ประเทศไทยกำลังวิ่งสู่ ‘สังคมสูงวัย’ แบบเต็มสูบ ด้วยสัดส่วนประชากรอายุ 60 ปีขึ้นไปพุ่งแตะ 20-30% ของประชากรทั้งหมด พูดง่ายๆ คือในทุก 100 คนที่เดินผ่านหน้าบ้าน มีคนแก่ปะปนอยู่ถึง 31 คน
รศ. ดร.อัจฉรา ชลายนนาวิน อาจารย์คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เปิดตัวเลขน่ากังวล โดยระบุว่า อัตราส่วนพึ่งพิงผู้สูงอายุกระโดดจาก 10.7% ในปี 2537 พุ่งไปแตะ 31.1% ในปี 2567 แปลว่าคนวัยทำงานทุก 100 คน ต้องแบกรับภาระดูแลผู้สูงอายุถึง 31 คน จากเดิมที่แบกแค่ 10 คนเศษๆ
เจาะลึกสถิติพบว่า ผู้สูงอายุหญิงมีมากกว่าชายอยู่ที่ 57.9% ต่อ 42.1% โดยส่วนใหญ่อยู่ในกลุ่ม ‘วัยต้น’ อายุ 60-69 ปี ถึง 59.3% ตามมาด้วยวัยกลาง 70-79 ปี อีก 29.8% และวัยปลาย 80 ปีขึ้นไป 10.9%
“คาดการณ์ว่าในอีกไม่กี่ปีข้างหน้า สัดส่วนของประชากรที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปจะเพิ่มขึ้นอย่างมาก” รศ. ดร.อัจฉรา ระบุถึงผลกระทบระยะยาว พร้อมยกตัวอย่างสวิตเซอร์แลนด์ที่มีระบบเก็บภาษีเพื่อบำนาญและการร่วมสมทบระหว่างรัฐ-เอกชน เป็นต้นแบบที่ไทยควรลอกเลียนแบบ
ที่น่าห่วงยิ่งขึ้นไปอีกคือปัญหา ‘ผู้สูงอายุอยู่คนเดียว’ ที่พุ่งสูงขึ้นเกือบ 4 เท่า จาก 3.6% ในปี 2537 เป็น 12.9% ในปี 2567 ทำให้คนแก่จำนวนมากต้องเผชิญความเหงา ความเครียด ภาวะซึมเศร้า และที่อันตรายคือความเสี่ยงถูก ‘แก๊งคอลเซ็นเตอร์’ หลอกลวงออนไลน์
ปัญหาใหญ่อีกประการคือ ‘ช่องว่างดิจิทัล’ ที่ทำให้ผู้สูงอายุจำนวนมากเข้าไม่ถึงสวัสดิการรัฐ เพราะขาดแคลนสมาร์ทโฟนหรืออินเทอร์เน็ต ซึ่งกลายเป็นเครื่องมือจำเป็นในการลงทะเบียนรับสิทธิ์ต่างๆ ในยุคดิจิทัล
ด้านตลาดแรงงานก็วิกฤตไม่แพ้กัน การขาดแคลนคนวัยทำงานทำให้ต้นทุนการผลิตพุ่งสูง ต้องพึ่งพาแรงงานข้ามชาติมากขึ้น ซึ่งนอกจากค่าแรงที่แพงขึ้นเรื่อยๆ แล้ว ยังมีความเสี่ยงด้านอาชญากรรมและความมั่นคงจากแรงงานที่เข้ามาแบบผิดกฎหมาย
รศ. ดร.อัจฉรา ย้ำว่า ความตึงเครียดระหว่าง ‘เจเนอเรชัน’ กำลังก่อตัว เมื่อคนรุ่นใหม่ต้องแบกรับภาระดูแลผู้สูงอายุหนักขึ้น ทั้งในเรื่องการแบ่งทรัพยากรและหน้าที่ดูแล สังคมไทยจึงต้องเร่งสร้าง ‘ภาวะ Resilience’ หรือความสามารถในการรับมือและฟื้นตัวจากความเปลี่ยนแปลง
โดยเริ่มตั้งแต่ปลูกฝังในระบบการศึกษา เพื่อป้องกันปัญหาสุขภาพจิตที่อาจลุกลามเป็นโรคทางจิตเวชหรือรุนแรงถึงขั้นฆ่าตัวตาย
สังคมไทยกำลังเดินมาถึงทางแยกสำคัญ ที่ต้องเลือกระหว่างการปล่อยให้ ‘ระเบิดเวลาผู้สูงวัย’ ลุกลามจนควบคุมไม่ได้ หรือจะลุกขึ้นมาเตรียมรับมือกับพายุสูงวัยที่กำลังถาโถมเข้ามา ด้วยการปฏิรูประบบสวัสดิการ พัฒนาทักษะแรงงาน และสร้างสังคมที่ทุกวัยอยู่ร่วมกันได้อย่างกลมกลืน ก่อนที่ทุกอย่างจะสายเกินแก้
