ประเทศไทยกำลังอยู่บนเส้นทางการเปลี่ยนแปลงสู่สังคมสูงวัยระดับสุดยอด (Super Aged Society) อย่างเต็มรูปแบบ โดยปัจจุบันมีสัดส่วนประชากรที่มีอายุมากกว่า 60 ปี เกิน 20% แล้ว สถานการณ์ดังกล่าวเกิดขึ้นท่ามกลางแรงกดดันหลายมิติ ทั้งภาวะหนี้สินครัวเรือนที่อยู่ในระดับสูง ปัญหาโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) ที่เพิ่มขึ้นในกลุ่มวัยทำงาน ตลอดจนความเสี่ยงด้านความปลอดภัยในชีวิตประจำวันของผู้สูงอายุ
วิวัฒน์ วงศ์ภัทรฐิติ กรรมการบริหาร บริษัท ซูเปอร์จิ๋ว อีเวนต์ จำกัด ให้ทัศนะว่า ประเด็นที่น่ากังวลของสังคมสูงวัยไม่ใช่เพียงจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มขึ้น แต่คือการที่ชีวิตของคนในครอบครัวอาจ ‘ไร้อิสระ’ ไปพร้อมกัน
ข้อมูลจากสำนักงานสถิติแห่งชาติ (สสช.) ปี 2567 ชี้ว่า อัตราส่วนเกื้อหนุนลดลงเหลือคนทำงานประมาณ 3.2 คน ต่อผู้สูงวัย 1 คน ซึ่งหมายความว่าทรัพยากรทั้งรายได้ เวลา และพลังของครอบครัวต้องถูกเฉลี่ยไปกับภาระการดูแลที่มากขึ้น
สถานการณ์นี้ถูกสะท้อนผ่าน 5 สัญญาณเสี่ยงสำคัญที่กำลังส่งผลกระทบต่ออิสระในการใช้ชีวิตของคนไทย
ประการแรกคือปัญหาหนี้สิน ข้อมูลจากศูนย์พยากรณ์เศรษฐกิจและธุรกิจ ม.หอการค้าไทย ปี 2568 พบว่า กว่า 95% ของครัวเรือนยังมีหนี้ และมีหนี้เฉลี่ยสูงถึง 740,596 บาทต่อครัวเรือน ซึ่งเป็นตัวเลขสูงสุดในรอบ 4 ปี ภาวะหนี้สินนี้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อผู้สูงอายุ
โดย สสช. พบว่าผู้สูงอายุ 37.2% หรือ 5.26 ล้านคน ยังคงต้องทำงานเพื่อเลี้ยงชีพ ขณะที่ 35.7% มีรายได้หลักจากลูกหลาน เมื่อผู้สูงอายุไม่สามารถทำงานได้ ภาระค่าใช้จ่ายเหล่านี้จึงถูกส่งต่อมายังคนวัยทำงาน
ประการที่สองคือปัญหาสุขภาพ โดยเฉพาะกลุ่มโรค NCDs ซึ่งเป็นฐานความเสี่ยงใหญ่ของคนวัย 40+ ที่จะต่อเนื่องไปถึงวัยสูงอายุ กรมควบคุมโรคเผยว่า ประเทศไทยมีผู้ป่วยความดันโลหิตสูงราว 14 ล้านคน แต่เข้ารับการรักษาในระบบเพียง 7 ล้านคน และมีผู้ป่วยเบาหวานราว 6.5 ล้านคน หรือประมาณ 1 ใน 10 ของประชากร โรคเหล่านี้มีต้นทุนการรักษาระยะยาวที่ค่อนข้างสูง และส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของทั้งครอบครัว
ประการที่สามคือปัญหาด้านจิตใจและภาวะโดดเดี่ยว ข้อมูลจาก WHO ระบุว่าอย่างน้อย 1 ใน 4 ของผู้สูงอายุต้องเผชิญกับภาวะ Social Isolation สอดคล้องกับข้อมูล สสช. ที่ชี้ว่า ผู้สูงอายุไทยอาศัยอยู่เพียงลำพังสูงถึง 12.9% หรือคิดเป็นจำนวนกว่า 1.7 ล้านคน ภาวะนี้ไม่เพียงเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า แต่ยังเสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุหรือเจ็บป่วยโดยไม่มีผู้ดูแล
ประการที่สี่คือปัญหาด้านความปลอดภัยในที่อยู่อาศัย สถิติจาก สสช. พบว่าผู้สูงอายุหกล้มที่บ้านสูงถึง 82.9% (แบ่งเป็นบริเวณบ้าน 50.5% และภายในบ้าน 32.4%) กรมควบคุมโรคระบุว่า 1 ใน 3 ของผู้สูงอายุหกล้มทุกปี ต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลกว่า 165,000 คน และมีผู้บาดเจ็บรุนแรงถึงขั้นกระดูกสะโพกหัก 40,000 รายต่อปี โดย 17% ของกลุ่มนี้จะเสียชีวิตภายใน 1 ปี ตัวเลขนี้สะท้อนว่าที่อยู่อาศัยในปัจจุบันยังไม่ได้รับการออกแบบให้เป็นมิตรต่อผู้สูงวัย
ประการสุดท้ายคือปัญหามิจฉาชีพออนไลน์ ซึ่งผู้สูงวัยตกเป็นเหยื่อเพิ่มขึ้นจาก 16% ในปี 2564 เป็น 23.12% ในปี 2567 รูปแบบที่พบบ่อยคือการหลอกให้ซื้อสินค้าคุณภาพไม่สมราคา (73%) และการหลอกให้ทำบุญ (39%) ปัญหาอาชญากรรมทางเทคโนโลยีได้สร้างความเสียหายในวงกว้าง โดยสถิติจากสำนักงานตำรวจแห่งชาติ (มี.ค. 2565 – ธ.ค. 2567) พบมีคดีออนไลน์กว่า 773,118 คดี รวมมูลค่าความเสียหายเกือบ 8 หมื่นล้านบาท
