จับตาสถานการณ์ ‘EU ปั่นป่วน ราคาก๊าซพุ่ง’ หลังรัสเซียระงับส่งก๊าซ อ้างเหตุผลตะวันตกคว่ำบาตร

สถานการณ์ราคาก๊าซธรรมชาติในสหภาพยุโรป (EU) พุ่งสูงกว่า 30% เมื่อวานนี้ (5 กันยายน) หลังจากที่รัสเซียยังคงระงับการส่งก๊าซผ่านท่อส่ง Nord Stream 1 ซึ่งเป็นท่อส่งก๊าซหลักไปยัง EU โดยอ้างเหตุผลจากปัญหาขัดข้องทางเทคนิคของอุปกรณ์ใบพัดในท่อส่ง และการคว่ำบาตรของชาติตะวันตก ที่ทำให้การซ่อมแซมอุปกรณ์ที่ขัดข้องนั้นทำได้ยากลำบาก ซึ่งสิ่งที่เกิดขึ้นตอนนี้คือความกังวลต่อวิกฤตพลังงานที่กำลังทวีความรุนแรงไปทั่วภูมิภาค

เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้ EU กล่าวหารัสเซียว่าพยายามจะใช้ก๊าซเป็น ‘อาวุธ’ เพื่อข่มขู่ชาติตะวันตกให้ยกเลิกมาตรการคว่ำบาตรจากกรณีของสงครามยูเครน

ที่มาที่ไปของสถานการณ์นี้เกิดขึ้นได้อย่างไร และผลกระทบจากการระงับส่งก๊าซของรัสเซียจะรุนแรงมากหรือน้อยแค่ไหน THE STANDARD จะมาสรุปให้เข้าใจกัน

รู้จักท่อส่งก๊าซ Nord Stream 1

ท่อส่งก๊าซ Nord Stream 1 เป็นของบริษัท Gazprom ผู้ผลิตก๊าซรายใหญ่ภายใต้การควบคุมของรัฐบาลรัสเซีย ซึ่งเปิดใช้งานตั้งแต่ปี 2011 มีความยาวถึง 1,198 กิโลเมตร ทอดยาวจากนครเซนต์ปีเตอร์สเบิร์กผ่านใต้ทะเลบอลติกไปยังเมืองลุบมิน ใกล้กับไกรฟส์วาลด์ ในรัฐเมคเลินบวร์ค–ฟอร์พ็อมเมิร์น (Mecklenburg-Vorpommern) ทางตะวันออกเฉียงเหนือของเยอรมนี

Nord Stream 1 เป็นท่อส่งก๊าซหลักจากรัสเซียไปยังยุโรป และมีเยอรมนีเป็นผู้ซื้อก๊าซรายใหญ่ที่สุด ขณะที่รัสเซียเองก็เป็นผู้จัดส่งก๊าซรายเดียวที่ใหญ่ที่สุดของ EU โดยมีสัดส่วนก๊าซที่ส่งให้ EU คิดเป็นกว่า 40% ของปริมาณก๊าซที่มีการใช้งานทั้งหมด

เดิมที Gazprom มีแผนจะสร้างท่อส่งก๊าซขนาดใหญ่อีกแห่งคือ Nord Stream 2 เพื่อเพิ่มกำลังการจัดส่งก๊าซจากรัสเซียไปยังยุโรปตะวันตกเป็นเท่าตัว แต่แผนถูกพับไปหลังจากที่รัสเซียเปิดฉากทำสงครามบุกยูเครนเมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์

ขณะที่สหราชอาณาจักรไม่ได้พึ่งพิงก๊าซจากท่อ Nord Stream 1 แต่ก็ได้รับผลกระทบจากการปิดหรือระงับการจัดส่ง ซึ่งจะทำให้ราคาขายส่งก๊าซในยุโรปพุ่งสูงขึ้น

ปัญหาการจัดส่งก๊าซระหว่างรัสเซีย-EU เริ่มขึ้นตอนไหน?

การจัดส่งก๊าซจากรัสเซียไปยัง EU ลดลงอย่างชัดเจนนับตั้งแต่เริ่มต้นสงครามในยูเครนเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมา

หลังเผชิญการคว่ำบาตรด้านการเงินอย่างหนักจากชาติตะวันตก รัฐบาลเครมลินเรียกร้องให้ชาติยุโรปและชาติที่ไม่เป็นมิตร จ่ายค่าก๊าซที่ซื้อด้วยสกุลเงินรูเบิล เพื่อพยายามพยุงเสถียรภาพของค่าเงิน แต่ก็มีหลายประเทศ EU ที่ไม่ยอมทำตาม เนื่องจากอ้างว่าเป็นการผิดข้อตกลงดั้งเดิมที่ทำไว้

ผลจากการไม่ยอมซื้อก๊าซรัสเซียด้วยเงินรูเบิล ทำให้จนถึงตอนนี้มีหลายประเทศและบริษัทพลังงานใน EU ที่ถูกรัสเซียตัดการจัดส่งก๊าซ เช่น บัลแกเรีย, ฟินแลนด์, โปแลนด์, บริษัท Orsted ของเดนมาร์ก, บริษัท Gasterra ของเนเธอร์แลนด์ และบริษัท Shell ที่มีสัญญาจัดส่งก๊าซกับเยอรมนี

ในเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา Gazprom ได้ระงับการส่งก๊าซไปยังยุโรปเป็นเวลา 10 วัน เนื่องจากการซ่อมบำรุงท่อ Nord Stream 1 ประจำปี ก่อนจะกลับมาเปิดท่อส่งอีกครั้งในวันที่ 21 กรกฎาคม แต่ลดปริมาณการส่งก๊าซลงครึ่งหนึ่ง เหลือเพียง 20% ของกำลังการจัดส่งของท่อ Nord Stream 1 โดยอ้างว่าเป็นเพราะอุปกรณ์เกิดการชำรุดหรือสูญหาย

บริษัท Engie ของฝรั่งเศส กลายเป็นบริษัทล่าสุดที่ Gazprom แจ้งเมื่อวันที่ 30 สิงหาคมที่ผ่านมา ว่าจะได้รับการจัดส่งก๊าซน้อยลงเนื่องจากข้อขัดแย้งในสัญญา

ผลที่ตามมาทำให้ อานเญส ปานนิเยร์-รูนาเชยร์ (Agnès Pannier-Runacher) รัฐมนตรีการเปลี่ยนผ่านด้านพลังงานของฝรั่งเศส แสดงท่าทีว่าประเทศต้องเตรียมพร้อมสำหรับสถานการณ์เลวร้ายที่สุดของการหยุดส่งก๊าซจากรัสเซียทั้งหมด และกล่าวหารัสเซียว่ากำลังเล่นเกมการเมืองโดยใช้ก๊าซเป็นเครื่องมือ

เหตุผลของรัสเซียในการปิดท่อ Nord Stream 1

การระงับส่งก๊าซรอบนี้เกิดขึ้นหลังจากที่ Gazprom ประกาศเมื่อวันที่ 19 สิงหาคม ว่าจะระงับการส่งก๊าซผ่านท่อ Nord Stream 1 ช่วงระหว่างวันที่ 31 สิงหาคม จนถึง 2 กันยายน หรือเป็นเวลา 3 วัน เพื่อทำการซ่อมบำรุงในสถานีเพิ่มความดันก๊าซธรรมชาติปอร์โตวายา (Portovaya) ซึ่งเป็นสถานีเดียวที่อยู่ใกล้กับนครเซนต์ปีเตอร์สเบิร์กของรัสเซีย

แต่ในวันที่ 2 กันยายน รัสเซียตัดสินใจฉีกเส้นตาย โดยประกาศว่า ท่อส่งก๊าซ Nord Stream 1 จะถูกปิดและระงับการจัดส่งก๊าซต่อไปอีก เนื่องจากพบน้ำมันรั่วที่ใบพัดของท่อส่งก๊าซที่สถานีเพิ่มความดันก๊าซธรรมชาติปอร์โตวายา

Gazprom อ้างว่า เหตุขัดข้องทางเทคนิคและความยากลำบากในการซ่อมแซมอุปกรณ์ใบพัดดังกล่าว เป็นผลสืบเนื่องจากมาตรการคว่ำบาตรของ EU สหราชอาณาจักรและแคนาดา และท่อ Nord Stream 1 จะไม่มีการจัดส่งก๊าซจนกว่าการซ่อมแซมจะเสร็จสมบูรณ์

ตัวการหลักของปัญหาในครั้งนี้ Gazprom ระบุว่า เป็นเพราะชิ้นส่วนใบพัดขนาดยักษ์ SGT-A65 (Trent 60) ความยาว 12 เมตร หนัก 20 ตัน ที่ผลิตโดยบริษัท Siemens Energy ของเยอรมนี ซึ่ง Gazprom ได้ส่งไปซ่อมบำรุงในแคนาดาเมื่อเดือนกรกฎาคม หลังได้รับการยกเว้นจากมาตรการคว่ำบาตร

โดยชิ้นส่วนใบพัดยักษ์ดังกล่าว จำเป็นต้องส่งกลับมายังสถานีเพิ่มความดันก๊าซธรรมชาติปอร์โตวายาภายหลังเสร็จสิ้นการซ่อมบำรุง แต่ Gazprom อ้างว่า มาตรการคว่ำบาตรของ EU สหราชอาณาจักรและแคนาดา ทำให้การจัดส่งใบพัดกลับไปยังรัสเซียไม่สามารถทำได้

เมื่อไม่สามารถจัดส่งใบพัดกลับไปยังรัสเซียได้ ตัวเลือกอื่นที่เหลือก็คือการซ่อมแซมใบพัดและอุปกรณ์ที่เสียหาย แต่ อเล็กเซ มิลเลอร์ (Alexei Miller) CEO ของ Gazprom ก็อ้างว่า มาตรการคว่ำบาตรหลายประการ ทำให้บริษัท Siemens Energy ซึ่งเป็นผู้ให้บริการซ่อมบำรุงใบพัดของท่อ Nord Stream 1 ไม่สามารถเข้าทำการซ่อมบำรุงได้ตามปกติ

ในขณะที่ทาง Siemens Energy บอกว่า ทางบริษัทนั้นไม่ได้รับมอบหมายหรือเกี่ยวข้องกับงานซ่อมบำรุงใบพัดตามที่ Gazprom กล่าวอ้าง แต่ก็แสดงความพร้อมที่จะช่วยหากมีความจำเป็น และยืนยันว่างานซ่อมบำรุงนั้นไม่ถูกรวมอยู่ในมาตรการคว่ำบาตร

ยุโรปมีท่าทีอย่างไร?

ท่าทีของรัสเซียที่อ้างเหตุผลจากการคว่ำบาตร ทำให้ไม่สามารถแก้ไขปัญหาและฟื้นฟูการจัดส่งก๊าซได้ ทั้งที่ EU ก็ยกเลิกมาตรการคว่ำบาตรหลายอย่างเพื่อเปิดทางให้มีการซ่อมบำรุง ส่งผลให้ผู้นำยุโรปกล่าวหารัสเซียว่ากำลังใช้การส่งออกก๊าซเป็น ‘อาวุธ’ สำหรับต่อรองและเล่นเกมการเมือง

โดย Gazprom ยืนยันหนักแน่นว่า ทางบริษัทไม่สามารถกำหนดกรอบเวลาในการเริ่มต้นการจัดส่งก๊าซได้ สอดคล้องกับท่าทีของ ดมิทรี เปสคอฟ โฆษกประธานาธิบดีวลาดิเมียร์ ปูติน ที่ให้สัมภาษณ์สื่อท้องถิ่นยืนยันว่า รัสเซียไม่อาจฟื้นฟูการจัดส่งก๊าซเต็มรูปแบบผ่านท่อ Nord Stream 1 จนกว่าชาติตะวันตกจะยกเลิกการคว่ำบาตร และกล่าวโทษชาติตะวันตกว่าเป็นตัวการให้เกิด ‘ความวุ่นวาย’ จากการปฏิเสธการรับประกันตามกฎหมายว่าใบพัดที่ส่งไปซ่อมยังแคนาดานั้นจะถูกส่งกลับมายังรัสเซีย

อย่างไรก็ตาม เนื่องจาก EU นั้นเป็นลูกค้าหลักที่นำเข้าก๊าซจากรัสเซีย ทำให้การระงับจัดส่งก๊าซผ่านท่อ Nord Stream 1 ดังกล่าว ก็หมายถึงรัสเซียไม่สามารถขายก๊าซไปยังประเทศอื่นๆ ได้เช่นกัน

โดยนักวิเคราะห์จาก Rystad Energy เผยว่า รัสเซียนั้นยอมที่จะเผาก๊าซของตนทิ้งดีกว่าส่งไปยุโรป ซึ่งโรงงานผลิตก๊าซแห่งหนึ่งใกล้ชายแดนฟินแลนด์มีการเผาก๊าซทิ้ง คิดเป็นมูลค่าประมาณวันละ 10 ล้านดอลลาร์ มาตั้งแต่วันที่ 27 สิงหาคม

ที่ผ่านมาหลังเกิดสงครามยูเครน หลายชาติ EU ตัดสินใจเดินหน้าความเคลื่อนไหวในการทยอยยุติการพึ่งพิงก๊าซจากรัสเซียให้ได้ภายในปี 2027 และหาทางรับมือกับวิกฤตด้านพลังงานที่อาจเกิดขึ้นจากการหยุดส่งก๊าซของรัสเซีย แต่ขั้นตอนต่างๆ ยังอยู่ระหว่างดำเนินการและต้องใช้เวลา

จากข้อมูลของ Gas Infrastructure Europe พบว่าปัจจุบัน EU มีก๊าซเก็บสะสมในคลังสำรองแล้วกว่า 81% โดยเยอรมนีมีกว่า 85% แต่ เคลาส์ มุลเลอร์ ประธานของ Federal Network Agency หน่วยงานกำกับดูแลด้านพลังงานไฟฟ้าและก๊าซของเยอรมนี เตือนว่า แม้ก๊าซในคลังสำรองของเยอรมนีจะเต็ม 100% แต่ก็จะหมดลงภายใน 2.5 เดือน หากรัสเซียระงับการจัดส่งก๊าซทั้งหมด

การระงับจัดส่งก๊าซที่เกิดขึ้น ทำให้หลายประเทศ EU ต้องประกาศมาตรการฉุกเฉิน เพื่อรับมือกับราคาก๊าซที่พุ่งสูงอย่างรวดเร็วและเตรียมพร้อมรับมือกับฤดูหนาวยาวนานที่จะมาถึง

โดยรัฐบาลเยอรมนีประกาศทุ่มงบประมาณ 6.5 หมื่นล้านดอลลาร์ เพื่อช่วยเหลือประชาชนและภาคธุรกิจต่างๆ ในการรับมือกับราคาก๊าซและภาวะเงินเฟ้อที่พุ่งสูง อาทิ การอุดหนุนงบประมาณสำหรับระบบขนส่งสาธารณะและการเพิ่มสวัสดิการต่างๆ เช่น แจกเงินช่วยเหลือด้านพลังงานมูลค่า 300 ดอลลาร์ สำหรับแรงงานที่เสียภาษี และมอบเงินช่วยเหลือครอบครัวต่างๆ ที่มีบุตร จำนวน 100 ดอลลาร์ ต่อเด็ก 1 คน

ส่วนอิตาลีทุ่มงบประมาณ 1.7 หมื่นล้านดอลลาร์ สำหรับแพ็กเกจช่วยเหลือผู้ประกอบธุรกิจและประชาชนจากราคาพลังงานและสินค้าอุปโภคบริโภคที่พุ่งสูง

ฟินแลนด์ได้ประกาศแผนเสนอการรับประกันสภาพคล่อง วงเงิน 1 หมื่นล้านดอลลาร์ ให้กับบริษัทพลังงานในประเทศของตน เช่นเดียวกับสวีเดนที่ประกาศทุ่มงบประมาณ 2.32 หมื่นล้านดอลลาร์ เพื่อรับประกันสภาพคล่องแก่บริษัทพลังงานในประเทศ

สำหรับอุตสาหกรรมที่ใช้พลังงานสูงบางอย่างในยุโรป เช่น ผู้ผลิตปุ๋ยและผู้ผลิตอะลูมิเนียม ได้ลดปริมาณการผลิตลง ขณะที่อุตสาหกรรมอื่นๆ ซึ่งนอกจากจะประสบปัญหาการขาดแคลนชิปและปัญหาด้านโลจิสติกส์อยู่แล้ว ยังต้องเผชิญกับค่าใช้จ่ายด้านพลังงานที่พุ่งสูงขึ้นอีก

ด้านรัฐมนตรีพลังงานของประเทศ EU มีกำหนดที่จะประชุมฉุกเฉินที่กรุงบรัสเซลส์ ในวันที่ 9 กันยายนนี้ เพื่อหาทางรับมือกับวิกฤตราคาแก๊สและไฟฟ้าที่พุ่งสูง โดยอาจมีการพิจารณาตัวเลือกหลายอย่าง เช่น การจำกัดราคานำเข้าก๊าซและราคาก๊าซที่ใช้ผลิตไฟฟ้า หรือการนำโรงไฟฟ้าที่ใช้ก๊าซออกจากระบบกำหนดราคาไฟฟ้าของ EU ในปัจจุบัน

ผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการระงับส่งก๊าซของรัสเซีย

ผลจากการระงับจัดส่งก๊าซส่งผลให้ราคาขายส่งก๊าซในตลาดซื้อขายล่วงหน้าก๊าซ TTF ของเนเธอร์แลนด์ ซึ่งเป็นดัชนีหลักของยุโรป พุ่งสูงขึ้นกว่า 30% ในการเปิดตลาดซื้อขายวานนี้ (5 กันยายน) ขณะที่ราคาในสหราชอาณาจักรพุ่งขึ้นสูงสุดมากถึง 35%

ขณะที่สกุลเงินยุโรปก็อ่อนค่าลงอย่างหนักเช่นกัน โดยต่ำสุดในรอบ 20 ปี อยู่ที่ 0.98 ดอลลาร์ต่อยูโร ในช่วงแรกของการเปิดตลาดซื้อขาย ก่อนจะดีดตัวขึ้นมาเล็กน้อยอยู่ที่ 0.99 ดอลลาร์ต่อยูโร ซึ่งนักวิเคราะห์มองความเป็นไปได้ที่สกุลเงินยุโรปจะอ่อนค่าลงไปถึงต่ำกว่าระดับ 0.97 ดอลลาร์ต่อยูโร

อ้างอิง: