วิกฤตเงินกีบ ใน สปป.ลาว เกิดเพราะกู้เงินจีนมากเกินไปใช่หรือไม่

รายการ GLOBAL FOCUS สัมภาษณ์ รศ. ดร.ปิติ ศรีแสงนาม อาจารย์ประจำคณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ถึงวิกฤตเงินเฟ้อและค่าเงินกีบอ่อนค่าใน สปป.ลาว รวมถึงหาคำตอบว่า ต้นตอของปัญหาเหล่านี้เกิดจากการกู้ยืมเงินต่างประเทศมากเกินไปหรือไม่ เพื่อนำเงินมาลงทุนในโครงสร้างขั้นพื้นฐาน โดยเฉพาะโครงการรถไฟความเร็วสูงและเขื่อนไฟฟ้าพลังน้ำ รวมถึงไทยในฐานะประเทศเพื่อนบ้านจะได้รับผลกระทบจากสิ่งที่เกิดขึ้นนี้อย่างไร

เราสรุปมุมมองสำคัญของ รศ. ดร.ปิติ จากบทสัมภาษณ์ที่ดำเนินรายการโดย วีณารัตน์ เลาหภคกุล ดังนี้

สปป.ลาว กู้เงินเยอะ แต่ไม่ได้กู้จากจีนประเทศเดียว ยังกู้จากแหล่งอื่นๆ เช่น ญี่ปุ่น, ธนาคารพัฒนาเอเชีย (ADB) รวมถึงไทย

พูดถึงหนี้ คนมักโยงถึง ‘กับดักหนี้’ (Debt Trap) ซึ่งเป็นเครื่องมือทางภูมิเศรษฐศาสตร์ (Geoeconomics) ที่ประเทศหนึ่งต้องการจะทำลายอีกประเทศหนึ่งด้วยเครื่องมือทางการเงิน เช่น การให้กู้เงินเยอะในโครงการที่ไม่มีอนาคต เพื่อที่จะได้มีอำนาจเหนือลูกหนี้ แต่ในกรณี สปป.ลาว รศ. ดร.ปิติ เชื่อว่าไม่ได้เป็นแบบนั้น

ถ้าย้อนดูสถานะทางเศรษฐกิจและการเงินของ สปป.ลาว ตั้งแต่ที่มีนโยบายจินตนาการใหม่ (New Economic Mechanism: NEM) ช่วงทศวรรษ 1980 ทำให้ทศวรรษต่อๆ มา (1990-2019 ก่อนโควิด) สปป.ลาว พัฒนาและโตขึ้นอย่างมาก อัตราการเติบโตเฉลี่ยอยู่ที่ 7-8% ขณะที่สัดส่วนหนี้สาธารณะต่อ GDP อยู่ที่ 69% ซึ่งถือว่าเป็นระดับที่รับได้

ปัญหาคือ เมื่อมีโควิด เศรษฐกิจทั่วโลกชัตดาวน์ แต่ละประเทศค้าขายได้น้อยลงอย่างมาก ประกอบกับ สปป.ลาว มีภาวะพึ่งพิงสูง เพราะไม่มีภาคการผลิต ทำให้สินค้าอุปโภคบริโภคส่วนใหญ่ใน สปป.ลาว ยังคงต้องนำเข้าจากประเทศเพื่อนบ้านเหมือนเดิม ทำให้รายจ่ายเพิ่มสูงขึ้น อีกทั้งนโยบายพิมพ์เงินเพิ่มเพื่อให้ดอกเบี้ยลด คนจะได้กู้เงินมาลงทุนมาบริโภค ก็ไม่ได้ผล เพราะคนลาวไม่ใช้เงินกีบ ส่งผลให้ซัพพลายเงินกีบล้น ค่าเงินอ่อน และเกิดเงินเฟ้อ

เครื่องมือเดียวที่ สปป.ลาว ใช้ได้ในปี 2020-2023 คือการก่อหนี้จากต่างประเทศเพื่อนำเงินมาหมุนในระบบ ทำให้สัดส่วนหนี้สาธารณะต่อ GDP พุ่งไปอยู่ที่ 108% และเงินทุนสำรองระหว่างประเทศก็ลดลงอย่างมีนัยสำคัญจนเหลือใช้ไม่ถึง 2 เดือน

รศ. ดร.ปิติ ระบุว่า คนมักเข้าใจผิดว่าโครงการรถไฟความเร็วสูง สปป.ลาว-จีน ซึ่งมีมูลค่ารถไฟพร้อมระบบอยู่ที่ 6,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เป็นต้นตอสำคัญที่ก่อให้เกิดวิกฤตเศรษฐกิจใน สปป.ลาว โดยดูเหมือนจะมีมูลค่าเกือบครึ่งหนึ่งของหนี้สาธารณะของ สปป.ลาว ซึ่งอยู่ที่ 13,800 ล้านดอลลาร์สหรัฐ

แต่ความจริงแล้วโครงการรถไฟความเร็วสูงนี้เป็น ‘บริษัทร่วมทุน’ ที่รัฐวิสาหกิจ สปป.ลาว-จีน ถือหุ้นร่วมกัน จีน 70% และ สปป.ลาว 30% โดย รศ. ดร.ปิติ อธิบายว่า 6,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ จีนออก 70% สปป.ลาว ออก 30% ส่วนหนึ่งก่อหนี้ อีกส่วนหนึ่งเป็นเงินจากงบประมาณแผ่นดิน ทำให้สถานะหนี้ที่ สปป.ลาว ต้องรับผิดชอบในโครงการรถไฟความเร็วสูงนี้อยู่ที่ราว 1,500 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งลดลงจากเกือบครึ่งหนึ่งของหนี้สาธารณะ เหลือเพียงแค่ราว 10% ของหนี้สาธารณะเท่านั้น

รศ. ดร.ปิติ มองว่าโครงการรถไฟความเร็วสูงนี้ ‘ไม่ใช่’ กับดักหนี้ เพราะจีนถือหุ้นด้วย ถ้าโครงการเจ๊ง จีนก็เจ็บด้วย

รายได้สำคัญจากรถไฟไม่ได้มาจากการขนส่งคน แต่มาจากการขนส่งสินค้า โดยมีการตั้ง ‘จุดคุ้มทุน’ (Break-Even Point) ซึ่งจะต้องขนสินค้าให้ได้ 2 ล้านตันต่อปี แต่ในปี 2023 ซึ่งเป็นช่วงที่จีนเศรษฐกิจถดถอย สามารถขนสินค้าได้มากถึง 5 ล้านตัน

เส้นทางรถไฟความเร็วสูง ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของโครงการข้อริเริ่มแถบและเส้นทาง (Belt and Road Initiative: BRI) จะช่วยส่งเสริมและรองรับภาคการผลิตที่ขาดหายไปของ สปป.ลาว

รศ. ดร.ปิติ ชี้ว่าต้นตอปัญหาจริงๆ คือการกู้เงินมากระตุ้นเศรษฐกิจให้หมุนเวียนในช่วงที่เศรษฐกิจชะงักงัน

ข้อกังวลที่ว่ามีการสร้างเขื่อนไฟฟ้าพลังน้ำบริเวณแถบแม่น้ำโขงมากเกินไปหรือไม่ รศ. ดร.ปิติ แสดงความเห็นว่า ไฟฟ้าที่ผลิตได้นั้นส่งขายได้ อีกทั้งหลายประเทศตะวันตกมีนโยบายสนับสนุนพลังงานสะอาด แต่สิ่งที่น่ากังวลจริงๆ คือโครงการเหล่านี้อาจกระทบกับความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศในแม่น้ำโขง และส่งผลกระทบกับประเทศที่อยู่ปลายน้ำ

ช่วงเปลี่ยนผ่านจากราชอาณาจักรลาวมาเป็นสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มชนชั้นนำในพรรคคอมมิวนิสต์ลาวและจีนใกล้ชิดกันอย่างมาก ขนาดที่ว่าเคยเรียนโรงเรียนประถมศึกษาด้วยกัน ซึ่งอาจทำให้การยกหนี้ ปรับลดดอกเบี้ย หรือผ่อนผันการชำระหนี้ มีโอกาสเกิดขึ้นได้

ทำไมคนลาวไม่ใช้เงินกีบ รศ. ดร.ปิติ อธิบายว่า เป็นเรื่องของปมประวัติศาสตร์ในช่วงก่อนที่จะเปลี่ยนผ่านเข้าสู่สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ประกอบกับช่วงสงครามอินโดจีนครั้งที่ 2 ต่อครั้งที่ 3 ซึ่งมีลักษณะไม่ต่างจาก ‘สงครามกลางเมือง’ มีการเปลี่ยนแปลงรัฐบาล มีรัฐประหารบ่อยครั้ง เงินตราก็เปลี่ยน ไม่นิ่ง ไม่มีเสถียรภาพนานหลายสิบปี คนในช่วงเวลานั้นเลยหันไปใช้เงินสกุลต่างประเทศ เช่น บาท หรือดอลลาร์สหรัฐ รวมถึงทองคำ มากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะการลงทุนระยะยาว

รศ. ดร.ปิติ ระบุว่า ถ้าจะแก้ไขปัญหานี้จะต้องทำให้คนลาวหันกลับมาใช้เงินกีบ แต่การจะใช้เงินกีบได้จะต้องไว้วางใจในเงินกีบ สิ่งที่ สปป.ลาว ควรทำมากที่สุดคือ ‘การเปลี่ยนระบบปริวรรตเงินตรา’ จากเดิมที่ใช้ระบบแลกเปลี่ยนแบบลอยตัวแต่บริหารจัดการ (Crawling Peg) เปลี่ยนมาใช้ระบบปริวรรตเงินตราแบบอัตราแลกเปลี่ยนคงที่ (Fixed Exchange Rate System) แล้วแบ็กอัพค่าเงิน 100% แบบที่เรียกว่า ‘Currency Board’ โดยเงินตราที่จะนำมาแบ็กอัพจะใช้สกุลเดียวหรือหลายสกุลก็ได้ แต่ต้องมากกว่าเงินที่หมุนเวียนในระบบ ซึ่งแปลว่า สปป.ลาว จะต้องหาทุนสำรองให้มากยิ่งขึ้นไปอีก

หนึ่งในทางออกที่หลายประเทศนิยมทำคือการกู้เงิน IMF ซึ่งอาจถูกบังคับให้ต้องทำนโยบายการเงินและการคลังที่ไม่ถูกจริตกับภาวะวิกฤต โดย รศ. ดร.ปิติ เสนอแนะว่า สปป.ลาว เป็นสมาชิกของกลุ่มความร่วมมือ ASEAN+3 ซึ่งมีกลไกที่เรียกว่า ‘ความริเริ่มเชียงใหม่’(Chiang Mai Initiative: CMI) ซึ่งก่อตั้งไว้ตั้งแต่ปี 1997 โดยมีการลงขันกันไว้ในกองทุนหนึ่งซึ่งมีมูลค่าสูงถึง 240,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ขณะนี้ สปป.ลาว มีเงินที่หมุนเวียนในระบบราว 204,500 ล้านกีบ หรือคิดเป็นราว 12,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ถ้าจะให้ สปป.ลาว กู้ยืมเงินอาจไม่ใช่เรื่องยาก อีกทั้งปีนี้ สปป.ลาว ก็เป็นประธานอาเซียน

สปป.ลาว จะหาเงินเข้าประเทศได้อย่างไร รศ. ดร.ปิติ อธิบายว่า คนมักบอกให้เร่ง ‘ส่งเสริมการท่องเที่ยว’ ใน สปป.ลาว เพื่อให้เงินไหลเข้าประเทศมากยิ่งขึ้น แต่เม็ดเงินอาจไม่ได้เพิ่มเร็วขึ้นอย่างที่คิด เนื่องจากนักท่องเที่ยวที่ไปเที่ยวใน สปป.ลาว ไม่รู้จะใช้จ่ายกับอะไร สินค้าส่วนใหญ่ก็นำเข้าจากประเทศเพื่อนบ้าน

รศ. ดร.ปิติ จึงเสนอว่า ถ้าจะทำให้เม็ดเงินไหลเข้า สปป.ลาว ได้อย่างยั่งยืน ต้องเร่งโปรโมต ‘เรื่องไฟฟ้า’ โดยใช้ประโยชน์จากการเชื่อมโยงระบบสายส่งไฟฟ้าในอาเซียน (ASEAN Power Grid) รวมถึงผลักดันให้เกิดตลาดกลางในการซื้อขายพลังงานในภูมิภาค อีกทั้ง สปป.ลาว มีศักยภาพสูงคือ ‘เรื่องสินค้าเกษตร’ การปรับเปลี่ยนแนวทางการผลิตที่ให้ความสำคัญกับ ‘สินค้าออร์แกนิก’ มากยิ่งขึ้น อาจช่วยเพิ่มรายได้เข้าประเทศได้อีกช่องทางหนึ่ง

การที่ไทยเป็นหนึ่งในผู้ให้กู้ และมีคนไทยไปร่วมถือหุ้นหรือร่วมลงทุนทำธุรกิจใน สปป.ลาว อาจทำให้ได้รับผลกระทบจากวิกฤตเงินเฟ้อและเงินกีบอ่อนค่าอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

รศ. ดร.ปิติ กล่าวว่า คนไทยจำนวนไม่น้อยมีทัศนคติเชิงลบต่อประเทศเพื่อนบ้าน อีกทั้งยัง ‘ติดกับดัก’ ประวัติศาสตร์ความขัดแย้งในอดีต เราอาจจำเป็นต้องปรับเปลี่ยนทัศนคติและสนับสนุนแนวทางที่จะพัฒนาหรือก้าวเดินไปข้างหน้าร่วมกัน

การสร้างและเชื่อมต่อขยาย ‘สถานีหนองคาย’ กับเวียงจันทน์ เมืองหลวงของ สปป.ลาว ซึ่งเป็นระยะทางราว 20 กว่ากิโลเมตร จะช่วยส่งเสริมและเพิ่มขีดความสามารถของระบบโลจิสติกส์ไทยให้สามารถส่งสินค้าไปถึงยุโรปได้ผ่านเส้นทางรถไฟ สปป.ลาว-จีน

รศ. ดร.ปิติ ระบุว่า ปัจจุบันอิทธิพลจีนขยายตัวอย่างมาก หลายประเทศก็เลือกข้างแล้ว โดยทุกประเทศมีสิทธิที่จะออกแบบนโยบายเพื่อผลประโยชน์ที่ดีที่สุดของตัวเอง ไทยจำเป็นต้องเรียนรู้ที่จะอยู่กับมหาอำนาจ ต้องรู้จักรักษาระยะห่าง ดำรงจุดยืนให้ได้ แต่ขณะเดียวก็ต้องรักษาสมดุลให้ดี สิ่งนี้เรียกว่า ‘Bamboo Diplomacy’ หรือบางครั้งไทยก็รู้จักที่จะปรับตัวก่อนที่กระแสลมจะมา (Bend Before the Wind)

รศ. ดร.ปิติ กล่าวทิ้งท้ายว่า อย่าสนใจถ้าใครจะบอกว่านโยบายแบบนี้ ‘ไม่มีกระดูกสันหลัง’ เพราะในความเป็นจริงกระดูกสันหลัง ‘ไม่ได้’ เป็นกระดูกชิ้นเดียวที่แข็งทื่อ แต่เป็นกระดูกหลายชิ้นที่ล็อกต่อเข้ากันที่สามารถปรับเอนได้ โดยไทยแสดงบทบาทนำในอาเซียนเพื่อช่วยเพิ่มอำนาจต่อรองให้ไทยบนเวทีโลกได้

สามารถชมคลิปเต็มของรายการได้ที่นี่: https://www.youtube.com/watch?v=0InJnX-DqEk&t=1143s