รู้จัก ‘แหล่งโรค’ และ ‘ผู้สัมผัส’ ของผู้ป่วยโควิด-19 จากกรณีแมทธิว ดีน

“อยากจะแจ้งให้ทุกคนทราบ ยิ่งคนที่ใกล้ชิดผมและได้สัมผัสผมในช่วง 3-4 วันที่ผ่านมาครับว่าผมเป็นโควิด-19 ครับ”

ผมนับถือในความกล้าหาญของ แมทธิว ดีน ที่โพสต์คลิปลงในอินสตาแกรมส่วนตัวว่าป่วยเป็นโควิด-19 เพราะในแง่หนึ่งข้อมูลผู้ป่วยถือเป็นความลับที่ตัวผู้ป่วยเองเท่านั้นจะสามารถอนุญาตให้แพทย์แจ้งกับผู้อื่นได้ แต่เข้าใจว่าแมทธิวตัดสินใจเช่นนี้ก็เพื่อรีบแจ้งให้เพื่อนร่วมงานและผู้ที่พบเจอกันรีบแยกตัวและสังเกตอาการของตนเอง

ซึ่งเป็นผลดีต่อการควบคุมโรคของประเทศด้วย ผมจึงขออนุญาตใช้กรณีของ แมทธิว ดีน เป็นตัวอย่างในการอธิบายขั้นตอนการควบคุมโรค ในส่วนการค้นหาแหล่งโรคและผู้สัมผัส ว่าหลังจากทราบผลการตรวจว่า ‘พบเชื้อ’ (Detectable) และได้แยกผู้ป่วยเข้ารับการรักษาในห้องแยกโรคความดันลบ (Negative Pressure) ที่โรงพยาบาลแล้ว เจ้าหน้าที่ควบคุมโรคจะต้องดำเนินการต่ออย่างไร และผู้ที่เกี่ยวข้องกับผู้ป่วยต้องปฏิบัติตัวอย่างไรบ้าง

การค้นหาแหล่งโรค ในช่วง 14 วันก่อนเริ่มมีอาการ เนื่องจากเชื้อก่อโรคโควิด-19 มีระยะฟักตัวเฉลี่ย 5 วัน (น้อยสุด 1 วัน และมากสุด 14 วันตามรายงานขององค์การอนามัยโลก) หมายถึงว่า ถ้านับจากวันแรกที่แมทธิวได้รับเชื้อมา วันที่นานที่สุดที่จะสามารถแสดงอาการได้คือวันที่ 14 ดังนั้นจึงต้องซักประวัติย้อนกลับไปว่าผู้ป่วยเดินทางไปที่ไหน พบปะกับใครบ้าง ซึ่งถ้าเป็นนักแสดงอย่างแมทธิวจะมีผู้ที่พบเจอเยอะมาก

แต่การที่จะสามารถติดเชื้อต่อจากคนนั้นมาได้จะต้องเป็นการพบปะที่มีความ ‘เสี่ยงสูง’ ซึ่งจะพูดถึงต่อไปในการค้นหาผู้สัมผัส

การค้นหาผู้สัมผัส จะนับตั้งแต่วันที่ผู้ป่วย ‘เริ่มมีอาการ’ จนถึงวันที่ได้รับการ ‘แยกรักษา’ ในห้องแยกโรค เพราะช่องทางการติดต่อหลักของโรคนี้คือละอองน้ำมูกน้ำลายหรือเสมหะ ไม่ว่าจะเป็นการสูดหายใจหรือการสัมผัสไปโดนตา จมูก ปาก ดังนั้นช่วงที่ผู้ป่วยจะสามารถแพร่เชื้อให้กับคนอื่นได้คือช่วงที่มีอาการ ส่วนการแพร่เชื้อในขณะที่ไม่แสดงอาการมีความเป็นไปได้ แต่น้อยมากระดับผู้ป่วยรายกรณี (Case Report)

กระทรวงสาธารณสุขแถลงว่า แมทธิวเริ่มมีอาการวันที่ 11 มีนาคม จากนั้นไปรับการตรวจหาเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ 2019 ที่โรงพยาบาลเอกชน และได้รับการแยกโรคในวันที่ 13 มีนาคม ดังนั้นผู้ที่มีความเสี่ยงจะได้รับเชื้อคือผู้ที่พบปะกันในระหว่างวันที่ 11-13 มีนาคม หรือที่แมทธิวกล่าวในคลิปว่า “ในช่วง 3-4 วันที่ผ่านมา” แต่… แต่ก็ไม่ใช่ทุกคนที่พบปะกับเขาจะมีความเสี่ยงเท่ากันหมด เพราะละอองน้ำมูกน้ำลายนี้จะติดต่อในระยะ 1-2 เมตรเท่านั้น

ดังนั้นในแนวทางการสอบสวนโรค จึงแบ่งผู้สัมผัสออกเป็น 2 กลุ่ม คือกลุ่มความเสี่ยงสูงและความเสี่ยงต่ำ โดยผู้สัมผัสความ ‘เสี่ยงสูง’ ได้แก่ ผู้สัมผัสใกล้ชิด เช่น พักอาศัยในบ้านหลังเดียวกัน ผู้ที่พูดคุยกับผู้ป่วยในระยะ 1 เมตร นานกว่า 5 นาที โดนไอจามรดโดยไม่ได้สวมหน้ากากอนามัย หรือนั่งใกล้ผู้ป่วยในสถานที่ปิด เช่น นั่งในรถโดยสารในระยะ 1 เมตร นานกว่า 15 นาที ส่วนที่เหลือจัดเป็นผู้สัมผัส ‘ความเสี่ยงต่ำ’

การติดตามผู้สัมผัสต่อไปอีก 14 วันนับจากวันที่สัมผัสกับผู้ป่วย ‘ครั้งสุดท้าย’ (อาจเจอกันหลายครั้งก่อนหน้านี้) ตัวเลข 14 วันนี้มีที่มาเหมือนกันกับการค้นหาแหล่งโรคคือ วันที่พบปะกันวันสุดท้ายมีโอกาสได้รับเชื้อ แล้วนับต่อไปอีก 14 วันเพื่อสังเกตอาการผิดปกติ ได้แก่ ไข้ ตั้งแต่ 37.5 องศาเซลเซียส ไอ น้ำมูก เจ็บคอ หายใจเหนื่อย หรือหายใจลำบาก หากมีอาการเหล่านี้ต้องรีบไปพบแพทย์ พร้อมแจ้งประวัติการสัมผัสกับผู้ป่วย

สำหรับผู้สัมผัสความเสี่ยงสูงจะได้รับการตรวจหาเชื้อทันทีหากมีอาการ แต่ถ้าไม่มีอาการจะได้รับคำแนะนำให้กักตัวที่บ้านเพื่อสังเกตอาการก่อนแล้วค่อยมารับการตรวจหาเชื้อในวันที่ 5 นับจากการสัมผัสผู้ป่วย ‘ครั้งแรก’ (เพราะผู้สัมผัสมีโอกาสได้รับเชื้อตั้งแต่ครั้งแรก และระยะฟักตัวเฉลี่ย 5 วัน) หากผล ‘พบเชื้อ’ ก็จะกลายเป็นผู้ป่วยยืนยันรายใหม่ แต่ถ้าผล ‘ไม่พบเชื้อ’ จะต้องกักตัวเองต่อจนกว่าจะครบ 14 วัน โดยจะมีเจ้าหน้าที่เข้าไปติดตามด้วย

ส่วนผู้สัมผัสความเสี่ยงต่ำสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ แต่จะต้องสังเกตอาการตนเองเป็นระยะเวลา 14 วัน และหลีกเลี่ยงการเข้าไปในสถานที่ที่มีคนอยู่หนาแน่น หากมีอาการผิดปกติต้องไปพบแพทย์เช่นกัน

ผมสังเกตเห็นสื่อออนไลน์หลายสำนัก รวมถึง THE STANDARD POP ได้รวบรวมประวัติการพบปะของแมทธิวกับเพื่อนร่วมวงการบันเทิงไว้หลายกลุ่ม สิ่งที่สำคัญคือโควิด-19 ติดต่อผ่านละอองน้ำมูกน้ำลายเป็นหลัก โอกาสที่คนรอบข้างจะได้รับเชื้อก่อนหน้าที่เขาจะมีอาการจึงต่ำ ผู้สัมผัสแต่ละคนมีความเสี่ยงไม่เท่ากัน แต่ทุกคนที่มีความเสี่ยงจะต้องสังเกตอาการตัวเองจนครบ 14 วัน ถึงแม้ผลการตรวจในระหว่างนี้จะไม่พบเชื้อก็ตาม

พิสูจน์อักษร: พรนภัส ชำนาญค้า

อ้างอิง: