เราต่างรู้ดีว่าอ่าวไร่เลย์คือจุดหมายปลายทางระดับโลกในจังหวัดกระบี่ เป็นแหล่งท่องเที่ยวกระแสหลักที่ต้อนรับนักท่องเที่ยวไม่ต่ำกว่า 4,000 คนในแต่ละวัน ไม่ว่าจะเป็นนักท่องเที่ยวขาจรแบบไปเช้าเย็นกลับ หรือแบบอยู่ยาวค้างคืนที่ใช้เวลาพักผ่อนยาวนานกว่าดวงอาทิตย์ขึ้นและลาลับฟ้า เสน่ห์ของไร่เลย์ทำให้ผู้มาเยือนต่างหลงรัก ความอุดมสมบูรณ์ของธรรมชาติ ภูผาสูงชัน เม็ดทรายเนียนละเอียด เวิ้งอ่าวโค้งตัวสวยรับกับน้ำทะเลสีคราม โดยมีฉากหลังเป็นผาสูงตระหง่าน บรรยากาศการพักผ่อนราวกับติดเกาะ ทั้งๆ ที่จริงๆ แล้วอ่าวไร่เลย์นั้นเป็นส่วนหนึ่งของแผ่นดินใหญ่ เพียงแต่ด้วยสภาพภูมิประเทศทำให้เราต้องนั่งเรือเพื่อเดินทางมา
‘ไร่เลย์โมเดล’ การท่องเที่ยววิถีใหม่ที่เน้นความยั่งยืน
จากหมู่บ้านบนแหลมที่มีไม่กี่หลังคาเรือน อ่าวไร่เลย์เติบโตขึ้นอย่างต่อเนื่องจนกลายเป็นจุดหมายปลายทางระดับโลกภายในเวลาอันรวดเร็ว พอรู้ตัวอีกทีบรรยากาศของไร่เลย์ที่เราหลงรักก็มีอะไรจางๆ มาบดบังความงามที่แท้จริงเอาไว้เสียแล้ว นั่นก็คือนักท่องเที่ยวและฝูงชนที่มาเยือนมากเกินไป กลายเป็นปัญหานักท่องเที่ยวล้นพื้นที่ (Overtourism) ที่สถานที่ท่องเที่ยวดังๆ ทั่วโลกต่างประสบพบเจอ เนื่องขาดการจัดการที่ดี ไร้ระเบียบแบบแผน
เมื่อรู้ถึงสาเหตุ ก่อนที่ทุกอย่างจะสายเกินแก้ กลุ่มผู้ประกอบการธุรกิจโรงแรมการท่องเที่ยวบนพื้นที่อ่าวไร่เลย์จึงจับเข่าคุยกันเพื่อจัดระเบียบเสียใหม่ ใช้โอกาสช่วงวิกฤตการแพร่ระบาดของโควิด-19 ภายใต้โครงการ ‘ไร่เลย์โมเดล’ โดยเน้นการจัดการหลักๆ ทั้งหมด 5 ด้าน ได้แก่ จำกัดจำนวนคนเข้าพัก, จัดระเบียบการเข้าออกเรือ, การจัดการขยะ, ความปลอดภัย และสร้างการปลูกฝังจิตสำนึกการอนุรักษ์ธรรมชาติของนักท่องเที่ยวและเยาวชนรุ่นต่อไป
สมบูรณ์ หง้าฝา ประธานชมรมธุรกิจการท่องเที่ยวอ่าวไร่เลย์-แหลมพระนาง พาเราไปดูอ่าวไร่เลย์ยุคใหม่ตามแผนพัฒนาไร่เลย์โมเดลที่ได้วางแผนไว้ เริ่มกันตั้งแต่ท่าเรือ จากแต่ก่อนที่เรือหัวโทงจะจอดส่งผู้โดยสารที่หาดไหนก็ได้ แต่ตอนนี้จำกัดพื้นที่ให้เข้าได้ทางเดียวคือฝั่งหาดไร่เลย์ตะวันออกหรืออ่าวน้ำเมา โดยเรือทุกลำจะจอดเทียบท่าบริเวณโป๊ะให้ผู้โดยสารลงจากเรือ แล้วจึงนำเรือไปจอดไว้ตามจุดที่กำหนด เมื่อเดินทางถึงท่า นักท่องเที่ยวทุกคนต้องสวมหน้ากากก่อนเข้าไปในพื้นที่ และรับการตรวจวัดอุณหภูมิตามมาตรการ
หาดไร่เลย์ตะวันตกที่ตอนนี้สงบและไม่มีเรือท่องเที่ยว
เราเดินไปยังหาดฝั่งตะวันตก ซึ่งเป็นหาดหลักยอดนิยมของนักท่องเที่ยว บรรยากาศที่ไร่เลย์เงียบเหงามาก นักท่องเที่ยวที่เคยเดินกันหนาตาเหลือเพียงนานๆ สวนกันที แน่นอนว่าแทบจะร้อยเปอร์เซ็นต์เป็นนักท่องเที่ยวชาวไทยซึ่งล้วนแต่ใช้โอกาสช่วงที่พักลดกระหน่ำจากสถานการณ์โควิด-19 ออกตระเวนเที่ยวไทยในราคาสบายกระเป๋า ซึ่งอ่าวไร่เลย์ก็ตอบโจทย์นักท่องเที่ยวได้ทุกระดับ เพราะที่นี่มีที่พักตั้งแต่หลักร้อยที่ราคาย่อมเยาไปจนถึงไฮเอนด์ แถมยังลดพิเศษเข้าไปอีกเมื่อใช้คู่กับโครงการเราเที่ยวด้วยกัน ลบภาพจำที่ว่าเที่ยวไร่เลย์ต้องจ่ายแพงออกจากหัวเราอย่างปลิดทิ้ง
“หาดนี้เป็นหาดฝั่งตะวันตก เป็นหาดหลักที่นักท่องเที่ยวนิยมมาพักผ่อนกัน แต่ก่อนเรือจะสามารถเทียบท่าตรงนี้ได้ แต่ตอนนี้เราไม่อนุญาตแล้ว เพื่อที่นักท่องเที่ยวจะได้มีหน้าหาดกว้างๆ ไว้เล่นน้ำ ไว้ทำกิจกรรม ลองจินตนาการตามนะ ในช่วงก่อนทำไร่เลย์โมเดล เรือจากอ่าวนางส่วนใหญ่จะขึ้นฝั่งนี้ นั่งท่องเที่ยวจะเดินเต็มหาด ไม่มีที่นั่งหรือที่เอกเขนกใดๆ เลย เรือบางลำขนของกินของใช้มาขายบนเรือด้วย ความส่วนตัวหายไปหมด เราจึงใช้โอกาสที่นักท่องเที่ยวหดหายจัดระเบียบเสียใหม่” สมบูรณ์เล่าให้ฟังพลางชี้ให้เห็นถึงบรรยากาศ
หาดถ้ำพระนางในวันที่ไร้ผู้คนและเรือหัวโทง
นอกจากพื้นที่ฝั่งตะวันตกที่เห็นได้ชัด สมบูรณ์พาเราลัดเลาะผ่านช่องเขาดูอีกหาดของไร่เลย์ที่ฮอตฮิตไม่แพ้กัน หาดถ้ำพระนาง หาดฮิตที่ยามปกติมักเต็มไปด้วยเรือและนักท่องเที่ยวหนาตาชนิดที่ว่าเดินสวนกันแบบไหล่ชนไหล่ แต่ภาพที่เราเห็นกลับเงียบสงบ ไม่มีเรือหัวโทงจอดเลยแม้แต่ลำเดียว มีเพียงเกลียวคลื่น หาดทรายขาวสะอาด และนักท่องเที่ยวเพียงไม่กี่คน แม้ไม่อาจยกความดีความชอบให้แก่ไร่เลย์โมเดลได้ร้อยเปอร์เซ็นต์ เพราะประเทศเรายังไม่เปิดการท่องเที่ยวแก่ชาวต่างชาติ แต่แค่นี้ก็ทำให้เราเห็นภาพลางๆ แล้วว่าภาพรวมของอ่าวไร่เลย์นั้นจะเป็นอย่างไรในอนาคต
น้ำทะเลใสสะอาด
เดินไปตรงไหนก็น่านอน น่าเล่น
สร้างความปลอดภัยและจัดระเบียบด้วยนวัตกรรม
“ต่อไปใครมาเที่ยวอ่าวไร่เลย์จะต้องจองคิวผ่านแอปพลิเคชันก่อน” สมบูรณ์เอ่ยขึ้นมาขณะพาเราชมส่วนต่างๆ ของเกาะ “ในแอปพลิเคชันจะระบุเลยว่าคุณเป็นใครมาจากไหน จองมาเพื่อทำกิจกรรมอะไรบ้าง ออกกี่โมง เข้ากี่โมง แต่ก่อนเราไม่เคยจำกัดจำนวนนักท่องเที่ยวเลย เห็นอ่าวไร่เลย์มีขนาดเล็ก เดินเล่นไม่กี่นาทีก็ทั่ว แต่เรารับนักท่องเที่ยวไม่ต่ำกว่า 4,000 คนต่อวัน”
นอกจากการจัดการการเข้าออกเรือรับส่งผู้โดยสาร สิ่งที่เรารู้สึกแปลกใจมากที่สุดเห็นจะเป็นการนำแอปพลิเคชัน QueQ เข้ามาใช้จำกัดจำนวนการเข้าพื้นที่ในอนาคต เช่นเดียวกับพื้นที่อุทยานแห่งชาติทั่วประเทศไทย โดยสมบูรณ์คาดว่าน่าจะสามารถใช้ได้ในช่วงไฮซีซันของฝั่งอันดามันพอดี
“การเปิดรับนักท่องเที่ยวมากเกินไปทำให้เสน่ห์ของไร่เลย์หายไปหมด ความเงียบสงบ ความเป็นส่วนตัวก็หายไปด้วย นักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ที่เขามาไร่เลย์เพราะอยากได้บรรยากาศความเป็นเกาะ หาดสวย สงบ ปลีกวิเวก การจำกัดจำนวนจะทำให้เรายังคงบรรยากาศเหล่านั้นไว้ได้ ทั้งยังคงสภาพทรัพยากรทางธรรมชาติไว้ได้อีกด้วย อีกอย่างคือการจัดการเรื่องปริมาณขยะก็ง่ายขึ้น ตอนนี้โรงแรมต่างๆ บนเกาะล้วนแยกขยะ มีการจัดการขยะเปียกและขยะแห้งแตกต่างกันไป”
ตามที่พักและรีสอร์ตต่างๆ บนเกาะมีการแบ่งแยกขยะชัดเจน
ด้วยภูมิประเทศของอ่าวไร่เลย์ที่ต้องพึ่งพิงกระแสน้ำขึ้นในการเทียบเรือรับขยะ แต่ก่อนขยะทั้งหมดของไร่เลย์ถูกรับผิดชอบโดยหน่วยงานของภาครัฐซึ่งทำงานตามเวลาราชการ ในขณะที่การขนส่งขยะออกไปกำจัดยังโรงเผาขยะนั้นกลับขึ้นอยู่กับกระแสน้ำขึ้นน้ำลงเป็นหลัก ทำให้เกิดการคงค้างของขยะบนเกาะอยู่เสมอ ทว่าตอนนี้กลุ่มผู้ประกอบการขอรับการกำจัดขยะไว้เองตั้งแต่ต้นทางจนถึงการขนส่งถึงเทศบาล ตอนนี้ทุกรีสอร์ตและโรงแรมบนเกาะมีการคัดแยกขยะ ทั้งขยะเปียก ขยะแห้ง ขยะรีไซเคิล น้ำที่ใช้ในทุกกิจกรรมจะต้องบำบัด และอยู่ในบ่อพักน้ำก่อนปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ มีการขนส่งออกจากเกาะทุกวันในช่วงเวลาน้ำขึ้น
อีกเรื่องที่สำคัญไม่แพ้เรื่องใดคือประเด็นด้านความปลอดภัย อ่าวไร่เลย์ขึ้นชื่อเรื่องกิจกรรมปีนผา ที่นี่มีแหล่งปีนผาธรรมชาติให้นักท่องเที่ยวได้ลองหลายจุด ไม่ว่าจะเป็นริมหาดไร่เลย์ตะวันออก อ่าวต้นไทร หรือเขาแถวถ้ำพระนางใน ฯลฯ มีตั้งแต่สนามสำหรับมือใหม่ไปจนถึงมือเก๋าผู้ชำนาญการ สมบูรณ์เอ่ยบอกกับเราว่านอกจากจุดเด่นดังที่เหล่านักท่องเที่ยวชอบไปประลองฝีมือแล้ว สิ่งที่น่ากังวลกว่าคือนักปีนผามือฉมังที่ชอบลองเปิดเส้นทางใหม่ๆ เอง ซึ่งตรงนี้ทำให้ต้องมีกู้ภัยและหน่วยลาดตระเวนมาดูแล และให้นักท่องเที่ยวจองกิจกรรมบนหาดผ่านแอปพลิเคชัน QueQ เพื่อจะได้ทราบข้อมูลว่ามีนักท่องเที่ยวคนไหนอยู่บนเกาะบ้างและกำลังทำกิจกรรมใด จะได้สามารถเช็กได้ว่านักท่องเที่ยวเกิดอุบัติเหตุหรือสูญหายหรือไม่เมื่อเกิดเหตุผิดปกติ
นอกจากเรื่องหน่วยลาดตระเวนและหน่วยกู้ภัย หากคุณมองไปยังจุดต่างๆ ของเกาะจะเห็นกล้องวงจรปิดอยู่ทั่วบริเวณ ตามหาดหรือในน้ำก็มีการ์ดหรือผู้รักษาความปลอดภัยชายหาด มีคายักเซฟตี้เพื่อดูแลความปลอดภัย
“นอกจากไร่เลย์โมเดลจะยกระดับการท่องเที่ยวบนอ่าวไร่เลย์แล้ว เรามีมาตรการการปลูกจิตสำนักต่อคนรุ่นหลังอย่างไรให้โมเดลนี้ไปต่อ” ผู้เขียนถามสมบูรณ์ขณะแสงอาทิตย์กำลังลาลับขอบฟ้า
“แม้ผิวเผินไร่เลย์โมเดลจะเด่นเรื่องประเด็นการจัดการเป็นหลัก แต่สิ่งที่เราตั้งใจทำควบคู่ไปด้วยคือการปลูกจิตสำนึกในการรักษ์และหวงแหนธรรมชาติทั้งต่อนักท่องเที่ยวเองและคนรุ่นหลังด้วย เรามีกิจกรรมพาเด็กนักเรียนมาเรียนรู้ธรรมชาติ ให้เขาได้เห็นว่าในท้องที่ที่เขาอยู่มีอะไรที่มีค่าและน่าหวงแหนบ้าง เรามีกิจกรรมเก็บขยะบนชายหาด ชวนนักท่องเที่ยวและคนในพื้นที่มาเก็บขยะ สร้างความตระหนักรู้ว่าการรักษานั้นสำคัญอย่างไร ขยะที่อยู่ตามชายฝั่งไม่ได้เกิดมาจากนักท่องเที่ยวและชาวบ้านเองเท่านั้น แต่ยังมีขยะที่พัดมาจากทะเล เราพยายามพัฒนากิจกรรมหลายๆ อย่างที่ทำให้รู้รักษ์ธรรมชาติ ให้เขารู้ว่าถ้าเรารักธรรมชาติ ธรรมชาติจะรักเรา”
พอมาถึงตรงนี้ เราเอ่ยถามถึงแรงต่อต้านของชุมชนหรือผู้ประกอบการต่างๆ ว่าเขามีปฏิกิริยาในทางลบบ้างไหม สมบูรณ์ก็เอ่ยตอบเราว่า
“ทุกคนรู้ว่าเรากำลังทำอะไร เขาเข้าใจว่าสิ่งที่เรากำลังทำคือการพาไร่เลย์ไปสู่จุดที่มันเคยสวย เคยสงบเงียบ เราเล็งเห็นตรงกันถึงความสำคัญในเรื่องการอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การหาแนวทางการท่องเที่ยวแบบยั่งยืนสามารถเกิดขึ้นได้และเกิดขึ้นจริง มันอาจจะเสียผลประโยชน์บางอย่างไปบ้าง แต่ผลที่ออกมานั้นคุ้มค่ากว่า”
พิสูจน์อักษร: ภาสิณี เพิ่มพันธุ์พงศ์
