วัคซีน AstraZeneca กับภาวะลิ่มเลือดอุดตันน่ากังวลแค่ไหน ทำไมนายกฯ ไทยต้องเลื่อนฉีดวัคซีน

หนึ่งคืนก่อนที่ พล.อ. ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี จะนำคณะรัฐมนตรีบางส่วนเข้ารับการฉีดวัคซีน AstraZeneca ที่สถาบันบำราศนราดูร จังหวัดนนทบุรี ในวันที่ 12 มีนาคม 2564 กลับมีรายงานข่าวว่าออสเตรียและเดนมาร์กระงับการฉีดวัคซีน AstraZeneca ชั่วคราว ภายหลังจากมีรายงานภาวะลิ่มเลือดอุดตันและเสียชีวิตหลังจากได้รับวัคซีน

จนกระทั่งเช้าวันถัดมา (12 มีนาคม) ผู้บริหารกระทรวงสาธารณสุขและผู้เชี่ยวชาญได้แถลงข่าวให้ชะลอการฉีดวัคซีน AstraZeneca ไปก่อนจนกว่าจะทราบผลการสอบสวนของคณะกรรมการยาแห่งสหภาพยุโรป (EMA) ว่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเกี่ยวข้องกับวัคซีนหรือไม่ เพื่อความปลอดภัยของประชาชน นายกรัฐมนตรีจึงต้องเลื่อนการรับวัคซีนออกไปด้วย

เกิดอะไรขึ้นหลังจากฉีดวัคซีน

รายละเอียดเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในประเทศออสเตรีย ผู้ป่วยรายหนึ่งได้รับการวินิจฉัยเป็นภาวะลิ่มเลือดอุดตันหลายแห่ง (Multiple thrombosis) จากนั้นจึงเสียชีวิตหลังจากได้รับวัคซีน 10 วัน และผู้ป่วยอีกหนึ่งรายเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลด้วยโรคลิ่มเลือดอุดตันในปอด (Pulmonary embolism) แต่รายหลังอาการดีขึ้นแล้ว ส่วนเดนมาร์กก็มีผู้เสียชีวิตจากโรคนี้หลังฉีดวัคซีน 1 ราย

ทำให้หลายประเทศในยุโรป ได้แก่

เดนมาร์ก นอร์เวย์ และไอซ์แลนด์ ระงับการฉีดวัคซีน AstraZeneca ทั้งหมด
ออสเตรีย เอสโตเนีย ลัตเวีย ลิทัวเนีย และลักเซมเบิร์ก ระงับการฉีดวัคซีนรุ่น (Batch) ที่เกี่ยวข้องคือ ABV5300
อิตาลีและโรมาเนียระงับการฉีดวัคซีนเฉพาะรุ่น แต่เป็นคนละรุ่นกับในออสเตรีย
ในขณะที่ฝรั่งเศสและเยอรมนียังคงเดินหน้าฉีดวัคซีน AstraZeneca ต่อ

โดยจนถึงวันที่ 10 มีนาคม 2564 EMA ได้รับรายงานภาวะลิ่มเลือดอุดตันทั้งหมด 30 เหตุการณ์ จากจำนวนผู้ที่ได้รับวัคซีน AstraZeneca ที่ถูกฉีดในยุโรปกว่า 5 ล้านคน คณะกรรมการของ EMA กำลังสอบสวนเหตุการณ์ทั้งหมดที่ได้รับรายงานว่าเกี่ยวข้องกับวัคซีนหรือไม่ แต่ข้อมูลในเบื้องต้นพบว่าอัตราการเกิดโรคนี้ในผู้ที่ได้รับวัคซีนไม่ได้สูงกว่าประชาชนทั่วไป

ภาวะลิ่มเลือดอุดตันคืออะไร

‘ภาวะลิ่มเลือดอุดตัน’ (Thromboembolic events) เป็นภาวะที่เลือดเกิดการจับตัวเป็นลิ่ม ทำให้เกิดการอุดตัน ซึ่งจะไม่เกิดขึ้นถ้าไม่มีความผิดปกติเกิดขึ้นกับเลือด การไหลเวียนของเลือด และหลอดเลือด คำนี้เป็นชื่อเรียกโดยรวมทั้งในหลอดเลือดแดงและหลอดเลือดดำ แต่เนื้อหาข่าวมักพูดถึงการอุดตันของหลอดเลือดดำ เช่น หลอดเลือดดำที่ขา หลอดเลือดดำที่ปอด

สำหรับ ‘ภาวะหลอดเลือดดำอุดตัน’ (Venous thrombosis) ทั่วโลกมีผู้ป่วยด้วยโรคนี้ 10 ล้านคนต่อปี (ในสหรัฐฯ พบผู้ป่วยปีละ 1-2 รายต่อประชากร 1,000 คน) ถือเป็นโรคหลอดเลือดอันดับที่ 3 รองจากโรคหลอดเลือดหัวใจและสมอง โดยผู้ป่วย 10-30% จะเสียชีวิตภายใน 1 เดือนหลังจากได้รับการวินิจฉัย ส่วนการอุดตันของหลอดเลือดดำที่ปอด 25% จะเสียชีวิตทันที

ปัจจัยที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคนี้ ได้แก่ อายุ (ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงมากกว่า) ภาวะอ้วน การรับประทานยาคุมกำเนิด การจำกัดการเคลื่อนไหว เช่น การนอนโรงพยาบาลเป็นเวลานาน และการสูบบุหรี่ นอกจากนี้ปัจจัยด้านเชื้อชาติ (ชาวยุโรปและแอฟริกามีความเสี่ยงมากกว่า) และพันธุกรรมบางอย่างก็มีความสัมพันธ์กับการเกิดโรคนี้

ดังนั้นก่อนจะสรุปว่าวัคซีนของ AstraZeneca เป็นสาเหตุของภาวะลิ่มเลือดอุดตันจะต้องมีการสอบสวนโรคก่อนว่ามีความเป็นไปได้มากน้อยเพียงใด เพราะผู้ป่วยอาจมีปัจจัยเสี่ยงอื่นที่ทำให้เกิดโรคอยู่ก่อนแล้ว ไม่ว่าจะฉีดหรือไม่ฉีดวัคซีนก็มีโอกาสเกิดขึ้นได้ แต่เมื่อได้รับวัคซีนจึงเข้าสู่ระบบเฝ้าระวัง จนกระทั่งเกิดเหตุการณ์และกลายเป็นข่าวในที่สุด

ทำไมจึงต้องเลื่อนฉีดวัคซีนในไทย

เมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2564 กรมควบคุมโรคเพิ่งรับมอบวัคซีน AstraZeneca จากทางบริษัทจำนวน 117,600 โดส ซึ่งเป็นวัคซีนที่ผลิตจากโรงงานในเกาหลีใต้ ส่งให้เวียดนามและไทยในวันที่ 24 กุมภาพันธ์ ดังนั้นจึงเป็นคนละรุ่นกับที่กำลังเป็นข่าวในยุโรปในขณะนี้ แต่กระทรวงสาธารณสุขเห็นว่าควรเลื่อนการฉีดวัคซีนของบริษัทนี้ออกไปก่อน

“วัคซีนต้องปลอดภัยที่สุดสำหรับประชาชน” ศ.คลินิกเกียรติคุณ นพ.ปิยะสกล สกลสัตยาทร ที่ปรึกษากระทรวงสาธารณสุข นำผู้บริหารกระทรวงและผู้เชี่ยวชาญแถลงข่าวเมื่อเช้าวันที่ 12 มีนาคม 2564 โดยกล่าวว่าถึงแม้วัคซีน AstraZeneca จะมีประสิทธิภาพที่ดี แต่เมื่อมีการชะลอการฉีดวัคซีน เราก็ควรรอผลการสืบค้นว่าเหตุที่เกิดในยุโรปเป็นผลมาจากการฉีดวัคซีนหรือไม่

ศ.นพ.ประสิทธิ์ วัฒนาภา คณบดีคณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ซึ่งได้เข้าร่วมการแถลงข่าวด้วย อธิบายเพิ่มเติมในประเด็นนี้ว่า “สิ่งที่เราแลกมากับการเร่งฉีดคืออะไร” โดยสรุปคือเมื่อพิจารณาข้อบ่งชี้ที่จะต้องรีบฉีด ซึ่งขณะนี้เราไม่ได้อยู่ในภาวะฉุกเฉินและยังสวมหน้ากากอยู่ เปรียบเทียบกับการชะลอ 1-2 สัปดาห์เพื่อรอผลการสืบค้น จึงไม่มีเหตุผลที่จะต้องรีบฉีดวัคซีน

ส่วนกรณีภาวะลิ่มเลือดอุดตันหลังจากได้รับวัคซีน ทั้ง ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ ศ.พญ.กุลกัญญา โชคไพบูลย์กิจ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มีความเห็นคล้ายกันว่ายิ่งมีการฉีดวัคซีนในปริมาณมากก็ยิ่งมีรายงานอาการไม่พึงประสงค์หลังได้รับวัคซีนมาก แต่บางอาการอาจไม่เกี่ยวข้องกับวัคซีน

ทั้งนี้ ภาวะลิ่มเลือดอุดตันไม่เคยเป็นผลข้างเคียงจากวัคซีนที่เคยใช้มาก่อน ไม่ว่าจะเป็นวัคซีนไข้หวัดใหญ่หรือวัคซีนที่ฉีดในเด็ก ดังนั้นจึงไม่น่าจะเกี่ยวข้องกับวัคซีน แต่จะต้องมีการสอบสวนก่อนจึงจะฟันธง โดยการสอบสวนที่ผ่านมาก็ยิ่งทำให้มั่นใจว่าวัคซีนมีความปลอดภัย ส่วน ‘การชะลอ’ ก็เพื่อรอที่จะให้ในภายหลัง ไม่ใช่การยุติการฉีดวัคซีนแต่อย่างใด

นายกรัฐมนตรีกับวัคซีน AstraZeneca

ในสัปดาห์หน้า นายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรีที่มีอายุเกิน 60 ปีน่าจะยังได้ฉีดวัคซีน AstraZeneca เพราะผู้เชี่ยวชาญของไทยหลายคนเห็นว่าภาวะลิ่มเลือดอุดตันไม่น่าจะเกี่ยวข้องกับวัคซีน และผลการสอบสวนในยุโรปก็น่าจะออกมาในทำนองเดียวกัน

ล่าสุดเมื่อวันที่ 11 มีนาคม 2564 EMA ได้แถลงยืนยันว่า “ยังไม่มีหลักฐานว่าวัคซีนทำให้เกิดภาวะลิ่มเลือดอุดตัน ซึ่งไม่มีอยู่ในรายการผลข้างเคียงของวัคซีนนี้” และคณะกรรมการด้านความปลอดภัยของ EMA เห็นว่าประโยชน์จากการฉีดวัคซีนมีน้ำหนักมากกว่าความเสี่ยงที่เกิดขึ้น ดังนั้นจึงควรฉีดวัคซีน AstraZeneca ต่อในระหว่างที่รอผลการสอบสวน

ส่วนการเลื่อนฉีดวัคซีนในวันนี้อาจช่วยลดกระแสสังคมที่มีต่อเรื่อง ‘การแทงม้าตัวเดียว’ เพราะถ้ายอมรับการฉีดวัคซีนก็จะแสดงให้เห็นว่านายกรัฐมนตรีและรัฐบาลไม่มีตัวเลือกอื่น ถึงแม้จะมีข่าวสร้างความกังวลใจจากต่างประเทศก็ตามที

พิสูจน์อักษร: ภาสิณี เพิ่มพันธุ์พงศ์

อ้างอิง: