ปริศนาปลาหมอคางดำ เมื่อต้นตอระบาดยังคลุมเครือ มีเพียงแผนกำจัดจากงบหลักร้อยล้านบาท

วันนี้ (21 มีนาคม) ที่กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ อัครา พรหมเผ่า รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พร้อมด้วย ประยูร อินสกุล ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ บัญชา สุขแก้ว อธิบดีกรมประมง และ คณะผู้บริหารกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ร่วมกันแถลงข่าว ‘กระทรวงเกษตรและสหกรณ์กับการแก้วิกฤตปลาหมอคางดำ ทางรอดระบบนิเวศไทย’

วาระแห่งชาติปลาหมอคางดำ

อัคราเปิดเผยผลดำเนินการตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 20 สิงหาคม 2567 ที่ได้กำหนดให้การระบาดของปลาหมอคางดำเป็นวาระแห่งชาติ และแผนปฏิบัติการแก้ไขปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ พ.ศ. 2567-2570 ซึ่งประกอบด้วย 7 มาตรการ 15 กิจกรรม กรอบวงเงินงบประมาณ 450 ล้าน ดังนี้

1. การควบคุมและกำจัดปลาหมอคางดำในแหล่งน้ำทุกแห่งที่พบการแพร่ระบาด โดยสามารถกำจัดปลาหมอคางดำ 3,702,038 กิโลกรัม (บ่อเลี้ยง  2,321,964.50 กก. แหล่งน้ำธรรมชาติ 1,380,073.50 กก.) ผ่านโครงการต่างๆ

2. การกำจัดปลาหมอคางดำในแหล่งน้ำธรรมชาติ โดยการปล่อยปลาผู้ล่าอย่างต่อเนื่อง ได้ดำเนินการปล่อยลูกพันธุ์ปลาผู้ล่าทั้งสิ้น 743,136 ตัว ได้แก่ ปลากะพงขาว 335,136 ตัว, ปลาอีกง 310,000 ตัว, ปลาช่อน 58,000 ตัว, ปลากราย 20,000 ตัว และปลากดเหลือง 20,000 ตัว

3. การนำปลาหมอคางดำที่กำจัดออกจากระบบนิเวศไปใช้ประโยชน์ ได้บูรณาการกับหน่วยงานภาครัฐและเอกชนนำไปผลิตปลาป่น ผลิตน้ำหมักชีวภาพ ปลาร้า นำไปบริโภคแปรรูป ทำปลาแดดเดียว ปลาหวาน กะปิ น้ำปลา และนำส่งโรงงานลูกชิ้น รวมถึงใช้เป็นปลาเหยื่อ รวมกว่า 3,702,038 กิโลกรัม

4. การสำรวจและเฝ้าระวังการแพร่กระจายของประชากรปลาหมอคางดำในพื้นที่กันชน ได้ดำเนินการจัดทำระบบแจ้งตำแหน่งการพบปลาหมอคางดำสำหรับประชาชน และได้จัดตั้งชุดสำรวจและเฝ้าระวังลงพื้นที่สำรวจข้อมูลความชุกชุมในพื้นที่เดือนละ 2 ครั้ง

5. สร้างความรู้ ความตระหนัก และการมีส่วนร่วมในการกำจัดปลาหมอคางดำ ได้จัดทำการประชาสัมพันธ์ความรู้เกี่ยวกับปลาหมอคางดำผ่านช่องทางสื่อต่างๆ อย่างสม่ำเสมอ รวมถึงการจัดกิจกรรมต่างๆ ในระดับพื้นที่ เพื่อสร้างการรับรู้และการมีส่วนร่วม ตลอดจนออกประกาศ ระเบียบ และกฎหมาย ที่เกี่ยวกับการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ จำนวน 10 ฉบับ     

6. การพัฒนางานวิจัยและนวัตกรรมเพื่อแก้ไขปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ มีการจัดทำโครงการ การเหนี่ยวนำชุดโครโมโซม 4n เพื่อให้เกิดหมันในปลาหมอคางดำ และกรมประมงยังได้จัดทำข้อเสนอโครงการวิจัย จำนวน 19 เรื่อง เพื่อขอรับการสนับสนุนงบประมาณจาก สวก. และดำเนินการอย่างต่อเนื่อง

7. การฟื้นฟูระบบนิเวศ ได้มีการวางแผนผลิตพันธุ์สัตว์น้ำที่มีความหลากหลาย เพื่อเตรียมปล่อยลงสู่แหล่งน้ำ มุ่งเน้นการฟื้นฟูความหลากหลายและความสมบูรณ์ของระบบนิเวศให้กับมาอุดมสมบูรณ์ดังเดิม

สถานการณ์ระบาดปลาหมอคางดำ

ข้อมูล เดือนกรกฎาคม 2567

พื้นที่แพร่ระบาด 19 จังหวัด ได้แก่ จันทบุรี ระยอง ชลบุรี ฉะเชิงเทรา ปราจีนบุรี สมุทรปราการ กรุงเทพฯ นนทบุรี ราชบุรี นครปฐม สมุทรสาคร สมุทรสงคราม เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช พัทลุง และสงขลา

ระดับความชุกชุม 

• มาก (มากกว่า 100 ตัว/100 ตร.ม.): 4 จังหวัด (จันทบุรี, ระยอง, สมุทรปราการ, ประจวบคีรีขันธ์)
• ปานกลาง (11-100 ตัว/100 ตร.ม.): 9 จังหวัด (กรุงเทพฯ, สมุทรสาคร, สมุทรสงคราม, นครปฐม, ราชบุรี, เพชรบุรี, ชุมพร, สุราษฎร์ธานี, นครศรีธรรมราช)
• น้อย (1-10 ตัว/100 ตร.ม.): 3 จังหวัด (ฉะเชิงเทรา, นนทบุรี, สงขลา)
• ไม่พบปลาหมอคางดำ: 3 จังหวัด (ปราจีนบุรี, ชลบุรี, พัทลุง)

สถานการณ์ เดือนมีนาคม 2568

• ไม่พบปลาหมอคางดำในระดับชุกชุมมากแล้ว
• ปานกลาง: พบ 5 จังหวัด (ระยอง, สมุทรสาคร, ประจวบคีรีขันธ์, ชุมพร, นครศรีธรรมราช)
• น้อย: พบ 11 จังหวัด (จันทบุรี, ชลบุรี, ฉะเชิงเทรา, กรุงเทพฯ, สมุทรปราการ, สมุทรสงคราม, นครปฐม, ราชบุรี, เพชรบุรี, สุราษฎร์ธานี, สงขลา)

โดยแนวโน้มประชากรปลาหมอคางดำลดลงจากการดำเนินมาตรการควบคุม ขณะที่พื้นที่เพาะเลี้ยงที่ได้รับผลกระทบมาก ได้แก่ กรุงเทพฯ, สมุทรปราการ, สมุทรสาคร, สมุทรสงคราม, ประจวบคีรีขันธ์

ทีมแก้ปัญหาปลาหมอคางดำ

ประยูรกล่าวเพิ่มเติมว่า จากสถานการณ์ความเดือดร้อนของเกษตรกร ชาวประมง และผู้เพาะเลี้ยงสัตว์น้ำจากปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์มิได้นิ่งนอนใจ ได้เร่งหาทางออกในการช่วยเหลือเยียวยา โดยประธานคณะกรรมการแก้ไขปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้ลงนามคำสั่งแต่งตั้งคณะทำงานพิจารณากรอบหลักเกณฑ์การช่วยเหลือเยียวยาผู้ได้รับผลกระทบจากปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ เมื่อวันที่ 12 มีนาคม 2568 

โดยคณะทำงานประกอบด้วยผู้แทนจากหลายหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น กรมประมง กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กรมบัญชีกลาง และผู้เชี่ยวชาญจากพื้นที่ต่างๆ

ในการประชุมเมื่อวันที่ 20 มีนาคม 2568 คณะทำงานมีมติให้กรมประมงนำข้อมูลทางวิชาการเกี่ยวกับความชุกชุมของปลาหมอคางดำมาใช้ในการประเมินความเสียหาย เพื่อกำหนดเกณฑ์การช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติฉุกเฉินตามประกาศของกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย โดยมีเป้าหมายเพื่อให้ผู้ว่าราชการจังหวัดร่วมกับคณะกรรมการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติจังหวัด (ก.ช.ภ.จ.) สามารถใช้ข้อมูลนี้ประกอบการประกาศเขตภัยพิบัติฉุกเฉินได้อย่างเหมาะสม

ขั้นตอนต่อไป กรมประมงจะเสนอเกณฑ์การพิจารณาความเสียหายให้คณะกรรมการแก้ไขปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำและกรมบัญชีกลางพิจารณาให้ความเห็นชอบ จากนั้นจะแจ้งให้กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยและจังหวัดต่างๆ ทราบเพื่อดำเนินการต่อไป 

ประยูรระบุย้ำว่า การดำเนินการนี้แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นของกระทรวงเกษตรฯ ในการแก้ไขปัญหาและช่วยเหลือผู้ที่ได้รับผลกระทบจากการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำ โดยใช้ข้อมูลทางวิชาการและขั้นตอนทางราชการที่โปร่งใสและเป็นธรรม

งบ 98 ล้าน เดินหน้ากำจัดปลาหมอคางดำ

บัญชากล่าวว่า การดำเนินการควบคุมและกำจัดปลาหมอคางดำ ซึ่งถือเป็นวาระแห่งชาติของกรมประมง ได้มีการบูรณาการความร่วมมือจากหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนอย่างต่อเนื่อง โดยครอบคลุมทุกมิติ ทั้งการป้องกัน กำจัด การนำไปใช้ประโยชน์ การเยียวยาผลกระทบ และการฟื้นฟูระบบนิเวศ จากข้อมูลสถิติที่กรมประมงรวบรวม 

พบว่าสถานการณ์การแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำมีแนวโน้มที่ดีขึ้น กรมประมงจึงจำเป็นต้องเพิ่มความเข้มข้นในการดำเนินงานตาม 7 มาตรการสำคัญ

ขณะนี้กรมประมงได้ดำเนินการขอใช้งบประมาณจำนวน 200 ล้านบาท จากสำนักงบประมาณ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของกรอบวงเงิน 450 ล้านบาท ที่คณะรัฐมนตรีได้เห็นชอบแล้ว เพื่อนำมาใช้ในการแก้ไขปัญหาปลาหมอคางดำ ซึ่งเป็นวาระแห่งชาติ

แพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ได้ให้ความสำคัญกับความเร่งด่วนของปัญหา และได้มอบหมายให้สำนักงบประมาณจัดสรรงบประมาณ 98,457,100 บาท ให้กรมประมงอย่างเร่งด่วน เพื่อใช้จ่ายในกิจกรรมต่างๆ ดังนี้:

• การรับซื้อปลาหมอคางดำที่ถูกกำจัดออกจากแหล่งน้ำ ทั้งธรรมชาติและบ่อเลี้ยง จำนวน 3 ล้านกิโลกรัม ในราคา 20 บาท/กิโลกรัม เป็นเงิน 60 ล้านบาท เพื่อนำไปผลิตน้ำหมักชีวภาพและแปรรูปในรูปแบบต่างๆ
• การสนับสนุนกากชาเพื่อกำจัดปลาหมอคางดำในพื้นที่เพาะเลี้ยง จำนวน 35,000 กิโลกรัม เป็นเงิน 10.5 ล้านบาท
• การสนับสนุนปลานักล่า เช่น ปลากะพงขาว ปลาอีกง ปลาช่อน ปลากราย ฯลฯ เพื่อปล่อยลงในบ่อเลี้ยงที่กำจัดปลาหมอคางดำแล้ว จำนวน 300,000 ตัว เป็นเงิน 3 ล้านบาท
• การนำปลาหมอคางดำที่กำจัดออกไปใช้ประโยชน์ในการผลิตน้ำหมักชีวภาพ จำนวน 3.2 ล้านลิตร และแปรรูปในรูปแบบต่างๆ เป็นเงิน 22 ล้านบาท
• การสนับสนุนเครื่องมือทำการประมงเพื่อจับปลาหมอคางดำให้แก่เกษตรกรและชาวประมง พร้อมค่าดำเนินงานต่างๆ ประมาณ 3 ล้านบาท

บัญชาคาดการณ์ว่าการดำเนินงานเหล่านี้จะสามารถควบคุมและกำจัดปลาหมอคางดำได้ตามกรอบเวลาที่กำหนด หลังจากนั้นจะเร่งดำเนินการฟื้นฟูความหลากหลายและความสมบูรณ์ของระบบนิเวศต่อไป กรมประมงจะเร่งดำเนินการในการรับซื้อปลาหมอคางดำ โดยได้กำหนดจุดรับซื้อไว้แล้วในเบื้องต้น 86 จุด และเตรียมประกาศรับสมัครจุดรับซื้อเพิ่มเติม ซึ่งคาดว่าจะสามารถแก้ไขปัญหาการแพร่ระบาดของปลาหมอคางดำได้ตามแผน และจะเร่งฟื้นฟูระบบนิเวศต่อไป

ณ วันนี้ยังสืบไม่พบต้นตอแพร่ระบาด

ในช่วงตอนท้ายของการแถลงข่าว ผู้สื่อข่าวได้สอบถามถึงประเด็นต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง แต่ส่วนที่น่าสนใจที่สุดคือ เมื่อถามถึงกรณีที่มีกลุ่มเกษตรกรไปเรียกร้องให้หน่วยงานของรัฐดำเนินการเอาผิดกับผู้ที่เป็นต้นเหตุของการแพร่ระบาดปลาหมอคางดำ 

บัญชาระบุว่า เมื่อช่วงเดือนตุลาคมปี 2567 กรมประมงได้รับมอบหมายให้หาข้อเท็จจริง กับผู้ที่ก่อให้เกิดการแพร่ระบาดนี้

ผลการสอบสวน ณ ขณะนั้น เนื่องจากปลาชุดที่ระบาดกับปลาชุดที่เกิดขึ้นแต่แรก ระยะเวลาค่อนข้างห่างกัน มากถึง 15 ปี กรมประมงและกรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ได้ประชุมร่วมกันเพื่อตามหาพันธุกรรมปลาที่เป็นชุดเดียวกัน ซึ่งขณะนี้ยอมรับว่าอยู่ระหว่างรอข้อมูลชุดดังกล่าวอยู่ 

“การดำเนินการสอบสวนเบื้องต้น ณ เดือนตุลาคม 2567 ยังไม่พบว่าปลาชุดที่มีการแพร่ระบาดมาจากแหล่งใด ประกอบกับ ที่มีพี่น้องที่เดือดร้อนรวมตัวกัน ไปฟ้องร้องศาลแพ่ง เรียกค่าเสียหายจากผู้ประกอบการ 2,400 ล้านบาท ทำให้เรื่องนี้อยู่ในกระบวนการยุติธรรม อีกทั้งมีการนำเรื่องไปฟ้องยังศาลปกครองอีกคดี” บัญชากล่าว

บัญชากล่าวต่อว่า ที่ผ่านมากรมประมงได้เดินทางไปให้ข้อมูล ต่อศาลเพราะฉะนั้นข้อมูลเหล่านี้ล้วนมีผลต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย จากนี้เมื่อผลการดำเนินการทางกระบวนการยุติธรรมเป็นอย่างไรทางกรมประมงก็ยินดี ที่จะดำเนินการตามคำสั่งศาลอย่างเคร่งครัด