วัคซีน AstraZeneca เป็นวัคซีนที่ต้องฉีด 2 เข็มเหมือนกับวัคซีนโควิด-19 ส่วนใหญ่ แต่จะสังเกตว่าวัคซีนนี้มีการเว้นระยะห่างระหว่างเข็มที่ 1 และเข็มที่ 2 นานกว่าวัคซีนอื่น โดยการเว้นช่วงที่ได้รับการขึ้นทะเบียนการใช้ฉุกเฉินจากองค์การอนามัยโลกหรือแต่ละประเทศที่อนุมัติการใช้วัคซีนนี้คือ 4-12 สัปดาห์ (วัคซีน Sinovac เว้นระยะห่าง 2-4 สัปดาห์)
สำหรับประเทศไทย กรมควบคุมโรค (กุมภาพันธ์ 2564) เคยแนะนำให้ฉีดเข็มที่ 2 ภายหลังจากเข็มแรก 10-12 สัปดาห์ แต่ล่าสุดแนวทางการให้วัคซีนโควิด-19 ของกรมควบคุมโรค (มิถุนายน 2564) ระบุว่า “พิจารณาให้เลื่อนได้ถึง 16 สัปดาห์ ถ้าจำเป็น” จึงเป็นที่มาว่าทำไมผู้ที่ได้รับวัคซีน AstraZeneca ในวันดีเดย์ 7 มิถุนายน ถึงมีนัดรับวัคซีนอีกครั้งปลายเดือนกันยายน
และบางประเทศก็มีคำแนะนำว่าสามารถเลื่อนการฉีดออกไปได้ถึง 16 สัปดาห์เหมือนกัน เช่น แคนาดา เพื่อเพิ่มจำนวนผู้ที่ได้รับการฉีดวัคซีนเข็มแรก แต่กระทรวงสาธารณสุขของรัฐออนแทรีโอยังให้กลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้อาศัยในบ้านพักคนชรา ได้รับวัคซีนตามกำหนดเดิม 4-12 สัปดาห์อยู่ รวมถึงอินเดียที่กำหนดให้ฉีดวัคซีน Covishield เข็มที่ 2 ที่ 12-16 สัปดาห์
#ประสิทธิภาพของวัคซีนเพิ่มขึ้น
ข้อมูลที่สนับสนุนการเลื่อนฉีดนี้คือการศึกษาประสิทธิภาพของวัคซีนในอังกฤษ บราซิล และแอฟริกาใต้ ตีพิมพ์ในวารสาร The Lancet เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2564 พบว่า เมื่อเว้นช่วงระหว่างเข็ม 12 สัปดาห์ขึ้นไป จะมีประสิทธิภาพสูงกว่าการเว้นช่วง 6 สัปดาห์ลงมา (81.5% กับ 55.1%) และมีการตอบสนองของภูมิคุ้มกันมากกว่า 2 เท่า นอกจากนี้ วัคซีน AstraZeneca เพียงเข็มเดียวมีประสิทธิภาพในการป้องกันการติดเชื้อแบบมีอาการในช่วง 90 วันแรกได้ 76.0%
คณะผู้วิจัยจึงแปลผลการศึกษาว่า “การเว้นช่วง 3 เดือนอาจมีประโยชน์มากกว่าการเว้นช่วงที่สั้น เพื่อป้องกันประชากรจำนวนมากให้เร็วที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ในระยะที่วัคซีนขาดแคลน และจะป้องกันได้เพิ่มขึ้นหลังได้รับวัคซีนเข็มที่ 2” แต่สังเกตจากกราฟในบทความที่ได้รับการตีพิมพ์ เมื่อเว้นช่วงห่างจาก 12 สัปดาห์ออกไป ประสิทธิภาพของวัคซีนจะเริ่มลดลง ถึงแม้จะไม่มาก
#แต่อาจป้องกันสายพันธุ์เดลตาไม่ได้
เมื่อวันที่ 22 พฤษภาคม 2564 สำนักงานสาธารณสุขอังกฤษ (PHE) เผยแพร่งานวิจัยประสิทธิผลป้องกันการติดเชื้อแบบมีอาการของวัคซีน AstraZeneca และ Pfizer ต่อสายพันธุ์เดลตา (B.1.617.2) ว่า วัคซีนเข็มเดียวมีประสิทธิผล 33% (วิเคราะห์รวมทั้ง 2 ยี่ห้อ) แต่ถ้าฉีดครบ 2 เข็มจะวัคซีน AstraZeneca จะมีประสิทธิผลเพิ่มเป็น 60% ส่วนวัคซีน Pfizer จะมีประสิทธิภาพ 88%
เมื่อพบการระบาดของสายพันธุ์เดลตามากขึ้น อังกฤษจึงปรับคำแนะนำในการฉีดวัคซีน AstraZeneca โดยเลื่อนการฉีดเข็มที่ 2 ขึ้นมาที่ 8-9 สัปดาห์ในกลุ่มเสี่ยงต่ออาการรุนแรง ส่วนกลุ่มอื่นยังเป็น 11-12 สัปดาห์เหมือนเดิม ทั้งนี้ สายพันธุ์เดลต้าเป็นสายพันธุ์ที่พบครั้งแรกในอินเดีย มีความสามารถในการแพร่ระบาดเพิ่มขึ้น และมีความรุนแรงสูงกว่าสายพันธุ์อัลฟา (พบครั้งแรกในอังกฤษ)
#เว้นช่วงนานเพื่อปูพรมเข็มแรก
ตัดกลับมาที่ในประเทศไทย การตัดสินใจเว้นช่วงการฉีดวัคซีนระหว่างเข็มจาก 10-12 สัปดาห์เป็น 16 สัปดาห์ น่าจะมีเหตุผล 2 ประการ คือ ประการแรก การฉีดวัคซีนเข็มแรกแบบปูพรมให้ประชาชนมีภูมิคุ้มกันต่อโควิด-19 บางส่วนต่อโควิด-19 ด้วยข้อมูลสนับสนุนข้างต้น (แต่ระยะเวลาที่คณะผู้วิจัยเห็นว่าเหมาะสมคือ 3 เดือน) และสายพันธุ์ที่กำลังระบาดอยู่ในขณะนี้ยังเป็นสายพันธุ์อัลฟา
ประการที่ 2 คือความไม่แน่นอนของการได้รับวัคซีน เพราะแผนการจัดหาวัคซีนเดิม กระทรวงสาธารณสุขควรได้รับวัคซีน AstraZeneca 6 ล้านโดส แต่ขณะนี้ได้รับมอบมาจำนวน 1.8 ล้านโดส (+ล็อตพิเศษตามการเปิดเผยของชมรมแพทย์ชนบท) และจะต้องได้รับอีก 10 ล้านโดสต่อเดือนในเดือนถัดๆ ไปจนถึงปลายปี จนทำให้ต้องเว้นช่วงการฉีดวัคซีนเข็มที่ 2 นานขึ้น รอการจัดหาวัคซีน
โดยสรุป การเว้นช่วงห่าง 4 เดือนจะถือว่าไม่นานหากควบคุมการระบาดของสายพันธุ์เดลตาได้ แต่ด้วยคุณสมบัติและแนวโน้มการระบาดของสายพันธุ์นี้ในอังกฤษ การเว้นช่วงห่างขนาดนี้ก็อาจนานเกินไป โดยล่าสุดข้อมูลการเฝ้าระวังไวรัสกลายพันธุ์ของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ พบสายพันธุ์เดลตาเป็นสัดส่วน 8% ในเดือนพฤษภาคม และ 3% ในเดือนมิถุนายน (ข้อมูล ณ วันที่ 6 มิถุนายน)
พิสูจน์อักษร: วรรษมล สิงหโกมล
อ้างอิง:
- Interim recommendations for use of the ChAdOx1-S [recombinant] vaccine against COVID-19 (AstraZeneca COVID-19 vaccine AZD1222, SII Covishield, SK Bioscience) https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1343289/retrieve
- Recommendations on the use of COVID-19 vaccines https://www.canada.ca/en/public-health/services/immunization/national-advisory-committee-on-immunization-naci/recommendations-use-covid-19-vaccines.html
- Administration of AstraZeneca COVID-19 Vaccine/COVISHIELD Vaccine https://www.health.gov.on.ca/en/pro/programs/publichealth/coronavirus/docs/vaccine/COVID-19_AstraZeneca_Vaccine_admin.pdf
- Wait 12-16 weeks to take second Covishield shot, govt panel recommends https://www.indiatoday.in/india/story/vaccination-govt-panel-gap-two-covishield-doses-pregnant-covid-recovered-1802034-2021-05-13
- COVID-19 vaccination programme Information for healthcare practitioners https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/988091/COVID-19_vaccination_programme_guidance_for_healthcare_workers_20_May_2021_v3.7.pdf
- COVID-19 vaccination programme: FAQs on second doses
- https://www.england.nhs.uk/coronavirus/wp-content/uploads/sites/52/2021/03/C1254-covid-19-vaccination-programme-faqs-on-second-dose-v2.pdf
- Single-dose administration and the influence of the timing of the booster dose on immunogenicity and efficacy of ChAdOx1 nCoV-19 (AZD1222) vaccine: a pooled analysis of four randomised trials https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)00432-3/fulltext
- แนวทางการให้วัคซีนโควิด-19 ในสถานการณ์การระบาด ปี 2564 ของประเทศไทย ฉบับปรับปรุง ครั้งที่ 1 https://ddc.moph.go.th/uploads/publish/1149520210602015924.pdf
