40 ปี ปัญหาผู้ลี้ภัยชายแดนไทย-เมียนมา กับผลกระทบ ‘ทรัมป์ตัดงบ’ ทางออกอยู่ตรงไหน?

สถานการณ์ผู้ลี้ภัยชายแดนไทย-เมียนมา มีมายาวนานกว่า 40 ปี จากเหตุการณ์ความไม่สงบและวิกฤตการเมืองในเมียนมา โดยมีค่ายผู้ลี้ภัย 9 แห่ง และผู้ลี้ภัยกว่า 9 หมื่นคน ตลอดแนวชายแดน 2,401 กิโลเมตร ซึ่งกลายเป็นปัญหาความมั่นคงของไทยที่ยืดเยื้อไร้ทางออก

คำสั่งปิด USAID ของทรัมป์จะส่งผลให้ปัญหายิ่งลุกลามมากขึ้น เนื่องจากค่ายผู้ลี้ภัยเหล่านี้พึ่งพาเงินช่วยเหลือภายนอกจากสหรัฐฯ และชาติตะวันตกเป็นหลัก โดยในระยะยาวหากไร้เงินช่วยเหลือ สิ่งที่ตามมาอาจกลายเป็นวิกฤตด้านมนุษยธรรมที่กระทบต่อไทยอย่างแน่นอน

ทางออกของปัญหานี้ กัณวีร์ สืบแสง สส. แบบบัญชีรายชื่อ พรรคเป็นธรรม ซึ่งเคยทำงานช่วยเหลือผู้ลี้ภัยกับสำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ (UNHCR) เสนอให้รัฐบาลอนุญาตให้กลุ่มผู้ลี้ภัยหลายหมื่นคน ได้ทำงานและอยู่ในไทยชั่วคราว ทดแทนแรงงานในกลุ่มขาดแคลน และจ่ายภาษีหากรายได้ถึงเกณฑ์ ถือเป็นการ ‘เปิดค่าย เพื่อปิดค่าย’

แต่ข้อเสนอนี้อาจไม่ใช่เรื่องง่าย จากท่าทีของรัฐบาลที่มองว่ายากจะ ‘อุ้ม’ กลุ่มผู้ลี้ภัยเมียนมาจำนวนมากด้วยการให้เข้ามาทำงาน และต้องถามประชาชนไทยก่อนว่าจะรับข้อเสนอนี้ได้หรือไม่

รู้จัก USAID

United States Agency for International Development (USAID) หรือสำนักงานเพื่อการพัฒนาระหว่างประเทศของสหรัฐฯ เป็นองค์กรหลักของสหรัฐฯ ในการให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมในหลายประเทศทั่วโลก ก่อตั้งขึ้นในปี 2504 โดย จอห์น เอฟ. เคนเนดี ประธานาธิบดีจากพรรคเดโมแครต ในช่วงสงครามเย็น

จุดมุ่งหมายในการก่อตั้ง USAID เพื่อประสานงานความช่วยเหลือต่างประเทศให้ดียิ่งขึ้น ซึ่งถือเป็นฐานสำคัญด้านหนึ่งของนโยบายต่างประเทศสหรัฐฯ ที่มุ่งต่อต้านอิทธิพลของสหภาพโซเวียตในขณะนั้น

USAID ได้รับเงินทุนจากสภาคองเกรส โดยเป็นไปตามคำขอของรัฐบาลสหรัฐฯ ซึ่งปัจจุบัน USAID บริหารจัดการความช่วยเหลือต่างประเทศของสหรัฐฯ ประมาณ 60%

ในปีงบประมาณ 2023 USAID จ่ายเงินช่วยเหลือทั่วโลกรวมกว่า 7.2 หมื่นล้านดอลลาร์ คิดเป็นประมาณ 42% ของความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมทั้งหมดที่สหประชาชาติติดตามอยู่ในปี 2024

ประเทศที่รับความช่วยเหลือรายใหญ่ ได้แก่ ยูเครน, เอธิโอเปีย, จอร์แดน, สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก, โซมาเลีย, เยเมน, อัฟกานิสถาน, ไนจีเรีย, ซูดานใต้ และซีเรีย

โดยการช่วยเหลือครอบคลุมตั้งแต่ปัญหาสุขภาพสตรีในพื้นที่ขัดแย้ง ไปจนถึงการเข้าถึงน้ำสะอาด การรักษาผู้ป่วย HIV ความมั่นคงด้านพลังงาน และการปราบปรามการทุจริต

รายงานของ Congressional Research Service (CRS) ที่เผยแพร่ในเดือนนี้ ระบุว่าเจ้าหน้าที่ของ USAID ที่มีราว 10,000 คน กว่า 2 ใน 3 ปฏิบัติงานในต่างประเทศ และให้ความช่วยเหลือแก่ประเทศต่างๆ กว่า 130 ประเทศ

CRS ระบุว่า USAID ให้การช่วยเหลือ “ประเทศที่มีความสำคัญเชิงยุทธศาสตร์และประเทศที่อยู่ในภาวะขัดแย้ง โดยเป็นผู้นำในความพยายามของสหรัฐฯ เพื่อบรรเทาปัญหาความยากจน โรคระบาด และความต้องการด้านมนุษยธรรม ขณะที่ยังช่วยเหลือผลประโยชน์ทางด้านการค้าของสหรัฐฯ โดยการสนับสนุนการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศกำลังพัฒนา และสร้างศักยภาพของประเทศต่างๆ ในการมีส่วนร่วมในการค้าโลก”

ทรัมป์ตัดงบ กระทบอะไรบ้าง?

การตัดงบช่วยเหลือของสหรัฐฯ ในฐานะผู้สนับสนุนความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมรายใหญ่ที่สุดของโลก ส่งผลให้หลายองค์กรด้านมนุษยธรรมและหน่วยงานช่วยเหลือของสหประชาชาติ เกิดความหวั่นวิตก ว่าอาจต้องเผชิญกับข้อจำกัดครั้งใหญ่ต่อศักยภาพในการดำเนินงาน ทั้งการแจกจ่ายอาหาร ที่พักพิง และการดูแลสุขภาพ อีกทั้งยังกระทบต่อการจัดหายารักษาโรคร้ายแรง เช่น HIV มาลาเรีย และวัณโรค

อาทูล กาวานดี (Atul Gawande) อดีตหัวหน้าฝ่ายสาธารณสุขระดับโลกของ USAID ซึ่งลาออกเมื่อไม่นานนี้ กล่าวว่า “ยาที่ได้รับบริจาคเพื่อช่วยให้ผู้ติดเชื้อ HIV 20 ล้านคนมีชีวิตอยู่ได้ ถูกระงับลงแล้ว”

เขาชี้ว่าการตัดงบประมาณจะส่งผลกระทบต่อองค์กรช่วยเหลือเด็กกำพร้าและกลุ่มเด็กเปราะบางที่ติดเชื้อ HIV จำนวน 6.5 ล้านคนใน 23 ประเทศ

อย่างไรก็ตาม รัฐบาลวอชิงตันระบุว่า จะยกเว้นการระงับความช่วยเหลือในบางประเภท รวมถึงความช่วยเหลือฉุกเฉินด้านอาหารแก่ผู้ลี้ภัย ซึ่งบังกลาเทศเผยว่า สหรัฐฯ ยกเว้นการระงับเงินช่วยเหลือด้านอาหารแก่ผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญามากกว่าหนึ่งล้านคนที่อาศัยอยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยในบังกลาเทศ

ค่ายผู้ลี้ภัย – NGO ในไทยกระทบหนัก

สำหรับในไทย ผลกระทบที่เกิดขึ้นทันทีคือคลินิกภาคสนามในค่ายผู้ลี้ภัยชายแดนไทย-เมียนมา หลายแห่งต้องปิดลงกะทันหัน ตามคำสั่งของคณะกรรมการกู้ภัยระหว่างประเทศ (International Rescue Committee: IRC) ที่เป็นผู้ให้ทุนและได้รับเงินสนับสนุนจากรัฐบาลสหรัฐฯ ส่งผลให้ผู้ป่วยหนักหลายคนต้องถูกเคลื่อนย้ายออกจากคลินิก และส่งต่อไปยังโรงพยาบาลรัฐอื่นๆ ที่ไกลออกไป

นอกจากนี้ระบบน้ำประปาและการจัดเก็บขยะในค่ายที่ IRC เคยช่วยดูแล ก็ได้รับผลกระทบเช่นกัน

สำหรับค่ายผู้ลี้ภัยหรือที่รู้จักในชื่อ ‘พื้นที่พักพิงชั่วคราวผู้หนีภัยการสู้รบ’ จัดตั้งมาตั้งแต่ปี 2527 ในช่วงที่รัฐบาลทหารเมียนมาปราบปรามฝ่ายต่อต้านอย่างรุนแรง จนส่งผลให้มีผู้อพยพหนีภัยการสู้รบเข้ามายังชายแดนไทย

ปัจจุบันไทยมีพื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ จำนวน 9 แห่ง ได้แก่

พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านใหม่ในสอย อ.เมืองแม่ฮ่องสอน จ.แม่ฮ่องสอน
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านแม่สุริน อ.ขุนยวม จ.แม่ฮ่องสอน
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านแม่ละอูน อ.สบเมย จ.แม่ฮ่องสอน
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านแม่ลามาหลวง อ.สบเมย จ.แม่ฮ่องสอน
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านแม่หละ อ. ท่าสองยาง จ.ตาก
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านอุ้มเปี้ยม อ.พบพระ จ.ตาก
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านนุโพ อ.อุ้มผาง จ.ตาก
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านต้นยาง อ.สังขละบุรี จ.กาญจนบุรี
พื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ บ้านถ้ำหิน อ.สวนผึ้ง จ.ราชบุรี

จำนวนประชากรผู้ลี้ภัยในทั้ง 9 ค่าย รวมทั้งหมดมีกว่า 8.2 หมื่นคน ในจำนวนนี้กว่า 3 หมื่นคนอาศัยอยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยที่บ้านแม่หละ

โครงสร้างบริหารจัดการในค่ายผู้ลี้ภัยดังกล่าว อยู่ภายใต้การดูแลโดยกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย รวมถึงเจ้าหน้าที่ท้องถิ่น เช่น ปลัดอำเภอแต่ละพื้นที่ ซึ่งจะได้รับมอบหมายจากผู้ว่าราชการจังหวัดให้ทำหน้าที่หัวหน้าพื้นที่พักพิงชั่วคราวฯ หรือ Camp Commander

ส่วนเรื่องการประสานงานและการลงทะเบียนผู้ลี้ภัย หลักๆ จะเป็นสำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ (UNHCR) ที่เข้าไปดูแลและประสานกับปลัดอำเภอ

นอกจากนี้ยังมี IRC และ NGO ทั้งในประเทศและระหว่างประเทศ ตลอดจนองค์กรภาคประชาสังคม (CSO) เช่น The Border Consortium (TBC) และองค์กรชุมชน (CBO) ที่ดำเนินการด้านความช่วยเหลือต่างๆ เช่น อาหาร การแพทย์ สุขอนามัย และการศึกษา ซึ่งมีการให้ความช่วยเหลืออย่างต่อเนื่องตลอดระยะเวลากว่า 40 ปีที่ผ่านมา

การทำงานเพื่อช่วยเหลือผู้ลี้ภัยภายในค่ายทั้ง 9 แห่ง ขึ้นอยู่กับประเทศผู้บริจาคกว่า 90% ซึ่งข้อครหาเรื่องการที่รัฐบาลไทยนำเอาภาษีประชาชนมาโอบอุ้มกลุ่มผู้ลี้ภัยเหล่านี้นานหลายสิบปี แท้ที่จริงแล้วมีเพียงการจ่ายเงินเดือนให้แก่ปลัดอำเภอและเงินเบี้ยเลี้ยงแก่กลุ่มอาสาสมัครเท่านั้น

อย่างไรก็ตาม การตัดงบช่วยเหลือของสหรัฐฯ ครั้งนี้ไม่ใช่ครั้งแรก แต่เรียกได้ว่าค่อนข้างรุนแรงเนื่องจากระยะเวลาในการระงับความช่วยเหลือที่นานถึง 90 วัน ซึ่งความช่วยเหลือด้านการแพทย์กระทบหนักที่สุด

นอกจากนี้ ผลกระทบยังลุกลามไปถึงนอกค่ายผู้ลี้ภัย รวมถึงการทำงานของ NGO ที่อาศัยงบประมาณจากผู้บริจาค เช่น สหรัฐฯ EU ในการดำเนินงานด้านต่างๆ เช่น สิทธิมนุษยชน การศึกษา การพัฒนาศักยภาพบุคคล

ปลดล็อกผู้ลี้ภัยทำงาน ‘เปิดค่ายเพื่อปิดค่าย’

สำหรับทางออกของปัญหาผู้ลี้ภัยเหล่านี้ ที่ผ่านมารัฐบาลก็มีความพยายามแก้ไข เช่น ส่งไปยังประเทศที่ 3 หรือผลักดันให้กลับไปยังบ้านเกิดในเมียนมาช่วงที่สถานการณ์ดีขึ้น แต่หลังเหตุการณ์รัฐประหารในปี 2021 จนถึงปัจจุบันที่การสู้รบในเมียนมาระหว่างกองทัพกับกองกำลังชาติพันธุ์ทวีความรุนแรงขึ้น ทำให้โอกาสในการแก้ไขปัญหายิ่งริบหรี่ลง

โดยกัณวีร์ชี้ว่า สิ่งที่เกิดขึ้นในค่ายผู้ลี้ภัยทั้ง 9 แห่งนี้ กลายเป็นปัญหาความมั่นคงที่ยืดเยื้อและควรมีการแก้ไข ซึ่งเขานำเสนอต่อที่ประชุมสภาให้กระทรวงมหาดไทยใช้ พ.ร.บ.คนเข้าเมือง พ.ศ. 2522 มาตรา 17 อนุญาตให้ผู้ลี้ภัยสามารถทำงานและอยู่ในไทยได้ชั่วคราว เรียกได้ว่าเป็นการ ‘เปิดค่าย เพื่อปิดค่าย’ ซึ่งเขามองว่าน่าจะเป็นสิ่งที่ดีกว่าหากให้กลุ่มผู้ลี้ภัยได้ยืนด้วยขาของตัวเอง แทนการรอรับเงินบริจาค

“ถ้าอยากปิดค่ายผู้ลี้ภัยเพราะว่ามันเป็นภาระ เป็นภัยคุกคามความมั่นคง เราก็ต้องเปิดค่ายให้กลุ่มผู้ลี้ภัยได้ทำงานถูกต้องตามกฎหมาย

“ทำไมเราไม่เอาคนที่อยู่ในค่ายพวกนี้ 40 กว่าปีแล้ว ให้มาทำงานได้ชั่วคราว ในตำแหน่งแรงงานที่คนไทยไม่ทำ หากรายได้ถึงเกณฑ์ก็ให้เสียภาษี และสามารถซื้อหลักประกันสุขภาพเพื่อเข้าโรงพยาบาลได้ เสมือนกับแรงงานข้ามชาติที่ทำงานถูกต้องตามกฎหมาย” กัณวีร์กล่าว

โดยเขามองว่าข้อเสนอนี้ถือเป็น Win-Win Solution ส่วนกลุ่มผู้ลี้ภัยที่ไม่มีการลงทะเบียนและไม่สามารถเป็นแรงงานข้ามชาติได้จะเหลืออยู่ในค่ายน้อยมากๆ น่าจะไม่เกิน 10-20% ซึ่งต้องผลักดันการไปตั้งถิ่นฐานใหม่ในประเทศที่ 3 และจะทำให้ค่ายผู้ลี้ภัยที่มีมากว่า 40 ปีสามารถปิดลงได้โดยปริยาย

อย่างไรก็ตาม สำหรับข้อกังวลว่า หากอนุญาตให้กลุ่มผู้ลี้ภัยเหล่านี้ทำงาน ท้ายที่สุดอาจกลายมาเป็นคนว่างงานและก่อปัญหาอาชญากรรมเพิ่มมากขึ้นแบบเดียวกับหลายประเทศในยุโรป กัณวีร์มองว่าหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องมีการทำการบ้านก่อน เช่น กระทรวงแรงงานต้องมาคัดกรองให้ได้ว่าแรงงานในด้านใดบ้างที่ยังขาดแคลนอยู่ และมาจับคู่กับผู้ลี้ภัยในค่ายต่างๆ ว่ามีทักษะในด้านที่ต้องการหรือมีความประสงค์ทำงานในด้านที่ขาดแคลนหรือไม่

“พอจับคู่แล้วต้องมีการดำเนินการให้ถูกต้องก่อนที่จะให้ผู้ลี้ภัยออกไปทำงานนอกค่าย ไม่ใช่ว่าเปิดค่ายเลยโดยไม่ทำการบ้านใดๆ หรือเปิดเสร็จให้ออกไปหางานเองคงเป็นไปไม่ได้”

ภาพ: Paula Bronstein / Getty Images

อ้างอิง: