หลังจากธนาคารแห่งประเทศไทยได้ประกาศร่างแนวทางการอนุญาตให้จัดตั้งธนาคารพาณิชย์ไร้สาขา (Virtual Bank Licensing Framework – BoT Consultative Paper) เมื่อเดือนมกราคมที่ผ่านมา ทำให้มีนักลงทุนจากหลากหลายอุตสาหกรรมสนใจเข้ามาลงทุนเปิดกิจการธนาคารพาณิชย์ไร้สาขาจำนวนมาก ทั้งจากภาคธุรกิจธนาคารพาณิชย์เดิม กลุ่มสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคารพาณิชย์ หรือนักลงทุนที่ลงทุนในกลุ่มธุรกิจฟินเทคทั้งในและต่างประเทศ เนื่องจาก ธปท. ไม่ได้เปิดให้จัดตั้งธนาคารพาณิชย์ใหม่มาเป็นระยะเวลานาน และการเปิดให้ขออนุญาตในครั้งนี้ได้เปิดกว้างให้กับนักลงทุนทุกกลุ่ม ไม่ได้จำกัดเฉพาะกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง หรือต้องเป็นนักลงทุนในประเทศเท่านั้น
นอกจากนี้ ธนาคารที่มีในปัจจุบันของประเทศไทย ทั้งธนาคารพาณิชย์และสถาบันการเงินเฉพาะกิจของรัฐที่รับเงินฝากจากประชาชนทั่วไปนั้นมีจำนวนไม่มากเมื่อเทียบกับจำนวนประชากรในประเทศ โดยมีธนาคารพาณิชย์ในประเทศเพียง 17 แห่ง และสถาบันการเงินเฉพาะกิจอีก 3 แห่ง ดังนั้นจึงถือเป็นโอกาสดีสำหรับนักลงทุนที่จะเข้ามาเปิดธนาคารเพิ่มเติม โดยมุ่งไปที่กลุ่มลูกค้าที่ยังไม่สามารถเข้าถึงบริการทางการเงินที่มีอยู่ของระบบธนาคาร หรืออาจแชร์ส่วนแบ่งทางตลาดจากกลุ่มลูกค้าเดิมในปัจจุบัน
อย่างไรก็ตาม การดำเนินธุรกิจสำหรับธนาคารพาณิชย์ประเภทใหม่นี้อาจไม่ง่ายนักที่จะประสบความสำเร็จในระยะสั้น เนื่องจากธนาคารพาณิชย์ในปัจจุบันล้วนเปิดมานาน เป็นที่รู้จักของประชาชนทั่วไป มีช่องทางการบริการหลากหลาย ทั้งผ่านสาขา การบริการผ่านโทรศัพท์มือถือ และผ่านอินเทอร์เน็ตแบงกิ้งอยู่แล้ว ทำให้ผู้เข้ามาใหม่อาจไม่สามารถแข่งขันได้โดยง่ายเพียงการนำเสนอบริการในรูปแบบธนาคารปกติ หรือเจาะจงกับฐานลูกค้าเดิมของธนาคารพาณิชย์แบบดั้งเดิม
โอกาสที่จะเติบโตของธนาคารไร้สาขานั้น ธนาคารอาจต้องมุ่งไปสู่
- กลุ่มลูกค้าที่เป็นฐานลูกค้าเก่าของนักลงทุนเอง ซึ่งเป็นกลุ่มลูกค้าที่สามารถเข้าถึงได้ง่าย และมีต้นทุนในการจัดหา (Acquisition Cost) ที่ต่ำเมื่อเทียบกับกลุ่มลูกค้าอื่น
- กลุ่มลูกค้าที่ยังไม่สามารถเข้าถึงบริการธนาคารในปัจจุบัน เช่น กลุ่มที่อยู่ห่างไกลจนไม่สามารถเข้าถึงการให้บริการของธนาคาร (Unserved Customers), กลุ่มลูกค้าที่ไม่สามารถกู้ยืมเงินจากธนาคารพาณิชย์ทั่วไปได้ (Underserved Customers) เช่น กลุ่มวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดเล็กที่ไม่สามารถเข้าถึงสินเชื่อผ่านระบบธนาคาร เนื่องจากไม่เคยได้รับการอนุมัติสินเชื่อมาก่อน เป็นต้น
- พัฒนาเครื่องมือและนวัตกรรมทางการเงินใหม่ๆ รวมถึงการนำเสนอผลิตภัณฑ์ที่แตกต่างจากธนาคารพาณิชย์ในปัจจุบัน โดยเน้นที่ความรวดเร็วของการให้บริการ และการใช้งานง่ายไม่ซับซ้อน
อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จของธนาคารพาณิชย์ไร้สาขาไม่น่าจะทำได้ง่ายนัก เนื่องจากเป็นกิจการประเภทใหม่ จึงทำให้มีความเสี่ยงสูง โดยความเสี่ยงเหล่านั้นจะมาจาก
- การแข่งขันที่สูงขึ้นจากธนาคารพาณิชย์และสถาบันการเงินที่ไม่ใช่ธนาคาร ที่ต้องการรักษาฐานลูกค้าเดิมของตน
- การกำกับดูแลอย่างเข้มงวดจาก ธปท. ในช่วงแรกของการดำเนินงาน ทำให้คาดการณ์ว่าธนาคารไร้สาขาจะไม่สามารถใช้วิธีการทุ่มตลาดเพื่อเพิ่มจำนวนลูกค้าได้อย่างรวดเร็ว ทำให้โอกาสเติบโตแบบก้าวกระโดดทำได้ยาก
- การลงทุนเริ่มต้นสูง ทั้งจากระบบงานสารสนเทศ และเงินกองทุนขั้นต่ำจำนวน 5 พันล้านบาทเป็นอย่างน้อย ทำให้ต้นทุนโดยรวมอาจไม่ต่ำมากเท่าที่ควร
- การเข้าถึงกลุ่มลูกค้าที่เรียกว่ากลุ่มลูกค้าที่เป็นลูกค้าที่มีรายปานกลางถึงต่ำนั้น อาจทำให้โอกาสผิดนัดชำระหนี้สูงขึ้น รวมถึงการไม่มีสาขาอาจทำให้ไม่สามารถรู้ถึงตัวตนที่แท้จริงของลูกค้าได้เท่าที่ควร การควบคุมความเสี่ยงที่ดีโดยเฉพาะการติดตามหนี้ที่มีประสิทธิภาพ อาจทำให้ NPL โดยรวมลดลงได้ในระดับหนึ่ง
ธนาคารพาณิชย์ไร้สาขาแม้เป็นโอกาสที่ดีต่อนักลงทุนจากหลากหลายอุตสาหกรรมทั้งในและต่างประเทศที่จะมีโอกาสเปิดธนาคารใหม่ในประเทศไทย รวมถึงเป็นช่องทางใหม่สำหรับลูกค้าที่ไม่สามารถเข้าถึงการบริการของธนาคารที่มีในปัจจุบัน และการพัฒนานวัตกรรมการให้บริการทางการเงิน
อย่างไรก็ตาม การที่ธนาคารไร้สาขาจะประสบความสำเร็จในระยะสั้นนั้นอาจเป็นไปได้ค่อนข้างยาก ถ้าปราศจากการบริหารต้นทุนและความเสี่ยงที่ดี ดังนั้นเราจึงไม่น่าจะเห็นธนาคารพาณิชย์ไร้สาขาเติบโตอย่างก้าวกระโดด หรือนำเสนอผลิตภัณฑ์สินเชื่อที่ดอกเบี้ยต่ำกว่าปกติ ผลิตภัณฑ์เงินฝากที่ให้ผลตอบแทนสูงเกินจริงเพื่อจูงใจผู้บริโภค
