ประมวลสถานการณ์ในอัฟกานิสถาน หลังกลุ่มตาลีบันรุกคืบ บุกยึดเมืองแล้วครึ่งประเทศ

การถอนกำลังทหารของกองทัพสหรัฐฯ ออกจากอัฟกานิสถาน ตามข้อตกลงที่มีการลงนามตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ปี 2020 ก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงที่สำคัญและล่อแหลมอย่างยิ่งต่อสถานการณ์ในอัฟกานิสถาน หลังจากที่กลุ่มตาลีบัน (Taliban) ซึ่งถูกสหรัฐฯ โค่นล้มอำนาจรัฐบาลไปเมื่อปี 2001 จนต้องหนีไปหลบซ่อนและรวมตัวใหม่กลายเป็นกลุ่มกบฏ เริ่มกลับมาปฏิบัติการรุกคืบยึดพื้นที่ต่างๆ คืนอย่างต่อเนื่อง

โดยตั้งแต่เดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา จนถึงวันนี้ (31 กรกฎาคม) กลุ่มตาลีบันได้บุกยึดพื้นที่เมืองต่างๆ ไปแล้วกว่าครึ่งหนึ่งของทั้งประเทศ

ซึ่งที่มาที่ไปของสถานการณ์ที่เรียกได้ว่าอาจพลิกชะตากรรมของประเทศอัฟกานิสถานให้กลับไปอยู่ใต้เงามืดของกลุ่มตาลีบันอีกครั้ง ต้องย้อนไปดูไทม์ไลน์กันตั้งแต่จุดเริ่มต้น

สงครามในอัฟกานิสถาน (ปี 2001 – ปัจจุบัน)

สงครามในอัฟกานิสถานปะทุขึ้นตั้งแต่ปี 2001 หลังเหตุวินาศกรรม 11 กันยายน 2001 ซึ่งประธานาธิบดีจอร์จ ดับเบิลยู. บุช เรียกร้องให้กลุ่มตาลีบันที่เป็นผู้ปกครองอัฟกานิสถานโดยพฤตินัย ณ ขณะนั้น ให้ส่งตัว อุซามะห์ บิน ลาดิน ผู้นำกลุ่มอัลกออิดะห์ ที่คาดว่าซ่อนตัวอยู่ในอัฟกานิสถาน แต่กลุ่มตาลีบันปฏิเสธ จึงจุดชนวนไปสู่สงครามต่อต้านการก่อการร้ายทั่วโลก ภายใต้ชื่อรหัสว่า ‘ปฏิบัติการเสรีภาพยั่งยืน (Operation Enduring Freedom-OEF)’ ซึ่งพุ่งเป้ากวาดล้างกลุ่มอัลกออิดะห์และพันธมิตรอย่างตาลีบันในอัฟกานิสถาน

ฉากแรกของสงครามในอัฟกานิสถาน เป็นกลุ่มตาลีบันและอัลกออิดะห์ที่พ่ายแพ้ต่อกองทัพสหรัฐฯ และกองกำลังพันธมิตร จนทำให้สมาชิกตาลีบันส่วนใหญ่ต้องหลบหนีไปยังปากีสถานและประเทศเพื่อนบ้าน ก่อนจะกลับมารวมกลุ่มอีกครั้ง เป็นขบวนการกบฏเพื่อสู้รบกับรัฐบาลใหม่ของอัฟกานิสถานที่ได้รับการสนับสนุนจากสหรัฐฯ และกองกำลังสนับสนุนด้านความมั่นคงนานาชาติ (International Security Assistance Force: ISAF) ที่นำโดยนาโต

การเคลื่อนไหวครั้งใหม่ของตาลีบัน นำโดย มุลลอฮ์ มุฮัมมัด อุมัร มุญาฮิด (Mullah Mohammed Omar Mujahid) เปิดฉากต่อสู้กับรัฐบาลอัฟกานิสถานตั้งแต่ปี 2003 โดยฉวยโอกาสซุ่มโจมตีแบบกองโจรและระเบิดพลีชีพ พร้อมทั้งพยายามกลับมาขยายอิทธิพลอีกครั้งในพื้นที่ชนบททางตอนใต้และตะวันออก

ความรุนแรงของสงครามระหว่างกลุ่มตาลีบันกับกองกำลังผสมนานาชาติ เพิ่มมากขึ้นตั้งแต่ปี 2007-2009 ทำให้ประชาชนจำนวนมากเสียชีวิต และมีผู้พลัดถิ่นหนีการสู้รบนับล้าน ขณะที่กองกำลัง ISAF เพิ่มกำลังทหารต่างชาติเข้าปฏิบัติการในอัฟกานิสถานรวมกว่า 140,000 นาย

ข้อมูลจากโครงการ Costs of War ของมหาวิทยาลัยบราวน์ ชี้ผลของสงครามในอัฟกานิสถานที่ยังดำเนินอยู่ถึงปัจจุบัน คร่าชีวิตผู้คนไปราว 171,000-174,000 คน

การถอนทหารของสหรัฐฯ และกองกำลังผสมนานาชาติ

แนวคิดการถอนทหารของสหรัฐฯ ออกจากอัฟกานิสถาน มีขึ้นในปี 2011 หลังประธานาธิบดีบารัก โอบามา ประกาศแผนถอนทหาร และยุติปฏิบัติการเสรีภาพยั่งยืนภายในสิ้นปี 2014

ในปี 2012 ผู้นำนาโตประกาศเริ่มต้นกลยุทธ์ในการถอนกองกำลัง ISAF ออกจากอัฟกานิสถาน ก่อนจะยุติปฏิบัติการรบอย่างเป็นทางการในปลายเดือนธันวาคม 2014 และโอนย้ายความรับผิดชอบด้านความมั่นคงทั้งหมดให้รัฐบาลอัฟกานิสถาน

หลังการถอนทหารในปี 2014 พบว่ากองทัพสหรัฐฯ ยังมีทหารประจำการในอัฟกานิสถานมากกว่า 9,800 นาย

ในปี 2017 ประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ให้กองทัพสหรัฐฯ พิจารณาเพิ่มกำลังทหารเพื่อปฏิบัติการต่อต้านก่อการร้ายในซีเรีย อิรัก และอัฟกานิสถาน พร้อมเผยยุทธศาสตร์ปฏิบัติการในอัฟกานิสถาน ที่พุ่งเป้าโจมตีและป้องกันการขยายอำนาจของกลุ่มตาลีบัน กลุ่มก่อการร้ายรัฐอิสลาม (ISIL) และกลุ่มอัลกออิดะห์

กระทรวงกลาโหมสหรัฐฯ เปิดเผยในเดือนสิงหาคม 2017 ว่ามีทหารประจำการในอัฟกานิสถานเกือบ 11,000 นาย ซึ่งในเดือนกันยายน 2017 ทรัมป์ ตัดสินใจส่งกำลังทหารไปเพิ่มอีก 3,000 นาย กระทั่งในปี 2018 พบว่ามีทหารสหรัฐฯ ปฏิบัติการในอัฟกานิสถานราว 15,000 นาย

กุมภาพันธ์ 2020 ประธานาธิบดีทรัมป์และชาติพันธมิตรนาโต บรรลุการทำข้อตกลงสันติภาพกับกลุ่มตาลีบัน เปิดทางให้กองทัพสหรัฐฯ ถอนกำลังทหารทั้งหมดกว่า 13,000 นาย ออกจากอัฟกานิสถานอย่างเป็นทางการภายในระยะเวลา 14 เดือน หรือสิ้นสุดไม่เกินวันที่ 1 พฤษภาคม 2021 ภายใต้เงื่อนไขที่กลุ่มตาลีบันให้สัญญาว่าจะไม่อนุญาตให้กลุ่มอัลกออิดะห์และกลุ่มก่อการร้ายอื่นๆ เคลื่อนไหวปฏิบัติการในเขตปกครองของตาลีบัน

ในการถอนทหารระยะแรกตามข้อตกลงสันติภาพ สหรัฐฯ ต้องลดกำลังพลในอัฟกานิสถานลง 5,000 นาย เหลือ 8,600 นาย ภายใน 135 วันหลังจากเริ่มข้อตกลง

ระหว่างการทยอยถอนกำลังทหารของสหรัฐฯ รัฐบาลอัฟกานิสถานและกลุ่มตาลีบันต้องร่วมกันเจรจาแนวทางแบ่งปันอำนาจ ขณะที่ทหารสหรัฐฯ ที่เหลืออยู่ต้องปฏิบัติหน้าที่เพื่อให้แน่ใจว่ากลุ่มตาลีบันจะรักษาสัญญา และเริ่มกระบวนการเจรจาสันติภาพภายในประเทศ

แต่การเจรจาสันติภาพระหว่างรัฐบาลอัฟกานิสถานไม่เป็นรูปเป็นร่าง เนื่องจากฝ่ายรัฐบาลอัฟกานิสถานปฏิเสธข้อเสนอปล่อยตัวนักโทษตาลีบันกว่า 5,000 คนเพื่อเปิดการเจรจา

ขณะที่กองทัพสหรัฐฯ ค่อยๆ ถอนทหารออกจากอัฟกานิสถานอย่างต่อเนื่องเป็นระยะ ซึ่งจนถึงเดือนพฤศจิกายน 2021 มีกำลังทหารเหลืออยู่ราว 4,500 นาย กระทั่งในเดือนมกราคม 2021 จึงลดลงเหลือ 2,500 นาย

เดือนมกราคม 2021 ประธานาธิบดีโจ ไบเดน ประกาศหลังการรับตำแหน่ง ยืนยันความตั้งใจถอนทหารทั้งหมดออกจากอัฟกานิสถานภายในวันที่ 11 กันยายน ซึ่งตรงกับวันรำลึกครบรอบ 20 ปี เหตุวินาศกรรม 11 กันยายน แต่เลยจากเส้นตายเดิมตามข้อตกลงให้ถอนทหารในวันที่ 1 พฤษภาคมถึง 4 เดือน ซึ่งการตัดสินใจเป็นไปเพื่อมุ่งเน้นการใช้กำลังพลและทรัพยากรกองทัพไปดูแลประเด็นเรื่องจีน และวิกฤตแพร่ระบาดของโรคโควิด

กุมภาพันธ์ 2021 อังกฤษเปิดเผยว่าเตรียมถอนทหารราว 750 นาย ออกจากอัฟกานิสถานในช่วงเวลาเดียวกับสหรัฐฯ ขณะที่นาโตก็มีแผนถอนทหารในช่วงเดียวกัน

2 กรกฎาคม 2021 กองทัพสหรัฐฯ ถอนกำลังทหารส่วนใหญ่ออกจากฐานทัพอากาศบากรัม ซึ่งเป็นฐานทัพหลัก พร้อมส่งมอบให้กองทัพอัฟกานิสถาน โดยเหลือกำลังทหารไว้ราว 600 นาย เพื่อปฏิบัติภารกิจคุ้มครองทางการทูต ขณะที่กองกำลังนานาชาติ อาทิ เยอรมนี และอิตาลี ก็ถอนกำลังทหารออกจากอัฟกานิสถานในวันเดียวกัน

5 กรกฎาคม 2021 กลุ่มตาลีบัน เปิดเผยต่อสำนักข่าว BBC เตือนให้กองกำลังต่างชาติทั้งหมดถอนทหารออกจากอัฟกานิสถานภายในกำหนดเส้นตายเดือนกันยายน โดยไม่รับประกันความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นหลังเส้นตาย หลังมีรายงานข่าวว่า สหรัฐฯ จะยังคงเหลือกองกำลังทหารราว 1,000 นาย เพื่อปฏิบัติงานคุ้มครองทางการทูตและคุ้มครองสนามบินกรุงคาบูล

8 กรกฎาคม 2021 ประธานาธิบดีโจ ไบเดน ประกาศจะจบภารกิจสงครามในอัฟกานิสถานอย่างเป็นทางการ ในวันที่ 31 สิงหาคม

การรุกคืบของกลุ่มตาลีบัน

พฤษภาคม 2021 กลุ่มตาลีบันเริ่มต้นขยายอำนาจด้วยการบุกยึดพื้นที่ต่างๆ ของประเทศจากกองทัพอัฟกานิสถาน ท่ามกลางการถอนกำลังทหารอย่างต่อเนื่องของสหรัฐฯ และกองกำลังผสมนานาชาติ ISAF โดยสามารถยึดพื้นที่เขตปกครองต่างๆ ได้ 15 เขต สังหารทหารและพลเรือนไปเกือบ 700 คน ขณะที่กองทัพอัฟกานิสถานอ้างว่าสังหารนักรบกลุ่มตาลีบันไปกว่า 2,100 คน

มิถุนายน 2021 กลุ่มตาลีบันรุกคืบบุกยึดพื้นที่จากรัฐบาลเพิ่มเป็น 69 เขต และเข้ายึดเมืองใหญ่หลายเมืองทางตอนเหนือ เช่น คุนดุซ และปูลิคุมรี รวมถึงพื้นที่ติดชายแดนทาจิกิสถาน พร้อมทั้งบุกยึดเขตซัยดาบัด ในจังหวัดไมดานวาร์ดัก ที่ได้ชื่อว่าเป็นประตู่ด่านหน้าเชื่อมกับกรุงคาบูล เมืองหลวงของประเทศ ขณะที่ยังจับทหารฝ่ายรัฐบาล พร้อมทั้งยึดรถบรรทุกและรถหุ้มเกราะ รวมถึงอาวุธยุทโธปกรณ์อื่นๆ ได้จำนวนมากด้วย

กรกฎาคม 2021 ในช่วงสัปดาห์แรกหลังจากที่สหรัฐฯ พร้อมด้วยกองกำลังนานาชาติ ถอนกำลังทหารส่วนใหญ่ออกจากฐานทัพบากรัม ประชาชนอัฟกานิสถานในหลายเมืองทั้งชายและหญิง ตัดสินใจจับปืนเข้าร่วมเดินขบวนต่อต้านการรุกรานของกลุ่มตาลีบัน แต่โฆษกของกลุ่มตาลีบันอ้างว่ารายงานข่าวดังกล่าวเป็นเพียงการโฆษณาชวนเชื่อ และจะไม่มีผู้หญิงจับปืนสู้กับกลุ่มตาลีบัน

การบุกยึดครองพื้นที่ของกลุ่มตาลีบันเดินหน้าอย่างต่อเนื่องและรวดเร็ว และเข้าถึงพื้นที่ในหลายเมืองสำคัญ เช่น กันดาฮาร์ เมืองใหญ่อันดับ 2 ของประเทศ ซึ่งจนถึงวันที่ 21 กรกฎาคม มาร์ก มิลลีย์ ประธานคณะเสนาธิการร่วมของสหรัฐฯ ออกมาเปิดเผยว่า กลุ่มตาลีบันสามารถยึดครองเขตพื้นที่ต่างๆ ได้เกิน 210 เขต ซึ่งมากเกินกว่าครึ่ง จากทั้งหมด 419 เขตทั่วประเทศ โดยยึดเพิ่มจากเมื่อ 4 สัปดาห์ก่อนกว่า 2 เท่า และยังปิดล้อมบางจังหวัดรอบพื้นที่กรุงคาบูลด้วย

ภาพ: Photo by Wali Sabawoon/NurPhoto via Getty Images

อ้างอิง: