วันนี้ (23 ตุลาคม) เวลา 08.30 น. ที่บริเวณพระลานพระราชวังดุสิต เขตดุสิต กรุงเทพฯ อนุทิน ชาญวีรกูล นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย นำคณะรัฐมนตรี ข้าราชการ พนักงาน เจ้าหน้าที่หน่วยงานภาครัฐ นักเรียน นิสิต นักศึกษา และประชาชนทุกภาคส่วน วางพวงมาลาถวายราชสักการะพระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เนื่องในวันปิยมหาราช ประจำปี พ.ศ. 2568 ในนามนายกรัฐมนตรี คณะรัฐมนตรี และกระทรวงมหาดไทย
พระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หรือ พระบรมรูปทรงม้า จัดสร้างขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ จอร์จ เซาโล (Georges Saulo) ช่างปั้นชาวฝรั่งเศส เป็นผู้ปั้นพระบรมรูป ซึ่งพระองค์เสด็จพระราชดำเนินไปประทับเป็นแบบให้นายช่างปั้นหุ่น ขณะเสด็จประทับอยู่ที่กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส โดยองค์พระบรมรูปมีขนาดเท่าพระองค์จริง ประทับอยู่บนหลังม้าพระที่นั่ง และต่อมาพระองค์ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเป็นประธานในพิธีชักผ้าแพรคลุมเปิดพระบรมรูปทรงม้า เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2451
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระบรมราชสมภพเมื่อวันอังคารที่ 20 กันยายน 2396 ทรงเป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี เมื่อแรกประสูติทรงได้รับพระนามว่า เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ต่อมาได้รับพระราชทานพระสุพรรณบัฏจารึกพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ บดินทรเทพยมหามกุฎ บุรุษยรัตนราชรวิวงศ์ วรุตมพงศบริพัตร สิริวัฒนราชกุมาร
เมื่อพระชนมพรรษาครบ 15 พรรษา พระองค์ได้เสด็จขึ้นครองสิริราชสมบัติ ในวันที่ 1 ตุลาคม 2411 และประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งแรกในวันที่ 11 พฤศจิกายน 2411 โดยทรงได้รับการเฉลิมพระปรมาภิไธยว่า พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ฯ พระจุฬาลงกรณ์เกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมาเมื่อพระชนมพรรษาครบ 20 พรรษา ได้มีการจัดพระราชพิธีบรมราชาภิเษกครั้งที่สองขึ้น เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน 2416 และได้รับการเฉลิมพระปรมาภิไธยว่า พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์เสด็จสวรรคตเมื่อวันที่ 23 ตุลาคม 2453 ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน พระราชวังดุสิต สิริพระชนมพรรษา 58 พรรษา ทรงครองราชสมบัติยาวนานถึง 43 ปี
ตลอดรัชสมัยการครองสิริราชสมบัติของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณอย่างอเนกอนันต์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการปฏิรูประเบียบบริหารราชการ ได้ทรงปรับปรุงหน้าที่ของกรมต่าง ๆ ที่มีอยู่แต่เดิมให้เป็นระเบียบเรียบร้อยโดยรวมกรมต่าง ๆ ที่มีอยู่มากมายเวลานั้นเข้าเป็นกระทรวง กระทรวงหนึ่ง ๆ ก็มีหน้าที่อย่างหนึ่ง หรือหลายอย่างพอเหมาะสม โดยทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมสถาปนากระทรวงมหาดไทยขึ้น และได้ทรงมอบหมายให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นองค์ปฐมเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย
โดยทรงจัดรวบรวมหัวเมืองที่สำคัญขึ้นเป็นเขตการปกครองเรียกว่า มณฑลเทศาภิบาล และได้ทรงริเริ่มจัดการ สุขาภิบาล ในเขตกรุงเทพมหานคร และตำบลท่าฉลอม จังหวัดสมุทรสาคร เพื่อทดลองให้ประชาชนรู้จักการปกครองตนเองในระดับท้องถิ่น และทดลองจัดระเบียบการปกครองระดับตำบล หมู่บ้าน ขึ้นเป็นครั้งแรกที่บ้านเกาะ ณ อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา นอกจากนี้ ทรงริเริ่มนำระบบการใช้ธนบัตรและเหรียญบาท มาใช้ในประเทศไทย รวมถึงการทรงริเริ่มสร้างรถไฟ สายแรก คือ กรุงเทพมหานคร – อยุธยา การก่อตั้งการประปา การไฟฟ้า ไปรษณีย์โทรเลข โทรศัพท์ การสื่อสาร และยังทรงโปรดเกล้าฯ ให้มีการขุดคลองเพื่อการคมนาคม เช่น คลองประเวศบุรีรมย์ คลองแสนแสบ คลองเปรมประชากร คลองทวีวัฒนา คลองรังสิตประยูรศักดิ์ เป็นต้น ทั้งยังทรงโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองส่งน้ำประปาจากแหล่งน้ำดิบเชียงรากสู่สามเสน ซึ่งพระราชกรณียกิจนานัปการข้างต้นนี้ ยังคงได้รับการสืบสานต่อยอดเพื่อการพัฒนาประเทศไทยจวบจนถึงปัจจุบัน
ด้วยพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ่ที่ทรงบำเพ็ญเพื่อความผาสุกของปวงชนชาวไทย พระองค์จึงได้รับการถวายพระราชสมัญญานามว่า พระปิยมหาราช อันหมายถึง พระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นที่รักยิ่งของประชาชน รัฐบาลจึงกำหนดให้วันที่ 23 ตุลาคมของทุกปี เป็น วันปิยมหาราช (Chulalongkorn Day) เพื่อให้ประชาชนชาวไทยได้ร่วมรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ของพระองค์
