การแสดงประวัติศาสตร์การเมืองผ่านประวัติชีวิต ‘ชาญวิทย์และถ้วยสาเก’ โยงใยเส้นทางชีวิตและผู้คน

ชาญวิทย์ เกษตรศิริ นักประวัติศาสตร์ และอดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ บรรยายประกอบการแสดง เรื่อง An Imperial Sake Cup and I: A Lecture Performance by Charnvit Kasetsiri เล่าประวัติชีวิตผ่านถ้วยเหล้าสาเกที่ได้รับนับตั้งแต่ปี 2507/1964 โดยได้รับมอบในโอกาสการเสด็จฯ เยือนไทยอย่างเป็นทางการของอากิฮิโตะ มกุฎราชกุมารญี่ปุ่น และมิชิโกะ พระชายา

การแสดงนี้ไม่ได้เล่าถึงถ้วยสาเกกับตัวชาญวิทย์เท่านั้น แต่มีฉากหลังเป็นเหตุการณ์ใหญ่ๆ ทั้งระดับโลก อาทิ สงครามโลกครั้งที่ 2 และการเปลี่ยนแปลงสำคัญทางการเมืองในระดับประเทศของไทย เช่น เหตุการณ์ 14 ตุลา 2516, เหตุการณ์ 6 ตุลา 2519 และช่วงที่ชาญวิทย์ลี้ภัยไปทำงานวิชาการที่ญี่ปุ่นหลังเหตุการณ์ 6 ตุลา

ผ่านวันเวลาอันยาวนาน ชาญวิทย์ได้กลับไปญี่ปุ่นอีกครั้งพร้อมถ้วยสาเกใบเดิม และการสะสมถ้วยสาเกในญี่ปุ่นใบใหม่แต่อายุเก่าแก่กว่าใบเดิม ที่มาเพิ่มเติมเป็นเพื่อนกับถ้วยใบแรก

การบรรยายผสมผสานกับงานวิดีโอสารคดีและกลวิธีแบบละครเวที ภายใต้การกำกับร่วมของ ธีระวัฒน์ มุลวิไล กลุ่มละครบีฟลอร์ (B-Floor) และ นนทวัฒน์ นําเบญจพล ผู้กำกับภาพยนตร์

มีการแสดงรอบแรกเมื่อวันที่ 15 มิถุนายนที่ผ่านมา ผู้ชมการแสดงประกอบด้วย สื่อมวลชน, นักวิชาการ, ครอบครัวบุคคลสำคัญในประวัติศาสตร์คณะราษฎร ไม่ว่าจะเป็น สุดา-ดุษฎี พนมยงค์ บุตรสาวของ ปรีดี พนมยงค์, ประดาป พิบูลสงคราม หลานปู่ของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม, พนัส ทัศนียานนท์ อดีต ส.ว. จากการเลือกตั้ง, ธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ อดีตหัวหน้าพรรคอนาคตใหม่, ปานบัว บุนปาน กรรมการผู้จัดการ บริษัท มติชน จำกัด (มหาชน), วิโรจน์ ตั้งวาณิชย์ ผู้เชี่ยวชาญประวัติศาสตร์จีน และกรรมการประจำวิทยาลัยนานาชาติปรีดี พนมยงค์ (PBIC) และ กฤษฎางค์ นุตจรัส แกนนำนักศึกษายุค 6 ตุลา 2519 มาชมการแสดงพร้อมครอบครัว

ธนาธรยอมรับ ได้รับอิทธิพลจากงานของชาญวิทย์

ธนาธรให้สัมภาษณ์กับ THE STANDARD หลังชม A Lecture Performance การแสดงเรื่องถ้วยสาเกของชาญวิทย์ ครั้งนี้ว่า ดูแล้วประทับใจมาก

“จริงๆ แล้วผมเรียนในสายวิทยาศาสตร์ คือเรียนคณะวิศวกรรมศาสตร์ ดังนั้นจะไม่ได้เป็นลูกศิษย์โดยตรงของอาจารย์ชาญวิทย์ แต่ความคิดและประสบการณ์ของอาจารย์ชาญวิทย์ที่ถ่ายทอดออกมาในการบรรยายต่างๆ ในรูปแบบหนังสือก็เป็นผู้ประศาสน์วิชาให้ผม ดังนั้นความเข้าใจทางการเมืองและความเข้าใจประวัติศาสตร์ประเทศไทยก็ปฏิเสธไม่ได้เลยว่าได้รับอิทธิพลจากงานของอาจารย์ชาญวิทย์เป็นอย่างมาก

“พออาจารย์จัดงานนี้จึงตั้งใจมาดู เพื่อให้เข้าใจประสบการณ์ของอาจารย์ ซึ่งวันนี้อาจารย์อายุ 80 กว่าปี ผมอยากจะเข้าใจว่าคนที่ผ่านโลกมาขนาดนี้แล้วได้เห็นอะไรบ้าง ผมคิดว่าสิ่งที่เราได้เห็นจากการแสดงในครั้งนี้คือ ความกลมกล่อมทางความคิด คือความหวังของคนที่ผ่านเหตุการณ์ ‘สองพฤษภา’ และ ‘สองตุลา’ มา คนที่เห็นประเทศมาตั้งแต่ยุคหลังจบสงครามโลกครั้งที่ 2 ใหม่ๆ จนถึงปัจจุบัน ผมคิดว่าตกผลึกออกมาเป็นความกลมกล่อม ที่อาจารย์ชี้ให้เห็นถึงความหวังในอนาคตของประเทศไทย จึงขอเชิญชวนทุกคนมาชมการแสดงของอาจารย์ชาญวิทย์กัน” ธนาธรกล่าว

ชาญวิทย์คุยกับผู้ชมหลังจบการแสดง

ชาญวิทย์กล่าวหลังจบการแสดงว่า การศึกษาประวัติชีวิตตัวเอง ชีวิตของคนธรรมดา เป็นการฝึกฝนที่ดีมากๆ จะทำให้เรารู้ว่าเราเป็นใคร มาจากไหน ถ้าเรารู้ว่าเรามาจากจังหวัดอะไร เดิมแซ่อะไร ก็จะทำให้เรามองเห็นอะไรในอดีตมากขึ้น มันทำให้เรากลับไปไกลมากเลย Long History กลับไปสัก 100 ปี คนที่สามารถกลับไปสัก 100 ปี แล้วมองมาที่ปัจจุบันจะสามารถมองเห็นอนาคตลางๆ ได้

“ผมว่าหลายคนในที่นี้ใช้วิธีการนี้กันทั้งนั้น ไม่ว่าจะเป็นสีส้มหรือสีแดง” ชาญวิทย์กล่าว (ผู้ชมส่งเสียงหัวเราะ)

ชาญวิทย์ยังกล่าวด้วยว่า การเลือกตั้งเมื่อเดือนพฤษภาคม 2566/2023 เป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญมากของประเทศไทย ผมคิดว่าคำที่ใช้กันบ่อยๆ คำว่า ‘ความเปลี่ยนแปลง’ มันมาแล้ว ผมเข้าใจว่ามีทั้ง Long History และการเปรียบเทียบที่ฝรั่งเรียกว่า Comparative Study มั้งสองอย่างทำให้เราพอจะเดาออกว่าอนาคตจะเกิดอะไรขึ้น แล้วผมอยากจะมองว่ามีความหวัง นักประวัติศาสตร์ที่ผมนับถือและได้ไปพบกันมาคือ อ.นิธิ เอียวศรีวงศ์ บอกว่า ถึงแม้ผมอาจจะไม่ได้อยู่เห็นความเปลี่ยนแปลง แต่ผมดีใจว่ามันต้องเปลี่ยน มันเปลี่ยนแน่ๆ

ชาญวิทย์กล่าวว่า “ผมมีความหวังว่าจะมีความเปลี่ยนแปลง แต่ในขณะเดียวกันผมก็วิตกว่าความเปลี่ยนแปลงมันอาจจะไม่สามารถดำเนินไปได้ด้วยสันติวิธี เราได้ยินคำว่าปฏิรูปมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 แต่ยังไม่มีการปฏิรูปอย่างแท้จริง

“ดังนั้นผมมักจะนึกถึง ‘เพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยา’ ซึ่งบางท่านในที่นี้เคยโดนคดีมาแล้ว

“ถ้าอ่านทีละบรรทัดตั้งแต่ต้นจนจบ เพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยาบอกว่ามีสิทธิพบกับความรุนแรงและความสูญเสียอย่างมาก เป็นเรื่องที่น่ากลัวมากๆ แปลว่าผมมีความหวัง แต่ในขณะเดียวกันก็มีความวิตกว่าเราจะเปลี่ยนผ่านไปด้วยสันติวิธีได้หรือไม่ เพราะผมว่าสิ่งที่ผมใช้คำนี้อยู่บ่อยๆ หลายคนก็ใช้คำนี้เหมือนกัน อำนาจเดิม บารมีเดิม เงินทุนเดิม มันฝังรากลึกมากๆ แล้วก็ผลประโยชน์มันมหาศาล อาจจะไม่ยอมให้สังคมไทยเปลี่ยนแปลงได้อย่างที่เราเจอกันอยู่ทุกวันนี้ บางครั้งมีบางคนบอกผมว่าเขาทำให้เราเบื่อแล้วก็ปกครอง ทำให้เบื่อแล้วปกครองเราได้ ดังนั้นก็อย่าเบื่อนะครับ ทนเอาหน่อยแล้วกัน และแนะนำให้อ่านเพลงยาวพยากรณ์กรุงศรีอยุธยา อ่านทีละบรรทัด”

สำหรับการบรรยายประกอบการแสดง เรื่อง An Imperial Sake Cup and I เปิดแสดงครั้งแรกเมื่อปี 2020 ที่พิพิธภัณฑ์ร่วมสมัยใหม่เอี่ยม เชียงใหม่ ในโครงการ The Breathing of Maps และเพิ่งบินไปแสดงที่ Tokyo Festival เมื่อเดือนตุลาคมที่ผ่านมา

ผู้สนใจสามารถร่วมเดินทางไปกับเรื่องราวจากถ้วยเหล้าสาเกของชาญวิทย์ได้ที่หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร (BACC) เพียง 3 รอบการแสดง ระหว่างวันที่ 16-18 มิถุนายนนี้

An Imperial Sake Cup and I: A Lecture Performance by Charnvit Kasetsiri กำกับการแสดงโดย ธีระวัฒน์ มุลวิไล และ นนทวัฒน์ นําเบญจพล