การกำหนดวันช้างไทยเกิดขึ้นจากคณะอนุกรรมการประสานงานการอนุรักษ์ช้างไทย เนื่องจากเล็งเห็นว่าหากมีการสถาปนาวันช้างไทยขึ้น จะช่วยให้ประชาชนคนไทยหันมาสนใจและอนุรักษ์ช้างมากขึ้น
ในตอนแรกคณะอนุกรรมการประสานงานการอนุรักษ์ช้างไทยได้เลือกเอาวันสมเด็จพระนเรศวรมหาราชได้รับชัยชนะในการทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา แต่ได้ถูกเลือกให้เป็นวันกองทัพไทย (18 มกราคม) ไปแล้ว จึงพิจารณาเอาวันอื่น
โดยเลือกวันที่คณะกรรมการคัดเลือกสัตว์ประจำชาติได้เลือกช้างเผือกให้เป็นสัญลักษณ์ของประเทศไทย และนำเสนอมติตามลำดับขั้นเข้าสู่คณะรัฐมนตรี โดยได้รับการสนับสนุนจากกระทรวงเกษตรและสหกรณ์อีกทางหนึ่ง ซึ่งคณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2541 เห็นชอบให้วันที่ 13 มีนาคม เป็นวันช้างไทย และได้ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีลงในราชกิจจานุเบกษาเมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2541
นอกจากช้างจะเป็นสัญลักษณ์ของประเทศไทย ช้างยังได้รับเกียรติให้เป็นสัตว์คู่พระบารมีของพระมหากษัตริย์ ยิ่งมีช้างเผือกมากเท่าไร ยิ่งถือว่าพระมหากษัตริย์มีพระบุญญาบารมีมากเท่านั้น ซึ่งช้างเผือกที่ได้รับการขึ้นระวางเป็นช้างหลวงส่วนพระองค์พระมหากษัตริย์จะเรียกกันว่า ‘ช้างต้น’ มี 3 ลักษณะคือ เป็นช้างศึกที่ใช้ออกรบ เป็นช้างที่มีลักษณะตรงตามตำราคชลักษณ์ แต่ไม่สมบูรณ์ทุกส่วน และเป็นช้างเผือกที่มีลักษณะเป็นมงคล ถูกต้องตามตำราคชลักษณ์ทุกประการ
