ปีหน้าฟ้าใหม่ พ.ศ. 2564 รถเมล์ไทยจะมีอายุครบ 30 ปี เป็นการครบรอบ 3 ทศวรรษที่ไร้การเฉลิมฉลองใดๆ กาลเวลาพิสูจน์รถเมล์ไทยได้หนึ่งข้อ คือรถญี่ปุ่นมีความทนทาน เพราะหลายคันใช้มากว่า 30 ปีก็ยังวิ่งอยู่อย่างนั้นตามสภาพ ส่วนรถเมล์ NGV ล็อตใหม่ที่ผลิตจากจีนทยอยเสียมาตั้งแต่กลางปี 2562 มีอัตราการชำรุดสูงเกือบ 10% จากค่าเฉลี่ยมาตรฐาน 3%
ปัญหาโครงสร้างการบริหารจัดการรถเมล์ไทยมีหลากหลาย ตั้งแต่สายรถเมล์ที่ทับซ้อนกัน ไปจนถึงแผนปฏิรูปที่ยังไม่ตอบโจทย์สภาพความเป็นจริง
ยกตัวอย่างปัญหาการทับซ้อนของสายรถเมล์ คือรถเมล์ที่วิ่งในกรุงเทพมหานคร เฉพาะแค่ถนนพหลโยธินผ่านหน้าห้างดังย่านลาดพร้าว มีรถเมล์ทั้ง ขสมก. และรถร่วมบริการวิ่งทับกัน 30 สาย สมมติเฉลี่ยสายละ 30 คัน รวมกันยาว 10 กว่ากิโลเมตร เพราะรถเมล์หนึ่งคันยาว 12 เมตร ทำให้รถติดและรถขาดช่วง ปล่อยให้ผู้โดยสารยืนรอด้วยความหวัง
ปัญหานี้มาจากระบบ ขสมก. ในอดีตที่ขาดวิสัยทัศน์ในภาพรวม สมัยก่อนนานมาแล้วคนไปสนามหลวงเยอะ ขสมก. ก็เซ็นใบอนุญาตเดินรถไปสนามหลวงกันเพียบ พอคนเริ่มมาอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิเยอะ ก็เซ็นใบอนุญาตเดินรถ โดยไม่ได้ตรวจสอบคุณภาพรถร่วมบริการ ไม่แม้แต่ดูเส้นทางและความหนาแน่นของรถเมล์ และผู้โดยสารจริงด้วยซ้ำไป ทุกอย่างหมักหมมกันมานาน และเป็นคำถามมาหลายยุคสมัยว่าเมื่อไรจะ ‘ปฏิรูปรถเมล์’
ปฏิรูปรถเมล์ตั้งท่าจะเริ่มกันมานาน แต่เหมือนถูกสาปไว้ไม่เคยสำเร็จ ช่วงรัฐบาล คสช. หรือประยุทธ์ 1 มีแผนปฏิรูป ขสมก. โดยตั้งธงไว้ที่การทำให้ ขสมก. ที่ขาดทุนสะสมพร้อมหนี้สินมหาศาลกว่า 1.3 แสนล้านบาทกลับมาตัวเบา และอยู่รอดได้ในทางธุรกิจ
แผนนี้จึงออกแบบให้มีการยกหนี้เก่าแสนล้านบาท และขอกู้เงินซื้อรถเมล์ใหม่ 2,500 คัน จากนั้นก็ปรับขึ้นค่าโดยสารจากเฉลี่ย 9-15 บาท เป็น 15-25 บาท ซึ่งเป็นการผลักภาระมาที่ประชาชนเต็มๆ
ในสมัยรัฐบาลประยุทธ์ 2 จึงมีการนำแผนฟื้นฟู ขสมก. มาปรับปรุง เรียกว่าแผนฟื้นฟู ขสมก. ฉบับปรับปรุง เปลี่ยนธงใหม่ไม่ใช่แค่ให้ ขสมก. อยู่รอดอย่างเดียว แต่ประชาชนต้องไม่ตายด้วย
แผนฉบับปรับปรุงจะแก้ปัญหารถเก่าโดยการไม่ซื้อรถ แต่จะจ้างเอกชนวิ่งรถตามระยะทางเป็นกิโลเมตร รถที่ใช้ต้องเป็นรถไฟฟ้า (EV) ลดปัญหาฝุ่นพิษ และทุกคันต้องเป็นรถแอร์ รวมถึงต้องประกอบหรือใช้ชิ้นส่วนในประเทศ
เส้นทางเดินรถเมล์ก็จะรื้อใหม่ไม่ให้วิ่งทับซ้อนกัน โดยใช้ AI ร่วมวิเคราะห์ปริมาณผู้โดยสารจริง เพื่อปรับเส้นทางเดินรถที่ดีที่สุด และเชื่อมต่อกับระบบขนส่งมวลชนอื่นๆ ในกรุงเทพฯ เช่น รถไฟฟ้า และเรือโดยสาร เมื่อปริมาณรถกระจายตัว รถติดน้อยลง รถมาสม่ำเสมอขึ้น และมลพิษก็กระจายตัวตาม
ส่วนค่าโดยสารรถเมล์ตามแผนฉบับปรับปรุง คิดเหมารายวัน 30 บาทไม่จำกัดตลอดวัน แต่ถ้าขึ้นเที่ยวเดียวก็จ่าย 15 บาท
แผนฟื้นฟู ขสมก. ฉบับปรับปรุง ได้รับเสียงตอบรับในด้านดีจากหลายฝ่ายที่เกี่ยวข้อง โดยกระทรวงคมนาคมได้อนุมัติแผนฉบับใหม่ และเสนอไปยังคณะรัฐมนตรี (ครม.) ตั้งแต่เดือนตุลาคมที่ผ่านมา เวลาผ่านไปเกือบใกล้ข้ามปีใหม่ ยังไร้วี่แววว่าจะได้บรรจุเข้าวาระเมื่อใด
แหล่งข่าวกล่าวกับ THE STANDARD ถึงความคืบหน้าของแผนฟื้นฟู ขสมก. ฉบับปรับปรุงว่า กับดักของเรื่องนี้ที่แท้จริงเป็นเรื่องการเมือง โดยระบุว่าแผนปฏิรูป ขสมก. ฉบับปรับปรุง ได้กลายเป็นเครื่องมือต่อรองภายในพรรคร่วมรัฐบาล ท่ามกลางความเห็นไม่ตรงกันในการขยายสัมปทานรถไฟฟ้าสายสีเขียวกลางที่ประชุม ครม. แผนปฏิรูปรถเมล์ได้กลายเป็นตัวประกันของเรื่องนี้ไปโดยปริยาย
พิสูจน์อักษร: ลักษณ์นารา พักตร์เพียงจันทร์
