ในช่วงสองสัปดาห์ที่ผ่านมา หลังรัสเซียเปิดฉากรุกรานยูเครน ตัวอักษร Z ได้กลายมาเป็นสัญลักษณ์หลักที่ประชาชนบางกลุ่มใช้เป็นเครื่องหมายสนับสนุนการรุกรานยูเครนของรัสเซีย ซึ่งพบเห็นได้บนป้ายโฆษณาตามถนน, รถยนต์, เสื้อยืด, กำแพงอพาร์ตเมนต์ที่สร้างในสมัยโซเวียต หรือแม้แต่บนตัวนักกีฬาที่ไปแข่งขันในระดับนานาชาติ
หนึ่งในตัวอย่างคือกรณีอื้อฉาวที่ อิวาน คูเลียก นักยิมนาสติกชาวรัสเซียติดตัวอักษร ‘Z’ บนหน้าอกในพิธีรับเหรียญรางวัลบนโพเดียมในการแข่งขันยิมนาสติกชิงแชมป์โลกที่กรุงโดฮา ประเทศกาตาร์ เมื่อวันเสาร์ที่ผ่านมา ซึ่งบนโพเดียมมีนักกีฬาชาวยูเครนเป็นผู้ชนะเลิศ โดยภาพที่ปรากฏให้ชาวโลกเห็นนั้นได้จุดกระแสวิพากษ์วิจารณ์อย่างรุนแรง และเจ้าตัวก็ยืนยันในเวลาต่อมาด้วยว่า เขาไม่เสียใจที่ตัดสินใจทำแบบนี้
– สัญลักษณ์ Z คืออะไร มีที่มาอย่างไร
ผู้เชี่ยวชาญทางทหารพบเห็นอักษร Z สีขาวที่เพนต์ด้วยมือบนรถถังและรถบรรทุกทหารรัสเซียที่แล่นบริเวณชายแดนยูเครนเมื่อวันที่ 19 กุมภาพันธ์ ซึ่งตอนนั้นทำให้เกิดความฉงนสนเท่ห์ในหมู่ผู้เชี่ยวชาญตะวันตกว่า ตัวหนังสือนี้มีความหมายว่าอะไร
แรกเริ่มมีความเข้าใจว่า Z คือตัวเลข 2 ซึ่งแทนวันที่ 22 กุมภาพันธ์ (22/02/2022) อันเป็นวันที่รัสเซียให้สัตยาบันข้อตกลงว่าด้วย ‘มิตรภาพ ความร่วมมือ และการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน’ กับแคว้นโดเนตสก์และลูฮันสก์ สองดินแดนทางตะวันออกของยูเครนที่ประกาศแยกตัวเป็นเอกราช
แต่ต่อมาเชื่อกันว่า สัญลักษณ์ Z คือวิธีการง่ายๆ ที่กองทัพรัสเซียใช้ระบุกองกำลังของตนเอง
เมื่อรัสเซียเริ่มบุก มีผู้พบเห็นสัญลักษณ์ Z บนยานพาหนะหรือฮาร์ดแวร์ทางทหารมากขึ้น โดยนอกจาก Z แล้ว ยังเห็นอักษร O, X, A และ V ด้วย ซึ่งอักษร Z นั้นไม่ได้อยู่ในระบบอักษรซีริลลิกของรัสเซีย มีเพียงตัวอักษรที่คล้ายเลข 3 ซึ่งออกเสียงแบบ Z ในภาษารัสเซีย
หนึ่งในทฤษฎีที่ผู้เชี่ยวชาญการทหารอธิบายถึงการใช้สัญลักษณ์ Z คือ การใช้เขียนถึงพื้นที่ที่ทหารรัสเซียไปประจำการ ซึ่ง Z อาจหมายถึง Zapad ที่แปลว่า ‘ตะวันตก’ ส่วน V นั้น อาจมาจาก Vostok ที่หมายถึง ‘ตะวันออก’
ส่วนอีกทฤษฎีหนึ่งนั้น ทหารยูเครนเชื่อว่า Z อาจแทนคำว่า ‘กองกำลังตะวันออก’ ส่วน V แทนคำว่า ‘ทหารราบนาวิกโยธิน’
บางคนเชื่อว่า อักษรที่เขียนไว้นั้นเป็นหนึ่งในวิธีที่ใช้หลีกเลี่ยงการยิงพวกเดียวกัน โดยสถานีโทรทัศน์ Channel One ของทางการรัสเซียบอกว่า Z เป็นเครื่องหมายทั่วไปบนยุทโธปกรณ์รัสเซีย
ขณะที่เว็บไซต์ Tsargrad ซึ่งโปร วลาดิเมียร์ ปูติน บอกผู้อ่านว่า สัญลักษณ์ง่ายๆ นี้อาจช่วยป้องกันไม่ให้ยิงใส่พวกเดียวกัน หรือเลี่ยงการปะปนกับฝ่ายตรงข้าม ซึ่งคล้ายกับความเห็นของนักวิเคราะห์คนหนึ่งที่ระบุว่า แม้เครื่องบินรบของรัสเซียจะบินเร็วมากจนมองเห็นสัญลักษณ์สีขาวไม่ทัน แต่สัญลักษณ์นี้ช่วยป้องกันไม่ให้เกิดการโจมตีฝ่ายเดียวกันจากเฮลิคอปเตอร์โจมตีหรือปืนใหญ่ได้
ขณะที่ผู้เชี่ยวชาญบางคนเดาว่า ตัวอักษร Z อาจหมายถึงประธานาธิบดีโวโลดิเมียร์ เซเลนสกีของยูเครน (Zelenskiy) ส่วนอักษร V หมายถึง วลาดิเมียร์ ปูติน (Vladimir)
ด้านกระทรวงกลาโหมรัสเซียไม่ได้ให้ความเห็นเกี่ยวกับทฤษฎีใดๆ ของตัวอักษร Z แต่มีการโพสต์บนอินสตาแกรมบอกว่า Z มาจาก Za pobedu ‘เพื่อชัยชนะ’ ส่วน V หมายถึง ‘พลังแห่งความจริง’
– เมื่ออักษร Z กลายเป็นเครื่องหมายสนับสนุนสงคราม
แม้ว่าที่มาของมันยังคลุมเครือ แต่ผู้สนับสนุนสงครามในรัสเซียต่างใช้สัญลักษณ์นี้กันอย่างแพร่หลายในการหนุนหลังกองทัพหรือปูติน ซึ่งหนึ่งในผู้ผลักดันให้ใช้สัญลักษณ์ในวงกว้างนอกเหนือจากโซเชียลมีเดียแล้ว คือทางการรัสเซียเอง โดยหลังสงครามเริ่มต้นขึ้นเพียง 3 วัน สำนักข่าว RT ของทางการรัสเซียได้ประกาศผ่านช่องทางโซเชียลมีเดียว่า มีการจำหน่ายสินค้าที่มีอักษร Z เช่น เสื้อยืด และเสื้อฮู้ด เพื่อแสดงพลังสนับสนุนทหารรัสเซีย โดยนับตั้งแต่นั้นมาแฟลชม็อบต่างๆ ที่จัดโดยทางการรัสเซียก็ผุดขึ้นทั่วประเทศ โดยที่กลุ่มวัยรุ่นรัสเซียได้สวมเสื้อยืดที่มีอักษร Z เพื่อสนับสนุนการทำสงคราม
นอกจากนี้ในโลกออนไลน์ยังเห็นโรงเรียนหลายแห่งในรัสเซียโพสต์ภาพเด็กนักเรียนยืนเรียงกันเป็นตัว Z เพื่อสนับสนุนการทำสงครามในยูเครน โดยหนึ่งในนั้นเป็นรูปจากศูนย์รับรองผู้ป่วยระยะสุดท้ายที่นำเด็ก 60 คนมายืนเรียงเป็นตัวอักษร Z ในเมืองคาซาน
นอกจากในรัสเซียแล้ว ยังพบเห็นการใช้ตัวอักษร Z บนแบนเนอร์ พร้อมธงชาติรัสเซียในกลุ่มชาวเซิร์บผู้สนับสนุนรัสเซียในระหว่างการชุมนุมเดินขบวนที่กรุงเบลเกรด ประเทศเซอร์เบีย เมื่อวันศุกร์ที่แล้วด้วย
– สังคมรัสเซียมีปฏิกิริยาต่อสัญลักษณ์ Z อย่างไร?
ในอดีตรัสเซียเคยใช้เครื่องหมายหรือสัญลักษณ์เพื่อรวมพลังสนับสนุนกองทัพมาแล้ว ในช่วงที่รัสเซียพยายามผนวกดินแดนไครเมียในปี 2014 ซึ่งตอนนั้นมีการใช้ริบบิ้นแถบสีส้ม-ดำของนักบุญจอร์จ ซึ่งกลายเป็นที่นิยมอย่างกว้างขวางในการแสดงจุดยืนสนับสนุนรัฐบาลและกองทัพรัสเซีย
แต่ใช่ว่าประชาชนรัสเซียจะสนับสนุนสงครามทั้งหมด เพราะชาวรัสเซียบางส่วนนำอักษร Z มาล้อเลียนหรือเสียดสี เช่น ในการชุมนุมทั่วประเทศรัสเซียเพื่อต่อต้านการทำสงครามของปูตินนั้น ผู้ประท้วงบางคนถือป้ายคำว่า Zachem ที่แปลว่า ‘เพื่ออะไร?’ นอกจากนี้ในโลกออนไลน์ก็มีการโพสต์มีมเสียดสีตัวอักษร Z เช่น ภาพแฮร์รี่ พอตเตอร์ ที่โชว์หน้าผากให้รอนเห็นรอยแผลเป็นรูปสายฟ้า แต่ถูกดัดแปลงเป็นตัวอักษร Z แทน
ไม่ว่าสัญลักษณ์ Z หรือแม้แต่ V จะมีที่มาอย่างไร แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่ากองทัพรัสเซียสามารถบรรลุจุดมุ่งหมายของมันในการสร้างสิ่งยึดเหนี่ยวของแนวร่วมในโลกโซเชียลมีเดีย ท่ามกลางสงครามข้อมูลข่าวสารระหว่างรัสเซียกับยูเครนที่ดุเดือดไม่แพ้สนามรบ
ภาพ: Getty, Reuters
อ้างอิง:
