ไฮโดรเจน พลังงานทางเลือกที่กำลังก้าวขึ้นเป็นเสาหลักใหม่ของระบบพลังงานไทย

โลกกำลังเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ยุคใหม่ของพลังงานอย่างรวดเร็ว

วิกฤตสภาพภูมิอากาศในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา อุณหภูมิที่พุ่งสูงเป็นประวัติการณ์ไฟป่าครั้งใหญ่ น้ำท่วมรุนแรงในหลายประเทศ ได้กลายเป็นแรงกดดันระดับโลกที่ผลักให้ทุกภาคส่วน “เร่งเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ระบบพลังงานสะอาด” อย่างเลี่ยงไม่ได้ ไม่ใช่แค่เพราะเหตุผลด้านสิ่งแวดล้อม แต่ยังรวมถึงความมั่นคงทางพลังงาน และการปรับตัวต่อกฎเกมเศรษฐกิจใหม่ เช่น คาร์บอนเครดิต และภาษีคาร์บอน

ในกระแสนี้ พลังงานหมุนเวียนอย่างพลังงานแสงอาทิตย์และพลังงานลมนั้นถูกผลักดันอย่างจริงจังในหลายประเทศแต่เบื้องหลัง “อีกหนึ่งพลังงานสำคัญ” ที่กำลังค่อยๆ เติบโต และได้รับความสนใจมากขึ้นจากทั่วโลก คือ พลังงานไฮโดรเจน

ไฮโดรเจนกำลังขยับจากการเป็น “พลังงานสำรอง” ไปสู่การเป็น “รากฐาน” สำคัญของระบบพลังงานใหม่ทั่วโลก แล้วประเทศไทยพร้อมหรือยัง?

ทำความรู้จัก “พลังงานไฮโดรเจน”

ไฮโดรเจน (Hydrogen – H₂) อาจฟังดูเหมือนคำที่อยู่ในห้องทดลองมากกว่าเวทีนโยบายพลังงาน แต่ในความเป็นจริง พลังงานไฮโดรเจนกำลังกลายเป็นองค์ประกอบสำคัญในยุทธศาสตร์พลังงานของประเทศชั้นนำทั่วโลก ไม่ใช่แค่เพราะเป็นพลังงานสะอาด แต่เพราะมีความยืดหยุ่นสูง และสามารถเชื่อมโยงพลังงานหมุนเวียนเข้ากับระบบพลังงานที่เสถียรได้

ไฮโดรเจนไม่มีสี ไม่มีกลิ่น ไม่ปล่อย CO₂ เมื่อเผาไหม้ และมีค่าพลังงานต่อหน่วยมวลสูง

สิ่งที่ทำให้มันโดดเด่นคือความสามารถในการประยุกต์ใช้ในหลากหลายภาคส่วน ตั้งแต่โรงไฟฟ้า รถบรรทุก ไปจนถึงระบบสำรองไฟในพื้นที่ห่างไกล

การผลิตไฮโดรเจนมีหลายวิธี ซึ่งส่งผลต่อปริมาณการปล่อยคาร์บอน จึงมีการจัดประเภทตาม “สี” ดังนี้

สีเทา

ผลิตจากก๊าซธรรมชาติ (Steam Methane Reforming: SMR) โดยไม่มีการจัดการกับ CO₂ ที่เกิดขึ้น

สีฟ้า

ผลิตจากกระบวนการเดียวกับสีเทา แต่มีเทคโนโลยีการดักจับและกักเก็บ CO₂ (Carbon Capture and Storage: CCS)

สีเขียว

ผลิตโดยการแยกไฮโดรเจนจากน้ำด้วยไฟฟ้าจากพลังงานหมุนเวียน เช่น แสงอาทิตย์และลม โดยไม่ปล่อย CO₂ — ถือเป็นรูปแบบที่สะอาดที่สุด

ทำไมไฮโดรเจนถึงเป็นคำตอบของระบบพลังงานยุคใหม่

ไฮโดรเจนถูกนำมาใช้ในภาคอุตสาหกรรมมานาน โดยเฉพาะโรงกลั่นน้ำมันและปิโตรเคมี แต่ความเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในยุค Net Zero คือ โลกต้องการพลังงานที่ไม่ปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ และสามารถทำหน้าที่เป็นแหล่งสำรองพลังงานจากแหล่งพลังงานหมุนเวียน เช่น แสงอาทิตย์และลมได้ในระยะยาว ประเทศต่าง ๆ จึงเริ่มวางแผนพัฒนาไฮโดรเจนให้เป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างพื้นฐานด้านพลังงาน เช่น

เยอรมนี เปิดตัวรถไฟพลังงานไฮโดรเจนที่วิ่งได้มากกว่า 1,000 กม. ต่อการเติมหนึ่งถัง
ญี่ปุ่น มีการพัฒนารถบรรทุก Fuel Cell Electric Vehicle (FCEV) และทดลองใช้ไฮโดรเจนใน Data Center
ฝรั่งเศส มีการใช้เรือและจักรยานพลังงานไฮโดรเจนในเชิงพาณิชย์

หลายประเทศมุ่งเป้าไปที่ “ไฮโดรเจนสีเขียว” เพื่อสนับสนุนการเปลี่ยนผ่านสู่ระบบเศรษฐกิจคาร์บอนต่ำอย่างแท้จริง และสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในหลากหลายภาคส่วน

ภาคอุตสาหกรรม: ใช้แทนเชื้อเพลิงในโรงงานที่ต้องใช้ความร้อนสูง เช่น ซีเมนต์ เหล็ก ปิโตรเคมี
ภาคพลังงาน: ใช้ผลิตไฟฟ้าโดยตรง หรือเก็บพลังงานส่วนเกินจากพลังงานแสงอาทิตย์/ลมไว้ใช้ช่วงที่ไม่มีแหล่งจ่าย
ภาคขนส่ง: โดยเฉพาะรถขนส่งระยะไกล เช่น รถบรรทุก รถโดยสาร หรือเรือขนาดใหญ่
ระบบสำรองไฟฟ้า: สำหรับพื้นที่ห่างไกล ระบบ Off-grid หรือโครงข่ายที่ต้องการพลังงานต่อเนื่องเป็นเวลาหลายวัน

ไฮโดรเจนกำลังมีบทบาทสำคัญในโครงสร้างพลังงานไทยในอนาคต แม้ประเทศไทยยังพึ่งพาพลังงานฟอสซิลเป็นหลักทั้งในภาคการผลิตไฟฟ้าและการขนส่ง แต่ในระดับนโยบาย พลังงานสะอาดเริ่มถูกยกระดับให้เป็นยุทธศาสตร์สำคัญ โดยเฉพาะการเดินหน้าสู่เป้าหมาย Carbon Neutrality ภายในปี 2050 และ Net Zero ภายในปี 2065

ในพิมพ์เขียวพลังงานฉบับล่าสุด ไฮโดรเจนไม่ได้เป็นเพียงแค่แนวคิดอนาคตอีกต่อไป แต่ถูกกำหนดให้เป็น “องค์ประกอบสำคัญ” ของการเปลี่ยนผ่านพลังงานของประเทศ

สำนักงานนโยบายและแผนพลังงาน (สนพ.) ได้กำหนดแนวทางพัฒนาไฮโดรเจนไว้ใน 3 ระยะ ได้แก่

ระยะสั้น (ค.ศ. 2025-2030)

เป็นการเตรียมความพร้อม เช่น โครงการนำร่อง กำหนดมาตรฐานความปลอดภัย วางแผนและศึกษาโมเดลธุรกิจใหม่ ทดสอบระบบจัดเก็บและขนส่งไฮโดรเจน

ระยะกลาง (ค.ศ. 2031–2040)

ระยะในการพัฒนาเชิงพาณิชย์ของไฮโดรเจนในภาคพลังงาน รวมถึงการผสมไฮโดรเจน 5-10% ในระบบท่อส่งก๊าซธรรมชาติเพื่อผลิตไฟฟ้า การส่งเสริมการลงทุนและสิทธิประโยชน์ทางภาษี การพัฒนาโครงข่ายไฟฟ้าสีเขียวเพื่อรองรับไฮโดรเจนสีเขียวและการขยายสถานีไฮโดรเจน รวมถึงการติดตาม ประเมินผล และปรับปรุงแก้ไขกฎระเบียบที่เกี่ยวข้อง

ระยะยาว (ค.ศ. 2041–2050)

เดินหน้าสู่เป้าหมาย Carbon Neutrality และ Net Zero ด้วยการเพิ่มสัดส่วนการผสมไฮโดรเจน 10-20% ในระบบท่อส่งก๊าซธรรมชาติเพื่อผลิตไฟฟ้า พัฒนากลไกการตรวจสอบ ประเมิน และปรับปรุงโครงสร้างพื้นฐาน แก้ไขภาษีคาร์บอนในโครงสร้างราคา สร้างแพลตฟอร์มและการซื้อขายคาร์บอน กำหนดมาตรฐานสำหรับรถ Fuel Cell Electric Vehicle (FCEV) และสถานีเติมเชื้อเพลิงไฮโดรเจน

นั่นหมายความว่า ภายใน 5 ปีข้างหน้า ไฮโดรเจนจะไม่ใช่เพียงแค่แนวคิดในห้องทดลองอีกต่อไป แต่จะเริ่มถูกนำมาใช้งานจริงในระบบพลังงานของประเทศไทย

การนำไฮโดรเจนเข้าสู่ระบบพลังงาน ไม่ใช่มีเป้าหมายเพียงเพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเท่านั้น แต่ยังมีบทบาทสำคัญในการสนับสนุนเป้าหมายระดับชาติอื่น ๆ เช่น

เสริมความมั่นคงด้านพลังงาน เพราะไฮโดรเจนสามารถผลิตได้ในประเทศ ลดการพึ่งพาการนำเข้าน้ำมันและก๊าซธรรมชาติ

ขับเคลื่อนเศรษฐกิจ BCG สนับสนุนการพัฒนา Supply chain พลังงานสะอาด ครอบคลุมตั้งแต่การผลิตไฟฟ้า ไปจนถึงอุตสาหกรรมเคมี

ส่งเสริมนวัตกรรมไทย เปิดโอกาสให้นักวิจัย สตาร์ทอัป และภาคการศึกษาร่วมพัฒนาเทคโนโลยีขั้นสูงในระบบพลังงานแห่งอนาคต

เส้นทางของ กลุ่ม ปตท. สู่เศรษฐกิจไฮโดรเจน

ไม่เพียงแต่ความพยายามของภาครัฐเพียงเท่านั้น แต่ความพยายามของภาคเอกชนอย่าง กลุ่ม ปตท. ซึ่งมีพันธกิจในการเสริมสร้างความมั่นคงทางพลังงาน ควบคู่ไปกับการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกอย่างสมดุลก็กำลังขับเคลื่อนเรื่องไฮโดรเจนอย่างจริงจังโดยเริ่มวางรากฐานเพื่อพัฒนาไฮโดรเจนในประเทศไทยอย่างต่อเนื่อง

ปี 2562 กลุ่ม ปตท. เริ่มต้นจากการสร้างเครือข่ายความร่วมมือ ด้วยการจัดตั้ง Hydrogen Thailand Club ร่วมกับพันธมิตรภาครัฐและเอกชน เพื่อแลกเปลี่ยนความรู้และความพร้อมด้านเทคโนโลยีไฮโดรเจน ซึ่งปัจจุบันมีสมาชิกมากกว่า 80 องค์กรจากทั่วประเทศ

ปี 2565 ความร่วมมือดังกล่าวทำให้เกิดสถานีนำร่องแห่งแรกของไทย จากความร่วมมือระหว่าง OR TOYOTA และ BIG ในการ

ติดตั้งสถานีเติมเชื้อเพลิงไฮโดรเจนต้นแบบที่ อ.บางละมุง จ.ชลบุรี
ทดลองวิ่งรถยนต์FCEV ยี่ห้อ TOYOTA รุ่น Mirai เพื่อทดสอบระบบจริง

ถัดมาในปี 2566 กลุ่ม ปตท. ก็ได้ก้าวสู่เวทีนานาชาติเต็มตัวจากชัยชนะของ ปตท.สผ. ในการประมูลพัฒนาโครงการ Green Hydrogen ที่ประเทศโอมาน นอกจากนี้ ปตท. ก็ได้ร่วมกับ RINA ศึกษาด้านเทคนิคในการผสมไฮโดรเจนในระบบก๊าซธรรมชาติ และสถาบันนวัตกรรม ปตท. ได้จัดตั้งศูนย์ปฏิบัติการเพื่อรองรับการวิจัยและการทดสอบเชิงเทคนิคด้านการใช้ไฮโดรเจนเป็นเชื้อเพลิงด้วย

ในปีที่แล้ว หรือปี 2567 เครือข่าย Hydrogen Thailand Club ถูกยกระดับให้เป็น สมาคมไฮโดรเจนแห่งประเทศไทย (Hydrogen Thailand Association) เพื่อทำหน้าที่กำหนดทิศทางและวางกรอบการพัฒนาอุตสาหกรรมไฮโดรเจนในระดับประเทศ

กลุ่ม ปตท. กับบทบาทผู้นำการสร้าง Ecosystem ไฮโดรเจนไทย

และปีนี้ คือปี 2568 กลุ่ม ปตท. ได้เชื่อมกลยุทธ์สู่ธุรกิจพลังงานคาร์บอนต่ำในการลงนามบันทึกข้อตกลงความร่วมมือในกลุ่ม ปตท. เพื่อขับเคลื่อนการใช้เทคโนโลยีไฮโดรเจนคาร์บอนต่ำในเชิงพาณิชย์ ภายใต้เป้าหมายสู่ Net Zero

สิ่งที่ทำให้การเคลื่อนตัวของ กลุ่ม ปตท. น่าสนใจ คือการ มองเกมระยะยาวและพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานควบคู่กับการสนับสนุนจากภาครัฐทั้ง “ต้นน้ำ-กลางน้ำ-ปลายน้ำ” วางโครงข่ายทั้งหมดนี้ไปพร้อม ๆ กัน จากผู้นำด้านพลังงาน เป็นผู้สร้างระบบนิเวศพลังงานใหม่

เสนอให้ไฮโดรเจนและแอมโมเนียเป็นส่วนหนึ่งของ พ.ร.บ.น้ำมันเชื้อเพลิง
ร่วมจัดทำมาตรฐานความปลอดภัยในการผลิตและจัดเก็บไฮโดรเจน
ศึกษาผลกระทบเชิงเทคนิคของการผสมไฮโดรเจนในระบบก๊าซธรรมชาติ
เตรียมประยุกต์ใช้ไฮโดรเจนในหน่วยงานภายในของ กลุ่ม ปตท. เพื่อสร้างต้นแบบเชิงพาณิชย์

ไฮโดรเจน = แต้มต่อเศรษฐกิจ + ความมั่นคงทางพลังงานของประเทศ

แล้วเหตุผลอะไรที่ทำให้ไฮโดรเจนได้รับความสนใจในการต่อยอดสู่การเป็นแต้มต่อเศรษฐกิจ และยกระดับให้เป็นความมั่นคงทางพลังงานของประเทศ?

1. ไฮโดรเจนเปิดตลาดอุตสาหกรรมใหม่ให้กับประเทศไทย

ประเทศไทยมีรากฐานอุตสาหกรรมที่แข็งแกร่ง โดยเฉพาะด้านปิโตรเคมี เคมีภัณฑ์ และการผลิตอาหาร การนำไฮโดรเจนเข้ามาเชื่อมกับอุตสาหกรรมเหล่านี้จะเปิดทางให้เกิด Supply chain ใหม่ ยกระดับเป็นผู้ผลิตเพื่อส่งออกในอนาคต เช่น

การผลิตแอมโมเนียสีเขียว (Green Ammonia) ใช้ในปุ๋ย อุตสาหกรรม หรือเป็นเชื้อเพลิงเรือ
การผลิตเมทานอลสะอาด (Green Methanol) ใช้ในพลาสติก เคมีภัณฑ์ และน้ำมันสังเคราะห์
การผลิตเซลล์เชื้อเพลิง (Fuel Cell) เปิดโอกาสให้ไทยเป็นฐานผลิตเทคโนโลยีพลังงานสะอาดเพื่อการส่งออก

2. สร้างความมั่นคงทางพลังงานรูปแบบใหม่

ทุกวันนี้ ประเทศไทยยังพึ่งพาการนำเข้าพลังงานฟอสซิลในปริมาณมหาศาล ทั้งน้ำมัน ก๊าซธรรมชาติ และถ่านหิน

แต่ไฮโดรเจน โดยเฉพาะไฮโดรเจนสีเขียว สามารถผลิตได้ภายในประเทศ ด้วยพลังงานหมุนเวียนที่เรามีอยู่แล้วในประเทศ เช่น

พลังงานแสงอาทิตย์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
พลังงานลมในชายฝั่งภาคใต้
ระบบไฟฟ้าทดแทนในภาคอุตสาหกรรม

พลังงานเหล่านี้สามารถป้อนเข้าสู่ระบบผลิตไฮโดรเจนได้โดยตรง และช่วย “ลดความเสี่ยงทางภูมิรัฐศาสตร์” เพราะยิ่งผลิตเองได้มากเท่าไร ประเทศยิ่งมีอิสระและมีเสถียรภาพทางพลังงานมากขึ้น

3. ตอบโจทย์การสำรองพลังงานระยะยาวที่แบตเตอรี่ยังทำไม่ได้

ระบบแบตเตอรี่ (Battery Energy Storage System: BESS) เหมาะสำหรับการกักเก็บไฟฟ้าในช่วงเวลาสั้น เช่น ชาร์จไฟในแบตเตอรี่ตอนกลางวันเพื่อใช้ตอนกลางคืน แต่หากต้องการกักเก็บพลังงานไว้ “ข้ามฤดู” หรือใช้ในพื้นที่ห่างไกลจากโครงข่ายไฟฟ้า (off-grid) ไฮโดรเจนคือคำตอบที่เหมาะสมกว่า

เนื่องจากไฮโดรเจนไม่มีการคายประจุแม้เก็บไว้เป็นเวลานาน จึงสามารถสำรองไฟได้นานเป็นสัปดาห์หรือเป็นเดือน เหมาะกับการใช้ในโรงพยาบาล Data Center ชุมชนห่างไกล หรือเกาะกลางทะเล

4. เตรียมพร้อมสู่ระบบเศรษฐกิจคาร์บอนต่ำในเวทีโลก

นอกจากประโยชน์ภายในประเทศ โลกกำลังเดินหน้าวางกฎเกมใหม่ด้านสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะกลไก ภาษีคาร์บอนนำเข้า (Carbon Border Adjustment Mechanism: CBAM) ของสหภาพยุโรป

หากประเทศไทยต้องการส่งออกสินค้าไปยังประเทศที่บังคับใช้ CBAM การมีระบบพลังงานสะอาดอย่างไฮโดรเจนจะช่วยให้ภาคการผลิตสามารถแข่งขันได้ ทั้งช่วยลดต้นทุนคาร์บอน ได้เครดิต ESG ตอบโจทย์ลูกค้าระดับโลก

เส้นทางสู่เศรษฐกิจไฮโดรเจนของประเทศไทย

แม้ความเชื่อในด้านพลังงานอาจสั่นคลอนจากสถานการณ์โลกที่ผ่านมา แต่ความจำเป็นของการสร้างความมั่นคงทางพลังงานอย่างยั่งยืนยังคงเป็นเป้าหมายที่ไม่อาจเลี่ยง นั่นคือเหตุผลว่า ไฮโดรเจนจะเป็นเสาหลักพลังงานและเสาหลักเศรษฐกิจให้กับประเทศไทยได้

เพื่อให้ไฮโดรเจนกลายเป็นเสาหลักใหม่ของพลังงานไทยได้จริง ประเทศไทยจำเป็นต้องเร่งพัฒนา 4 สิ่งสำคัญ ได้แก่

1. “โครงสร้างรองรับ” ต้องสร้างโครงสร้างที่แข็งแรงพอจะรองรับการเปลี่ยนผ่านในระดับประเทศเริ่มต้นจากการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานอย่างจริงจัง ไม่ว่าจะเป็นสถานีเติมเชื้อเพลิงไฮโดรเจน ระบบจัดเก็บและขนส่งที่ปลอดภัย และการพัฒนาโครงข่ายไฟฟ้าสีเขียวที่สามารถจ่ายพลังงานให้กระบวนการผลิตไฮโดรเจนสีเขียวได้อย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ การมีโครงการนำร่องที่จับต้องได้ จะช่วยให้สังคมไทยเห็นภาพการใช้งานไฮโดรเจนแบบครบวงจร และสร้างความเชื่อมั่นในระบบพลังงานใหม่นี้

2. “สร้างกลไกจูงใจ” เพื่อสนับสนุนการลงทุนและการเปลี่ยนผ่าน เช่น การลดหย่อนภาษีหรือจัดตั้งกองทุนสนับสนุนเพื่อช่วยผู้ประกอบการลดต้นทุนในช่วงเปลี่ยนผ่าน รวมถึงการเปิดระบบคาร์บอนเครดิตในประเทศ เพื่อให้การใช้ไฮโดรเจนสามารถแปลงเป็นมูลค่าทางเศรษฐกิจได้จริง

3. “พัฒนาเทคโนโลยีและบุคลากรในห่วงโซ่อุปทาน” ตั้งแต่การวิจัย การออกแบบระบบ ไปจนถึงแรงงานด้านเทคนิค ซึ่งทั้งหมดนี้ต้องการความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัย สถาบันอาชีวศึกษา และภาคเอกชน เพื่อวางรากฐานให้ไทยสามารถก้าวสู่การเป็นทั้งผู้พัฒนาและผู้ใช้งานเทคโนโลยีไฮโดรเจนอย่างยั่งยืน

4. “การทำงานเชิงรุกร่วมกัน” ไฮโดรเจนจะไม่มีวันเป็นระบบพลังงานที่ใช้ได้จริง หากขาดการประสานของทุกภาคส่วน ภาครัฐต้องทำงานเชิงรุกกับภาคเอกชน ด้วยการตั้งกลไกร่วมวางแผน เชื่อมโยงผู้ผลิตกับผู้ใช้ และเปิดพื้นที่ทดสอบจริงทั้งในนิคมอุตสาหกรรมและเขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษ เพื่อให้ทุกฝ่ายสามารถทดลอง เรียนรู้และพัฒนาร่วมกัน จนเกิดเป็นระบบนิเวศไฮโดรเจนของไทยที่แข็งแรงและยั่งยืน

ไฮโดรเจนไม่ใช่แค่ทางเลือก แต่คือรากฐานใหม่ของพลังงานไทย

ไฮโดรเจนไม่ใช่เพียงความหวัง แต่เป็นระบบพลังงานแห่งอนาคตที่ทั่วโลกและประเทศไทยกำลังให้ความสนใจ กลุ่ม ปตท. ได้เริ่มวางรากฐานทางด้านเทคโนโลยี, สร้างความร่วมมือ และพัฒนาธุรกิจเพื่อสร้างความมั่นคงทางพลังงานและเปิดโอกาสทางเศรษฐกิจ การลงทุนในวันนี้จะเป็นประตูสู่โอกาสใหม่ทางเศรษฐกิจ, เทคโนโลยี และเพิ่มศักยภาพการแข่งขันของประเทศในเวทีโลก

ความร่วมมือจากภาครัฐ ภาคเอกชน และสถาบันการศึกษา จะเป็นแรงขับเคลื่อนสำคัญที่ทำให้ให้ไฮโดรเจนกลายเป็นระบบพลังงานใหม่ที่เป็นจริงได้ในประเทศไทย ด้วยความมุ่งมั่นและการสนับสนุนจากทุกภาคส่วน จะนำไปสู่การสร้างประเทศไทยที่ยั่งยืนและมั่นคงทางพลังงานมากยิ่งขึ้น

ข่าวที่เกี่ยวข้อง: