันที่ชื่อ ‘ฮุยฟง’ (Huy Fong) ซึ่งชื่อนั้นมีความหมายว่า ‘เพื่อความเจริญรุ่งเรือง’ โดยหลังการเดินทางอันยาวนานและแสนยากลำบาก ที่สุดแล้วทรานและครอบครัวก็ได้มาถึงแผ่นดินอเมริกาจนได้

เดวิด ทราน – ภาพ: Gina Ferazzi / Los Angeles Times via Getty Images

และเพื่อเริ่มต้นชีวิตใหม่บนแผ่นดินที่เขาไม่เคยรู้จัก ทรานตัดสินใจที่จะเริ่มต้นทำในสิ่งที่เขาถนัดอีกครั้ง และมองเห็นโอกาสในการทำธุรกิจด้วยการขายซอสเผ็ดที่ไม่มีขายในอเมริกา ให้แก่ชุมชนของชาวเอเชียอาคเนย์ที่เดินทางไปตั้งรกรากอยู่ที่แคลิฟอร์เนียเป็นจำนวนมาก

อาศัยแรงบันดาลใจจากรสชาติของซอสพริกศรีราชาเป็นสารตั้งต้น ทรานเติมความเป็นตัวของตัวเองในการเพิ่มความเผ็ดร้อนขึ้นไปอีก โดยมีส่วนประกอบสำคัญที่แตกต่างจากซอสพริกศรีราชาตำรับดั้งเดิมคือพริกจาลาปิโน

ปรากฏว่าซอสเผ็ดของเขาถูกอกถูกใจคนเป็นจำนวนมาก ไม่เฉพาะแค่ในครัวเรือนของชาวเอเชียอาคเนย์ แต่ยังรวมถึงตามร้านอาหารเอเชียที่สั่งซื้อซอสของเขาเป็นจำนวนมาก และทำให้จากเดิมที่ผลิตกันในครัวเรือน กรอกใส่ขวดกันทีละขวด ทรานเริ่มตั้งโรงงานผลิตอย่างจริงจัง และนับจากนั้นก็ไม่มีอะไรหยุดเขาได้อีก

ซอสพริกที่ผลิตจากโรงงาน ‘ฮุยฟง’ ซึ่งทรานตั้งชื่อตามเรือที่นำพาเขามาสู่ชีวิตใหม่ที่ดีกว่า ในขวดใสมีฝาสีเขียว แปะโลโก้แบรนด์เป็นรูปไก่ (โต้ง) ซึ่งก็ไม่ได้มีที่มาซับซ้อนอะไร แค่เป็นปีนักษัตรของเขา (และทรานก็ลืมไปแล้วว่าใครเป็นคนออกแบบ แต่ก็ใช้โลโก้นี้ไม่เคยเปลี่ยนจนถึงวันนี้) กลายเป็นขวัญใจของอเมริกันชน

โดยที่คนรักนั้นแทบไม่ได้ลดลง มีแต่จะเพิ่มขึ้นทุกเวลานาที

‘Secret Sauce’ พิชิตอเมริกาด้วยการตลาด 0 ดอลลาร์

เรื่องที่ทำให้ซอสพริกศรีราชาตราไก่ของเดวิด ทราน กลายเป็นตำราการตลาดระดับสุดยอดคือ การที่เขาทำให้ซอสชนิดนี้กลายเป็นซอสที่ขายดีลำดับต้นๆ และเป็นที่รู้จักไม่เฉพาะแค่ในหมู่คนเอเชีย แต่เป็นชาวอเมริกัน และลามไปถึงตลาดโลก

ที่เจ๋งคือความสำเร็จนี้เกิดขึ้นโดยไม่ได้ใช้งบการตลาดเลยแม้แต่ดอลลาร์เดียว!

ปรากฏการณ์ ‘Sriracha’ นั้นเกิดขึ้นจากการพูดกันแบบปากต่อปาก โดยเริ่มจากในหมู่ชาวเอเชียด้วยกันที่เป็นลูกค้าประจำของซอสพริกศรีราชาตราไก่ในยุค 80 ที่นำไปสู่การเริ่มพูดถึงวงในแคบๆ ในกลุ่มพ่อครัวแม่ครัวด้วยกันเกี่ยวกับซอสเผ็ดของดียี่ห้อหนึ่ง ซึ่งในยุค 90 นั้นไม่ได้มีการเรียกชื่อว่าเป็นซอส Sriracha อะไร

สิ่งที่เรียกกันในช่วงนั้นคือ ‘Secret Sauce’ หรือ ‘ซอสลับ’

และเพราะความลับไม่มีในโลก ซอสลับที่เกิดในแคลิฟอร์เนียได้เริ่มเป็นที่รู้จักในวงกว้างมากขึ้นเรื่อยๆ ในช่วงกลางปี 2000 ซอสพริกศรีราชาตราไก่มีการเติบโตสูงถึงกว่า 150% โตเร็วยิ่งกว่าใครในตลาด ตามร้านอาหารในอเมริกาต้องมีซอสนี้สำหรับลูกค้า และซูเปอร์มาร์เก็ตต้องสั่งซื้อเอาไว้ เพราะความต้องการของซอสเผ็ดแบรนด์นี้สูงจนน่าเหลือเชื่อ

ในช่วงปี 2010 แบรนด์คู่แข่งเริ่มต้นคิดค้นซอสศรีราชาของตัวเองขึ้นมา แต่ก็ถูกแฟนคลับหยามหยันว่าซอสชนิดนี้ไม่มีทางผลิตเลียนแบบได้ (คนไทยอาจจะเลิกคิ้วนิดหนึ่งเมื่อได้ยิน) และบรรดาเชฟชั้นนำก็เริ่มคิดค้นสูตรอาหารที่ใช้ซอสศรีราชามาประกอบอาหาร (เช่น ปีกไก่ทอดศรีราชา)

ก่อนที่จะเกิดกระแสที่รุนแรงในช่วงปี 2013 ที่ชาวอเมริกันเริ่มเอาซอสศรีราชามาเหยาะใส่ของกินทุกอย่าง

Sriracha กลายเป็นราชาแห่งซอสไปโดยที่บริษัทแม่อย่าง Huy Fong Foods, Inc. กอบโกยรายได้ถึง 150 ล้านดอลลาร์ หรือ 5,000 ล้านบาท หรือคิดเป็น 9.9% ของตลาดซอสเผ็ดในอเมริกา โดยที่ไม่ต้องจ่ายค่าการตลาดเลย

ตัวเลขดังกล่าวทำให้ศรีราชาพานิช ต้นตำรับตัวจริงได้แต่มองตาปริบๆ แต่ไม่ใช่พวกเขาไม่คิดที่จะลุกขึ้นสู้

เมื่อ ‘ของแท้’ แต่ดันกลายเป็นผู้ท้าชิง

เอาละ มาถึงตรงนี้แล้วคงพอจะเข้าใจแล้วว่าซอสพริกศรีราชานั้นมีต้นกำเนิดที่อำเภอศรีราชา ประเทศไทย เป็นมรดกทางวัฒนธรรมอาหารของคนไทยจริงๆ

แต่ในมุมของเดวิด ทราน เจ้าของ ‘Sriracha’ ซอสตำรับของเขาที่เป็น ‘ที่รัก’ ของชาวอเมริกันนั้นเป็นผลงานการคิดค้นปรับปรุงรสชาติของตัวเอง เพียงแค่ได้รับแรงบันดาลใจจากซอสที่ถูกปากถูกใจอย่างซอสพริกศรีราชาพานิชเท่านั้น และซอสทั้งสองก็ไม่ได้มีรสชาติที่เหมือนกันด้วย

อย่างไรก็ดีเมื่อมูลค่าตลาดซอสเผ็ดในอเมริกานั้นสูงถึง 1.5 พันล้านดอลลาร์ หรือกว่า 50,000 ล้านบาท ก็ไม่แปลกที่บริษัทไทยเทพรสจะอยากนำซอสศรีราชาพานิช ต้นตำรับของซอสลับไปให้อเมริกันชนชิมบ้าง ซึ่งดันสวนทางกับซอสพริกศรีราชาตราไก่ของทราน ที่ส่งออกสู่ตลาดโลกและมาถึงซูเปอร์มาร์เก็ตในไทยด้วยราคาที่สูงกว่าซอสพริกศรีราชาตำรับบ้านเรา

เรื่องนี้ก็เลยกลายเป็นดราม่าอยู่ประมาณหนึ่ง และกลายเป็นกรณีศึกษาที่ทำให้หลายคนได้รู้เกี่ยวกับเรื่องของการจดทะเบียนทางการค้า โดยเฉพาะในเรื่องประเด็นที่ว่า ‘ศรีราชา’ (Sriracha) เป็นชื่ออำเภอในประเทศไทย แต่ทำไมถูกชาวเวียดนามนำไปจดทะเบียนการค้าในสหรัฐอเมริกาได้ ซึ่งเป็นเรื่องที่มีความละเอียดอ่อน

เว็บไซต์กรมทรัพย์สินทางปัญญา กระทรวงพาณิชย์ ไขปริศนาของคำถามที่ว่า ใครเป็นเจ้าของสิทธิชื่อ ‘ซอสพริกศรีราชา’ โดยอธิบายว่า คำว่า ‘ศรีราชา’ เป็นชื่อในอำเภอหนึ่งของจังหวัดชลบุรี และถือเป็นชื่อทางภูมิศาสตร์ ‘ไม่สามารถจดทะเบียนเครื่องหมายการค้า เพื่อถือสิทธิแต่เพียงผู้เดียวได้’ แต่ผู้ประกอบการสามารถใช้คำว่า ‘ซอสพริกศรีราชา’ บรรยายสินค้า โดยจะต้องมีโลโก้หรือเครื่องหมายการค้าของตนกำกับด้วยเสมอ

สรุปง่ายๆ คือใครก็ใช้คำว่า ‘ซอสพริกศรีราชา’ ได้ แต่ต้องมีโลโก้หรือเครื่องหมายการค้าของตนเองกำกับด้วยเสมอ แต่ถ้าวันหนึ่งผู้ผลิตพิสูจน์ได้ว่า พริกที่ปลูกมีความโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ หรือมีลักษณะพิเศษต่างจากพริกแหล่งอื่น และได้รับการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (Geographical Indications หรือ GI) ในประเทศไทยคำว่า ‘ซอสพริกศรีราชา’ ก็จะใช้ได้เฉพาะบริษัทที่ยื่นขอขึ้นทะเบียน GI เพียงผู้เดียว

สำหรับเป้าหมายของซอสพริกศรีราชาพานิชที่เคยให้สัมภาษณ์กับ Bloomberg ไว้เมื่อปี 2019 บัญชา วิญญรัตน์ รองประธานบริษัทไทยเทพรสบอกว่า “ถ้าหากเราสามารถชิงส่วนแบ่งตลาด 1% ที่สหรัฐฯ ได้ ก็นับว่าเราประสบความสำเร็จมากแล้ว”

และจริงอยู่ที่อเมริกันชนผูกพันกับรสชาติของ ‘ซอสตราไก่’ มานาน แต่อย่างน้อยคนไทยก็แอบหวังว่าขอให้พวกเขาได้ลองเปิดใจชิมซอสพริกศรีราชาพานิช (Sriraja Panich) ดูสักหน่อยเถิด

ไม่แน่อาจจะเปลี่ยนใจก็ได้!

แต่นั่นก็หมายถึงการที่ศรีราชาพานิชต้องทำการบ้านอย่างหนัก เพราะการจะสร้างปรากฏการณ์เหมือนที่เดวิด ทราน ทำในช่วง 30 กว่าปีมานี้นั้นไม่ง่าย และที่ยากที่สุดคือการเปลี่ยนใจของคน

อ้างอิง: