ผมสะดุดตา ‘หุ่นยักษ์นนทก’ ในขบวนล้อการเมืองงานฟุตบอลประเพณีจุฬาฯ-ธรรมศาสตร์ ครั้งที่ 72 ที่เพิ่งผ่านมา มันสะท้อนความเป็น ‘รัฐนาฏกรรมสมัยใหม่’ ของไทยได้ชัดเจนดี

รัฐนาฏกรรมยุคก่อนสมัยใหม่หรือยุคกลางย้อนไป รัฐคือการแสดงอำนาจบารมีของชนชั้นปกครองบนฐาน ‘ความเชื่อทางศาสนา’ โดยแสดงให้เห็นว่าผู้ปกครองเป็นอวตารของเทพ เป็นสมมติเทพ พระโพธิสัตว์ หรือพระพุทธเจ้าอยู่หัว ปราสาทราชวังของชนชั้นปกครองก็จำลองแบบเมืองสวรรค์ ข้าราชบริพารก็เสมือนบริวารของหัวหน้าเทพในสรวงสวรรค์ พงศาวดารเล่าเรื่องตระกูลวงศ์ของชนชั้นปกครองและ อำนาจ ประเพณี ภาษาที่ใช้ก็มีลักษณะผิดแผกแตกต่างกับสามัญชน เพื่อแสดงถึงอำนาจศักดิ์สิทธิ์และบารมีที่สูงส่งซึ่งสามารถคุ้มครองบรรดาไพร่ ทาสผู้ใต้ปกครองให้ร่มเย็นเป็นสุขได้

ขณะที่รัฐนาฏกรรมสมัยใหม่ ใช้อำนาจเผด็จการสมัยใหม่ผ่านการออกกฎหมายตามความต้องการของผู้ปกครอง การใช้อำนาจปืน กองกำลังหรือกลไกองค์กรราชการสมัยใหม่ ขณะเดียวกันก็คงความเชื่อทางศาสนาแบบรัฐนาฏกรรมยุคเก่าไว้ และปรับเปลี่ยนผสมผสานเข้ากับอุดมการณ์ชาตินิยมสมัยใหม่ เช่นอุดมการณ์ ‘ชาตินิยมความเป็นไทย’ ที่มีลักษณะเป็นความเชื่อศักดิ์สิทธิ์แบบศาสนา

เครื่องมือหรือยุทธปัจจัยของเผด็จการสมัยใหม่นั้น มีประสิทธิภาพสูงมาก แต่ ‘ความชอบธรรม’ ของอำนาจเผด็จการย่อมขึ้นอยู่กับความเชื่อแบบศาสนา คือความเชื่อใน ‘ความเป็นไทย’ ที่ถูกอ้างในฐานะเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ไม่อาจ ‘แตะ’ หรือถูกปรับให้สอดคล้องกับประชาธิปไตยได้ มีแต่ต้องปรับประชาธิปไตยให้เข้ากับหรืออยู่ภายใต้ความเป็นไทยเท่านั้น

รัฐนาฏกรรมสมัยใหม่ จึงเป็นรัฐเผด็จการสมัยใหม่ ที่ปกครองคนสมัยใหม่ที่มีไลฟ์สไตล์แบบสมัยใหม่ ในบริบทสังคม เศรษฐกิจสมัยใหม่ แต่อำนาจรัฐคือส่วนผสมระหว่างอำนาจเผด็จการสมัยใหม่กับความเชื่อแบบศาสนายุคเก่า

หุ่นยักษ์นนทกซึ่งเป็นข้ารับใช้พระอิศวรในคติความเชื่อของศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ที่ใช้ล้อการเมือง จึงสะท้อนให้เห็นความจริงว่า ชนชั้นปกครองในรัฐนาฏกรรมสมัยใหม่ พวกเขาใช้ชีวิตหรูหราหรือมีไลฟ์สไตล์แบบคนสมัยใหม่ได้ทุกอย่าง แต่ ‘อำนาจอภิสิทธิ์’ ของพวกเขาอยู่บนกระบอกปืนและการทำหน้าที่ปกป้อง ‘ความเป็นไทย’ ที่หมายถึงการปกป้องความมั่นคงของชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ ประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม วิถีพอเพียง ศีลธรรม ความดี ความเป็นคนดีแบบไทยตามอำนาจนิยามของพวกเขา

วิถีแห่งชนชั้นปกครองในรัฐนาฏกรรมสมัยใหม่จึงเต็มไปด้วย ‘ความย้อนแย้ง’ (paradox) เพราะในแง่หนึ่ง พวกเขามีไลฟ์สไตล์แบบคนสมัยใหม่ทุกอย่าง แต่ก็ต้องการรักษาสถานะและอำนาจอภิสิทธิ์ชนที่อยู่เหนือหลัก ‘ความเป็นคนเท่ากัน’ อันเป็นหลักการพื้นฐานของโลกสมัยใหม่

ความย้อนแย้งดังกล่าว สะท้อนออกมาทั้งในการกระทำ คำพูด และกฎกติกาที่พวกเขาสร้างขึ้น เช่นสร้างรัฐธรรมนูญที่รับรองสิทธิ อำนาจ เสรีภาพในการแสดงออกของประชาชน แต่ขณะเดียวกันก็คง ม.44 และคำสั่ง คสช. ที่ขัดกับรัฐธรรมนูญเอาไว้

เท่ากับว่ารัฐนาฏกรรมสมัยใหม่ได้ออกกฎหมาย 2 ประเภทที่ขัดแย้งกัน และกลายเป็นเงื่อนไขให้ประชาชนขัดแย้งกับรัฐบาลและขัดแย้งกันเองระหว่างประชาชนด้วยกัน

เพราะเมื่อประชาชนฝ่ายหนึ่งออกมาใช้เสรีภาพตามที่รัฐธรรมนูญรับรอง รัฐบาลก็ใช้อำนาจตาม ม.44 และคำสั่ง คสช. เอาผิดประชาชนได้ แล้วก็ย่อมเป็นไปได้ที่จะมีทั้งประชาชนที่ต่อต้านและสนับสนุนรัฐบาล สภาวะความขัดแย้งเช่นนี้ย่อมเกิดจากการมีกฎหมาย 2 ประเภทที่ขัดแย้งกัน ซึ่งเป็นกฎหมายที่สร้างขึ้นจากสภาวะย้อนแย้งของระบบอำนาจของรัฐนาฏกรรมสมัยใหม่

พูดอย่างรวบรัดคือ วิถีชนชั้นปกครองในรัฐนาฏกรรมสมัยใหม่มีความย้อนแย้งทั้งวิถีชีวิตส่วนตัว การแยกไม่ออกระหว่าง ‘ส่วนตัว’ กับ ‘ส่วนรวม’ และยังสร้างระบบอำนาจ กฎหมายที่ขัดแย้งกันเองขึ้นมาเป็นเงื่อนไข หรือ ‘กับดัก’ ให้เกิดความขัดแย้งระหว่างรัฐบาลกับประชาชนและระหว่างประชาชนด้วยกันเอง

ภายใต้สภาวะเช่นนี้จึงเกิดคำถามมากขึ้นว่า กฎหมายคืออะไร ความเสมอภาคทางกฎหมายคืออะไร ความยุติธรรม ศีลธรรมคืออะไร คนดีคือคนเช่นไร ความถูก-ผิดคืออะไร ดูเหมือนว่าสภาวะย้อนแย้งของรัฐนาฏกรรมสมัยใหม่ได้ทำให้ทุกอย่างดูคลุมเครือ บิดเบี้ยว เหลวไหล ไร้มาตรฐานที่ชัดเจนและแน่นอน