ถ้าพูดถึงราคาหุ้น IPO ทุกวันนี้ยังมีนักลงทุนสงสัยและมีคำถามว่า สำนักงานคณะกรรมการกำกับหลักทรัพย์และตลาดหลักทรัพย์ (ก.ล.ต.) และตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย มีส่วนร่วมในการกำหนดราคาหุ้น IPO ด้วยหรือไม่ ซึ่งความจริงนั้นทั้งสองหน่วยงานไม่มีหน้าที่หรือมีส่วนร่วมในการกำหนดราคาหุ้น IPO เลย ผู้ที่มีส่วนร่วมในการกำหนดราคาหุ้น IPO มี 3 ฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ ผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์ (Lead Underwriter), ที่ปรึกษาทางการเงิน (Financial Advisor หรือ FA) และบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ (Issuer)
สำหรับการกำหนดราคาหุ้น IPO นั้นจะมี 2 ลักษณะ คือ หากเป็นกรณีที่มีการเสนอขายให้กับนักลงทุนประเภทสถาบัน ก็จะมีกระบวนการสำรวจความต้องการจองซื้อหุ้นของนักลงทุนสถาบัน หรือที่เรียกกันว่า Book Building โดยผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์ ที่ปรึกษาทางการเงิน และบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ จะร่วมกันกำหนดช่วงราคา IPO (IPO Price Range) ที่จะเสนอขายต่อนักลงทุนสถาบัน เช่น กำหนดช่วงราคา 5.00-5.50 บาท
จากนั้นก็จะส่งแบบฟอร์มแสดงความสนใจที่จะจองซื้อหุ้น IPO (Book Building Form) ไปให้นักลงทุนสถาบัน โดยนักลงทุนสถาบันที่สนใจจะส่งแบบฟอร์มกลับมา พร้อมทั้งระบุระดับราคาที่สนใจ และระบุจำนวนหุ้นที่ต้องการในแต่ละระดับราคามาด้วย
โดยผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์จะรวบรวมแบบฟอร์มแสดงความสนใจฯ ที่ได้รับกลับมาจากนักลงทุนสถาบัน เพื่อนำมาสรุปว่าในแต่ละระดับราคานักลงทุนสถาบันให้ความสนใจและมีความต้องการที่จะจองซื้อหุ้นจำนวนมากน้อยเพียงใด และนำผลสรุปดังกล่าวมาพิจารณากำหนดเป็นราคา IPO ร่วมกับบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์
ดังนั้นการทำ Book Building เป็นการนำกลไกตลาด (Market Mechanism) ที่มีดีมานด์และซัพพลายเข้ามาช่วยในการกำหนดราคา ถือเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้การตั้งราคาหุ้น IPO มีความเหมาะสม เพราะนักลงทุนสถาบันจะเป็นผู้ให้ข้อมูลว่าราคาใดอยู่ในระดับที่นักลงทุนสถาบันสนใจซื้อและคิดว่าเหมาะสม
ลักษณะที่ 2 เป็นกรณีที่ผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์ประเมินแล้วว่าอาจไม่มีนักลงทุนสถาบันให้ความสนใจ เนื่องด้วยขนาดหรือด้วยลักษณะธุรกิจของบริษัทก็ตาม จึงเสนอขายให้นักลงทุนทั่วไปได้เท่านั้น กระบวนการทำ Book Building ก็จะไม่เกิดขึ้น เพราะการทำ Book Building จะทำกับนักลงทุนสถาบันเท่านั้น ดังนั้นการกำหนดราคาหุ้น IPO ของกรณีนี้ ผู้จัดการการจำหน่ายหลักทรัพย์ ที่ปรึกษาทางการเงิน และบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ จะร่วมกันพิจารณากำหนดราคา IPO ที่เหมาะสมที่จะเสนอขายให้กับนักลงทุน หรือที่เรียกว่า Fixed Price
นอกจากนี้ ที่มาในการกำหนดราคาหุ้น IPO ส่วนใหญ่แล้วจะใช้ค่า P/E Ratio (อัตราส่วนราคาหุ้นต่อกำไรต่อหุ้น) มาพิจารณา โดยเปรียบเทียบค่า P/E Ratio ของบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์กับบริษัทจดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ที่ทำธุรกิจประเภทเดียวกัน หรือมีลักษณะธุรกิจเหมือนหรือคล้ายคลึงกัน
โดยค่า P/E Ratio จะมี 2 ประเภท ได้แก่ P/E Ratio ที่ใช้ผลการดำเนินงานของบริษัท 4 ไตรมาสย้อนหลังมาคำนวณ ซึ่งจะได้ค่าในอดีต หรือเรียกว่า Historical P/E โดยนักลงทุนสามารถดู Historical P/E ของบริษัทจดทะเบียนได้จากเว็บไซต์ของตลาดหลักทรัพย์ฯ หรือใน Trading Application ของบริษัทหลักทรัพย์ต่างๆ ได้เป็นการทั่วไป
สำหรับ P/E Ratio ที่ใช้ผลการดำเนินงาน EPS ของบริษัทในอนาคตมาคำนวณ หรือที่เรียกว่า Forward P/E จะเป็นค่าที่จะสะท้อนการเติบโตในอนาคตของบริษัท โดยในเว็บไซต์ตลาดหลักทรัพย์ฯ ในแบบไฟลิ่งหรือหนังสือชี้ชวน จะไม่มีค่า Forward P/E แสดงอยู่ เนื่องจากเป็นการใช้ตัวเลขผลการดำเนินงานในอนาคตของบริษัทมาคำนวณ ดังนั้นโดยทั่วไปแล้วจะเห็น Forward P/E ในบทวิเคราะห์ ซึ่งนักวิเคราะห์จะเป็นผู้ประเมินและจัดทำประมาณการผลการดำเนินงานของบริษัทออกมา
นอกจากนี้ยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่ใช้ในการพิจารณาคือ ดูการเติบโตของธุรกิจโดยรวม การเติบโตของยอดขายและกำไรสุทธิจะเติบโตได้มากน้อยเพียงใดในอีก 2-3 ปีข้างหน้า ความเป็นผู้นำในธุรกิจ ความสามารถในการทำกำไร ไม่ว่าจะเป็นอัตรากำไรขั้นต้น อัตรากำไรสุทธิ ผลตอบแทนของผู้ถือหุ้น รวมถึงอัตราหนี้สินต่อทุน ที่จะรองรับการเติบโตได้ในอนาคต
โดยผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์ก็จะนำข้อมูลข้างต้นเหล่านี้มาพิจารณาเพื่อกำหนดช่วงราคา IPO หรือราคา IPO ที่เหมาะสมต่อไป เช่น หากประเมินแล้วว่าบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์มีการดำเนินธุรกิจที่เติบโตสูงกว่า ความสามารถในการทำกำไรดีกว่า ก็ควรมีค่า P/E Ratio ที่สูงกว่า
ในทางกลับกัน หากบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์มีการดำเนินธุรกิจที่มีการเติบโตต่ำกว่า ความสามารถในการทำกำไรน้อยกว่า ก็ควรมีค่า P/E Ratio ที่ต่ำกว่า ซึ่งมีผลต่อการกำหนดราคาหุ้น IPO โดยอยากจะให้นักลงทุนเข้าใจว่า P/E Ratio สูงไม่ได้หมายความว่าหุ้นแพงเสมอไป และ P/E Ratio ต่ำก็ไม่ได้หมายความว่าหุ้นถูกเสมอไปเช่นกัน นักลงทุนต้องเข้าไปพิจารณาให้ถ่องแท้ว่าสาเหตุที่ P/E Ratio สูงนั้นสูงเพราะอะไร P/E Ratio ต่ำนั้นต่ำเพราะอะไร เมื่อทราบถึงสาเหตุแล้วก็จะสามารถสรุปผลได้ว่าหุ้นแต่ละตัวถูกหรือแพง
อย่างไรก็ตาม นักลงทุนมักจะได้ยินเสมอว่า ราคาหุ้น IPO ที่กำหนดขึ้นมาเป็นราคาที่มีส่วนลด (Discount) ส่วนการที่จะให้ส่วนลดมากน้อยแค่ไหนนั้นก็ขึ้นอยู่กับสถานการณ์ภาวะตลาดโดยรวม แนวโน้มการเติบโตของธุรกิจ ปริมาณและความต้องการและความสนใจของนักลงทุน เช่น ในช่วงที่ตลาดไม่ดี มีความผันผวนสูง นักลงทุนขาดความเชื่อมั่นในการลงทุน ในการกำหนดราคาอาจให้ Discount มากพอสมควร เช่น 20-30%
ถ้าในภาวะที่ตลาดสดใส นักลงทุนมีความเชื่อมั่น มีความสนใจสูง ก็อาจจะให้ Discount ที่ลดลง ทั้งนี้ การกำหนดราคาและให้ส่วนลดไม่มีสูตรสำเร็จตายตัว ขึ้นอยู่กับกลยุทธ์การตั้งราคาของผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์ ที่ปรึกษาทางการเงิน และบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ ในแต่ละกรณีและแต่ละสถานการณ์
การที่ราคา IPO มี Discount ก็เพื่อทำให้หุ้นมีความน่าสนใจและลดความเสี่ยงให้กับนักลงทุน รวมทั้งเพื่อให้นักลงทุนได้รับผลตอบแทนที่เหมาะสมในการลงทุน ยกตัวอย่างเช่น บริษัทผู้ออกหลักทรัพย์กับบริษัทที่จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ดำเนินธุรกิจเดียวกัน มีอัตราการเติบโต มีความสามารถในการทำกำไร และมีอัตราส่วนทางการเงินที่เหมือนกันทุกประการ
คำถามคือ ถ้าบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ตั้งราคาเสนอขายหุ้น IPO เท่ากับ Valuation ของบริษัทที่จดทะเบียนในตลาดหลักทรัพย์ฯ นักลงทุนคงไม่มีความจำเป็นที่จะต้องจองซื้อหุ้น IPO ของบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ เพราะสามารถที่จะซื้อหุ้นของบริษัทจดทะเบียนที่เหมือนกันในตลาดหลักทรัพย์ฯ ได้ทันที และไม่ต้องกังวลเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของสภาวะตลาด เช่น สมมติว่าตลาดหุ้นเกิดเหตุการณ์ที่ไม่คาดฝันทำให้ตลาดปรับลดลง นักลงทุนก็สามารถขายหุ้นเพื่อลดความเสี่ยงได้ทันที แต่ถ้าจองซื้อหุ้น IPO และมีปัจจัยลบเข้ามากระทบและส่งผลต่อตลาดหุ้นโดยรวมในช่วงวันจองซื้อหุ้น ก็อาจทำให้นักลงทุนมีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นได้
ดังนั้น ก่อนตัดสินใจจองซื้อหุ้น IPO นักลงทุนควรศึกษาและอ่านข้อมูลจากหนังสือชี้ชวน บทวิเคราะห์ เพื่อให้เข้าใจธุรกิจ โอกาสและการเติบโตในอนาคต รวมถึงความเสี่ยงของบริษัท เพื่อดูให้แน่ใจว่าราคาหุ้น IPO เหมาะสมแล้วหรือไม่ ซึ่งบทวิเคราะห์ก็จะเป็นตัวช่วยให้นักลงทุนสามารถทราบราคาเป้าหมายที่นักวิเคราะห์ได้ประเมินเอาไว้ รวมถึงประเมินข้อมูลอื่นๆ ร่วมด้วย เช่น P/E Ratio อัตราส่วนทางการเงินต่างๆ รวมถึงติดตามการให้ข้อมูลจากผู้จัดการการจัดจำหน่ายหลักทรัพย์ ที่ปรึกษาทางการเงิน และบริษัทผู้ออกหลักทรัพย์ เช่น การจัดโรดโชว์นำเสนอข้อมูลของผู้ออกหลักทรัพย์ รวมถึงการประเมิน Valuation ที่เหมาะสม
สุดท้ายนี้ อยากจะให้ข้อคิดกับนักลงทุนว่า เวลาซื้อของสักชิ้น เช่น โทรศัพท์มือถือ ก็ยังต้องดูแล้วดูอีกว่าจะซื้อยี่ห้อไหน แต่ละรุ่นใช้งานอะไรได้บ้าง เปรียบเทียบราคาและคุณสมบัติของแต่ละยี่ห้อ ดังนั้นเวลาจองซื้อหุ้น IPO ก็ต้องศึกษาข้อมูลให้ละเอียดถี่ถ้วนเหมือนซื้อของด้วยเช่นกัน
และอย่าลืมว่าการลงทุนในหุ้นเป็นการซื้ออนาคต ดังนั้นทุกข้อมูลจึงมีความสำคัญในการประเมินการดำเนินธุรกิจของบริษัทในอนาคตว่าเป็นอย่างไร เพราะถ้าประเมินถูกต้องก็จะรู้ว่าราคาหุ้น IPO นั้นถูกหรือแพง
