‘มิกกี้เมาส์’ กำลังจะเป็นอิสระ? Disney อาจสูญเสียตัวละครที่รักอันดับหนึ่ง หลังลิขสิทธิ์ที่ยืนยาว 95 ปีกำลังจะหมดอายุ

“ฮะ เฮ้ ทุกคน! นี่ฉันเอง มิกกี้เมาส์! พวกเธออยากจะเข้ามาในสโมสรของฉันไหม?” นี่คือคำทักทายในการเปิดรายการ Mickey Mouse Clubhouse ที่เด็กๆ แทบทุกคนจะเคยได้ยิน สำหรับรายการทีวีของตัวละครการ์ตูนที่โด่งดังและมีชื่อเสียงมากที่สุดในโลก

แต่สิ่งที่ไม่มีใครอยากเชื่อกำลังจะเกิดขึ้น เพราะในอีกไม่นาน มิกกี้เมาส์ที่เป็นตัวละครเอกตลอดกาลของ Disney กำลังจะได้รับอิสรภาพและสามารถไปอยู่กับใครก็ได้

เรื่องนี้ไม่ใช่เรื่องล้อกันเล่นแต่เป็นเรื่องจริง เมื่อมีรายงานว่า ลิขสิทธิ์ตัวละครมิกกี้เมาส์ ซึ่งเป็นผลงานการรังสรรค์ของ Walt Disney และเป็นลิขสิทธิ์ของ ‘Disney’ กำลังจะกลายเป็น ‘สาธารณสมบัติ’ (Public Domain) ในปี 2024 ตามกฎหมายลิขสิทธิ์ของสหรัฐอเมริกา

โดยตามกฎหมายลิขสิทธิ์ที่มีการบังคับใช้ในปี 1976 ระบุเอาไว้ 2 กรณีคือ 1. ผลงานที่สร้างสรรค์หลังวันที่ 1 มกราคม 1978 จะเป็นลิขสิทธิ์ของผู้สร้างสรรค์ไปตลอดชีวิต และจะคุ้มครองต่อไปอีก 70 ปี นับจากวันที่ผู้สร้างสรรค์เสียชีวิต และ 2. ผลงานที่สร้างสรรค์ก่อนวันที่ 1 มกราคม 1978 กฎหมายจะคุ้มครองหลังผู้สร้างสรรค์เสียชีวิต หรือมีการเผยแพร่เป็นครั้งแรกต่อไปเป็นระยะเวลา 95 ปี

กรณีของตัวละครมิกกี้เมาส์ถือเป็นกรณีที่ 2 ซึ่งได้นับจากวันที่มีการสร้างสรรค์เป็นผลงานของ Walt Disney ได้มีการโฆษณาเป็นครั้งแรกเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม 1928 ในภาพยนตร์แอนิเมชันขาวดำเรื่อง Steamboat Willie และจะได้รับการคุ้มครองตามกฎหมายจนถึงปี 2024 เท่านั้น

หลังจากนั้นเมื่อหมดระยะเวลาคุ้มครองตามกฎหมายแล้ว ถือว่าลิขสิทธิ์นั้นเป็นสาธารณสมบัติที่เปิดกว้างให้ทุกคนนำไปใช้งานได้อย่างอิสระตามต้องการ โดยไม่ต้องขออนุญาตจากเจ้าของหรือผู้ถือครองลิขสิทธิ์ โดยไม่ถือว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ด้วย

เรื่องนี้เคยเกิดขึ้นมาแล้วกับตัวละครเรื่อง Winnie The Pooh ผลงานของ เอ. เอ. มิลน์ ที่เพิ่งกลายเป็นสาธารณสมบัติเมื่อวันที่ 1 มกราคมที่ผ่านมา และเริ่มมีคนที่นำตัวละครมาใช้งาน เช่น ไรอัน เรย์โนลส์ (Ryan Reynolds) นักแสดงชื่อดังที่นำมาใช้ในโฆษณา Mint Mobile

และผลงานภาพยนตร์ของ รีส วอเตอร์ฟีลด์ (Rhys Waterfield) ที่นำหมีพูห์ อียอร์ และผองเพื่อนมาใช้ในหนังสยองขวัญเรื่อง Winnie The Pooh: Blood and Honey ที่ถูกวิจารณ์อย่างมากว่าทำลายความทรงจำวัยเด็กของใครหลายคน

อย่างไรก็ดี ทางด้านผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายภาพยนตร์อย่าง แดเนียล มาเยดา (Daniel Mayeda) ให้ความเห็นว่า ระยะเวลาคุ้มครองตามกฎหมายลิขสิทธิ์ของมิกกี้เมาส์ที่หมดลง ไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีข้อจำกัดในการใช้งานตัวละคร

“คุณสามารถใช้ตัวละครนี้ในเรื่องมิกกี้เมาส์ในฉบับของคุณเอง หรือจะสร้างเรื่องใหม่ที่มีตัวละครนี้ได้ แต่ถ้าคุณสร้างผลงานแล้วทำให้คนดันคิดถึง Disney ขึ้นมา ซึ่งมันเป็นไปได้เพราะพวกเขาลงทุนกับตัวละครนี้มาอย่างยาวนาน ในทางทฤษฎีแล้ว Disney อาจจะบอกว่าคุณละเมิดลิขสิทธิ์ของพวกเขา” มาเยดากล่าว

“ลิขสิทธิ์อาจจะมีระยะเวลาจำกัด แต่การจดทะเบียนเครื่องหมายการค้านั้นไม่มีวันหมดอายุ ดังนั้น Disney น่าจะมีการจดทะเบียนการค้าที่ไม่มีที่สิ้นสุด ตราบใดที่พวกเขายังใช้สิ่งที่พวกเขาได้จดทะเบียนไว้ ไม่ว่าจะเป็นคำ ประโยค ตัวละคร หรืออะไรก็ตาม”

ขณะที่ National Museum of American History ระบุว่า “ตลอดระยะเวลาหลายสิบปีที่ผ่านมา มิกกี้เมาส์ได้มีการเปลี่ยนแปลงหลายครั้ง ทั้งรูปลักษณ์ภายนอกและบุคลิกอุปนิสัย” ซึ่งก็เป็นเรื่องจริง เพราะมิกกี้เมาส์ในเวอร์ชันแรกนั้นแตกต่างจากมิกกี้เมาส์ที่เด็กๆ เห็นในการ์ตูนหรือในร้านขายของเล่นอย่างมาก

และอย่างในกรณีของหมีพูห์นั้น Disney ก็มีการจดทะเบียนเสื้อสีแดงของหมีพูห์ที่เป็นภาพจำในความทรงจำของเด็กๆ และทำให้ผู้กำกับอย่างวอเตอร์ฟีลด์ต้องระวังและหลีกเลี่ยงการนำมาใช้ในภาพยนตร์

ดังนั้น แม้ลิขสิทธิ์จะหมดอายุความคุ้มครองลงและมิกกี้เมาส์จะเป็นอิสระจาก Disney แต่ในทางปฏิบัติแล้ว คนที่อยากจะนำหวานใจของมินนี่เมาส์ กับเพื่อนรักอย่างกูฟี่และโดนัลด์ดั๊กมาใช้ในผลงานของตัวเองจริงๆ ก็ยังคงต้องระมัดระวังตัวอย่างมากอยู่ดี เพราะหากเผลอพลาดขึ้นมา ตอนจบมันไม่ง่ายเหมือนในการ์ตูนแน่นอน

ภาพ: Joe Raedle / Getty Images

อ้างอิง: