ในช่วงเช้าของวันที่ผู้คนทั่วโลกต่างเตรียมเฉลิมฉลองวันสุดท้ายของปี พระสันตะปาปากิตติคุณ (อดีตสันตะปาปา) เบเนดิกต์ที่ 16 (Benedict XVI) ได้จากไปอย่างสงบ ด้วยวัย 95 ปี โดยพิธีปลงพระศพจะจัดขึ้นในวันพฤหัสบดีที่ 5 มกราคม 2023 ทั้งนี้ ในระหว่างที่พระองค์ดำรงตำแหน่งเป็นพระสันตะปาปาเป็นเวลากว่า 7 ปี พระองค์ได้เปิดทางแก่ศาสนจักรคาทอลิก เพื่อนำไปสู่การปฏิรูปศาสนจักรในสมัยพระสันตะปาปาฟรานซิส ผู้นำศาสนจักรคาทอลิกในปัจจุบัน

“ข้าพเจ้าขอประกาศสละตำแหน่งจากการเป็นบิชอปแห่งโรม ผู้สืบตำแหน่งต่อจากนักบุญเปโตร ซึ่งข้าพเจ้าได้รับมอบหมายโดยบรรดาพระคาร์ดินัลในวันที่ 19 เมษายน 2005” การประกาศลาออกของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ต่อหน้าเหล่าพระคาร์ดินัลในวันที่ 11 กุมภาพันธ์ 2013 สร้างความประหลาดใจให้กับคณะพระคาร์ดินัลเองและโลกตะวันตก เพราะไม่เพียงแต่จะเป็นการลาออกครั้งแรกของพระสันตะปาปาในรอบ 700 กว่าปี หลังจากสันตะปาปาเซเลสตินที่ 5 (Celestine V) แต่ยังเป็นการลาออกที่ไม่มีการส่งสัญญาณล่วงหน้ามาก่อน โดยวันที่ 11 กุมภาพันธ์ 2013 เป็นวันหยุดนักขัตฤกษ์ของวาติกัน และทุกคนต่างเข้าใจว่าพระสันตะปาปาเรียกประชุมเหล่าพระคาร์ดินัลในวันดังกล่าวเพื่อสอบถามความคิดเห็นเกี่ยวกับการแต่งตั้งนักบุญองค์ใหม่

ยุวฮิตเลอร์ในวัยเด็ก สู่นักเทววิทยาแนวหน้าชาวเยอรมัน 

ก่อนที่จะดำรงตำแหน่งเป็นพระสันตะปาปาในปี 2003 พระสันตะปาปากิตติคุณเบเนดิกต์ที่ 16 เดิมชื่อ โยเซฟ อาลอยซิอุส รัตซิงเกอร์ (Joseph Aloysius Ratzinger) หรือที่รู้จักในนาม โยเซฟ รัตซิงเกอร์ เกิดเมื่อวันที่ 16 เมษายน 1927 ในแคว้นบาวาเรีย ประเทศเยอรมนี จากครอบครัวที่นับถือศาสนาคริสต์นิกายคาทอลิก และเหมือนกับเยาวชนชาวเยอรมันทุกคน พระสันตะปาปากิตติคุณเบเนดิกต์ที่ 16 เคยเข้าร่วมยุวชนฮิตเลอร์ตามข้อบังคับของรัฐในสมัยนั้น อย่างไรก็ตาม ครอบครัวรัตซิงเกอร์ไม่เห็นด้วยกับระบอบนาซีซึ่งเบียดเบียนศาสนาต่างๆ และมีความแนวคิด ‘ขัดแย้งกับความเชื่อ’ อันเห็นได้จากสมณสาสน์ มิต เบรนเนนเดอร์ ซอร์เกอ (Mit Brennender Sorge) ที่ถูกระบอบนาซีสั่งห้ามเผยแพร่ในเยอรมนี

ด้วยความสามารถทางวิชาการ โยเซฟ รัตซิงเกอร์ ได้รับมอบหมายให้ไปเป็นอาจารย์ในมหาวิทยาลัย เพื่อสอนเทววิทยา (วิชา [ที่ถกเถียง] ว่าด้วยพระเจ้า) และยังได้รับเลือกให้เป็นที่ปรึกษาด้านเทววิทยา (Peritus) ของพระคาร์ดินัลโจเซฟ ฟริงส์ (Joseph Frings) อาร์ชบิชอปแห่งโคโลญจน์ ในระหว่างการสังคายนาวาติกันที่ 2 (Vatican II) ปี 1962-1965 โดยการสังคายนาครั้งนี้มีจุดประสงค์เพื่อ ‘อัปเดต’ ศาสนจักรให้ทันโลก ทันยุค และสามารถเข้ากับสังคมสมัยใหม่ (Aggiornamento) นอกจากนี้ โยเซฟ รัตซิงเกอร์ ยังมีส่วนสำคัญในการร่างธรรมนูญลูเมน เจนซีอุม (Lumen Gentium) อันเป็นแกนหลักสำคัญที่ปรับโฉมศาสนจักรคาทอลิกแบบพีระมิดให้เป็นศาสนจักรที่รับฟังและเปิดกว้าง โดยทุกคนในศาสนจักรมีศักดิ์ศรีเท่าเทียมกัน ไม่ว่าจะเป็นพระคาร์ดินัล บิชอป บาทหลวง หรือฆราวาส

โดยส่วนตัวแล้ว โยเซฟ รัตซิงเกอร์ เห็นว่าควรให้มีการกระจายอำนาจในศาสนจักรคาทอลิก การตัดสินใจต่างๆ ไม่ควรจะขึ้นอยู่กับโรม/วาติกันเพียงอย่างเดียว แต่ควรรับฟังความคิดเห็นจากบิชอปซึ่งเป็นตัวแทนจากศาสนจักรคาทอลิกในพื้นที่ต่างๆ ทั่วโลกอีกด้วย อย่างไรก็ดี ปรากฏการณ์พฤษภาคม 1968 ซึ่งก่อให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางสังคมในโลกตะวันตกและศาสนจักร เช่น การต่อต้านฝ่ายอำนาจรัฐ และการปลดแอกจากคุณค่าทางศีลธรรมแบบสุดโต่ง ได้ส่งผลให้โยเซฟ รัตซิงเกอร์ หันไปเน้นเรื่องทางจิตวิญญาณในงานเขียนเทววิทยาของตน ซึ่งงานเขียนของโยเซฟ รัตซิงเกอร์นั้น แม้ว่าจะยึดแนวคิดทางปรัญชา/เทววิทยาของยุโรปเป็นศูนย์กลางก็ตาม จัดว่าเป็นแหล่งอ้างอิงสำคัญในแวดวงวิชาการทางเทววิทยาในยุคสมัยใหม่ 

ความท้าทายของศาสนจักรในสมัยของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16: ‘เผด็จการสัมพัทธนิยม’ (Dictatorship of Relativism) 

เมื่อ โยเซฟ รัตซิงเกอร์ ได้รับเลือกให้ดำรงตำแหน่งเป็นพระสันตะปาปาในปี 2005 พระองค์เลือกใช้ชื่อ เบเนดิกต์ที่ 16 เพื่อระลึกถึงพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 15 ซึ่งเป็นผู้นำศาสนจักรคาทอลิกในช่วงสงครามโลกครั้งหนึ่ง อีกทั้งระลึกถึงนักบุญเบเนดิกต์แห่งเนอร์เซีย (Benedict of Nursia) ซึ่งเป็นองค์อุปถัมภ์ของทวีปยุโรป และผู้ก่อตั้งคณะนักบวชเบเนดิกติน (Benedictines) 

ในระหว่างการสัมภาษณ์กับสำนักข่าว EWTN มงซินญอร์ จอร์จ แก๊งซ์ไวน์ (Georg Gänswein) เลขาส่วนตัวของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 กล่าวว่า “ความท้าทายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดคือ แนวคิดสัมพัทธนิยม (Relativism)” ซึ่งแนวคิดสัมพัทธนิยมนั้นหมายถึง แนวคิดที่เชื่อว่าความจริงเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาและสถานที่ และความจริงต่างๆ มีค่าเท่ากัน (ความจริงในที่นี้หมายถึง ความเชื่อที่ผู้เชื่อเห็นเป็นข้อเท็จจริง)

โดยก่อนจะมีการเลือกตั้งพระสันตะปาปา สันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ได้กล่าวว่า “พวกเราสร้างเผด็จการสัมพัทธนิยม ซึ่งมองว่าทุกอย่างไม่ตายตัวแน่นอน โดยความคิดของตน และความต้องการของตนคือเป้าหมายสูงสุด” สำหรับพระสันตะปาปากิตติคุณเบเนดิกต์ที่ 16 แนวคิดสัมพัทธนิยมนำไปสู่สังคมแบบปัจเจกนิยม (Individualism) ยิ่งไปกว่านั้นเผด็จการสัมพัทธนิยมบังคับให้ผู้คนไม่สามารถสนับสนุน พูดถึง แบ่งปัน สิ่งที่ตนเชื่อและยึดถือซึ่งมองเป็นสิ่งที่ดีสำหรับตน (ความจริง) แก่คนอื่นๆ แนวคิดสัมพัทธนิยมมองว่า การพูดสนับสนุนสิ่งที่เชื่อว่าเป็นความจริง (ทางจิตวิญญาณและทางศีลธรรม) เป็นการไม่เคารพคนอื่นที่อาจเชื่อแตกต่างกัน เช่น ในประเทศฝรั่งเศส การพูดถึงเรื่องศาสนาหรือความเชื่อทางจิตวิญญาณที่ตนเชื่อถือเป็นเรื่องที่ทุกคนต่างหลีกเลี่ยง 

ความพยายามในการประสานรอยร้าวภายในและภายนอกศาสนจักรคาทอลิก

ด้วยความหวังที่จะสมานรอยร้าวที่เกิดขึ้นหลังจากการสังคายนาวาติกันที่ 2 พระสันตะปาปากิตติคุณเบเนดิกต์ที่ 16 เมื่อยังดำรงตำแหน่งพระสันตะปาปาอยู่นั้น ได้ยกเลิกคำสั่งการตัดขาดจากพระศาสนจักรที่เคยประกาศให้แก่บิชอปซึ่งแต่งตั้งอย่างไม่ถูกต้องโดยกลุ่มเลอแฟบริสต์ (Lefebvrists) หรือสมาคมนักบุญปิอุสที่ 10 (Society of Saint Pius X) ซึ่งกลุ่มดังกล่าวเป็นกลุ่มอนุรักษนิยมสุดโต่งที่ต่อต้านการสังคายนาวาติกันที่ 2 และต้องการรักษาโครงสร้างศาสนจักรแบบพีระมิด รวมทั้งคำสอนและพิธีกรรมแบบในยุคกลาง นอกจากนี้พระองค์ยังอนุญาตให้มีการจัดพิธีมิสซาแบบก่อนการสังคายนาวาติกันที่ 2* กล่าวคือ พิธีกรรมเป็นภาษาละติน และผู้ทำพิธีหันหลังให้ผู้ร่วมพิธี ทว่าความพยายามต่างๆ ในการปรองดองกับกลุ่มเลอแฟบริสต์ของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ทั้งหมดนั้นประสบกับความล้มเหลว 

ในปี 2009 พระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ได้ออกกฎหมาย (Anglicanorum Coetibus) เพื่อรองรับผู้นับถือศาสนาคริสต์นิกายแองกลิกัน (ซึ่งแยกตัวออกจากศาสนจักรในกรุงโรม ในสมัยกษัตริย์เฮนรีที่ 8) ที่รู้สึกผิดหวังจากนิกายของตน และต้องการเป็นส่วนหนึ่งของศาสนจักรโรมันคาทอลิก กฎหมายดังกล่าวอนุญาตให้ผู้ที่เคยนับถือศาสนาคริสต์นิกายแองกลิกันซึ่งย้ายนิกายมาเป็นคาทอลิกสามารถถือ ‘ประเพณีทางพิธีกรรม จิตวิญญาณ และงานอภิบาลของแองกลิกัน’ ดังนั้นเหล่าบิชอปในศาสนาคริสต์นิกายแองกลิกัน ซึ่งแต่งงานมีครอบครัวแล้ว สามารถย้ายนิกายมาเป็นคาทอลิก และเป็นบาทหลวงในศาสนจักรโรมันคาทอลิกได้ 

เหตุการณ์ครหาที่เกิดขึ้นในระหว่างการดำรงตำแหน่งของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 

ในปี 2006 การบรรยายเรื่องเหตุผลและความเชื่อของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ณ มหาวิทยาลัยราติสบอนน์ (Ratisbonne) ได้สร้างความไม่พอใจในโลกมุสลิม โดยข้อความบางส่วนในการบรรยายได้ถูกตีความอย่างไม่ถูกต้อง ซึ่งทำให้เกิดความเข้าใจผิดว่าสันตะปาปาได้ตำหนิศาสนาอิสลาม เหตุการณ์ดังกล่าวส่งผลให้ความสัมพันธ์ระหว่างวาติกันและประเทศมุสลิมไม่สู้ดีนัก โดยต่อมาพระองค์ได้แต่งตั้งคาร์ดินัล ฌอง-หลุยส์ โตรอง (Jean-Louis Tauran) ซึ่งมีประสบการณ์ในภารกิจการทูตมากมาย ให้ดำรงตำแหน่งเป็นสมณมนตรี (เทียบเท่ารัฐมนตรี) ประจำสมณกระทรวงเพื่อการเสวนาระหว่างศาสนา ซึ่งความสัมพันธ์ระหว่างวาติกันและประเทศมุสลิมค่อยๆ ดีขึ้นตามลำดับหลังจากนั้น

ในปี 2012 เอกสารลับจำนวนมากได้รั่วไหลออกจากวาติกัน (กรณี Vatileaks) ซึ่งเผยให้เห็นการคอร์รัปชันของบาทหลวงชั้นผู้ใหญ่ การแบ่งพรรคแบ่งพวกภายในโรมันคูเรีย (Roman Curia – เทียบได้กับรัฐบาลกลางของวาติกัน) เอกสารดังกล่าวยังเผยให้เห็นถึงข้อมูลการบริหารและการดำเนินการต่างๆ ของวาติกัน โดยพ่อบ้านของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ได้แอบขโมยเอกสารลับไปขายต่อให้แก่นักข่าว 

ปูทางการปฏิรูปศาสนจักรในสมัยพระสันตะปาปาฟรานซิส

การปฏิรูปศาสนจักรภายใต้การนำของพระสันตะปาปาฟรานซิสในปัจจุบัน เป็นการสานต่องานจากพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ไม่ว่าจะเป็นเรื่องความโปร่งใสด้านการเงิน การจัดการเรื่องการละเมิดทางเพศ หรือการเพิ่มบทบาทสตรีและฆราวาสในโรมันคูเรีย เป็นต้น 

สำหรับเรื่องการเงินวาติกันนั้น พระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ได้จัดตั้งหน่วยงานข้อมูลทางการเงิน (Financial Information Authority: A.I.F.) เพื่อปราบปรามการฟอกเงิน และปรับกระบวนการตรวจสอบธุรกรรมทางการเงินของวาติกันให้เป็นไปตามมาตรฐานสากล 

ในส่วนของการละเมิดทางเพศของสมณที่สะสมมากว่าหลายทศวรรษ พระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ได้ปรับปรุงกฎหมายศาสนจักรให้สามารถรับมือกับกรณีการละเมิดทางเพศต่างๆ และอุดข้อบกพร่องทางกฎหมายที่พระองค์เคยพบในขณะที่เป็นสมณมนตรีของสมณกระทรวงเพื่อพระสัจธรรม นอกจากนี้พระองค์ยังกำหนดให้ศาสนจักรต้องร่วมมือกับศาลพลเรือนอย่างจริงจังในกรณีการละเมิดทางเพศของสมณะ โดยเรียกร้องให้สังฆราชทุกคนต้องทำงานร่วมกับหน่วยงานยุติธรรมของรัฐ เนื่องจาก “การละเมิดทางเพศไม่ได้เป็นเพียงแค่ความผิดทางกฎหมายศาสนจักร แต่ยังเป็นอาชญากรรมที่ต้องเข้ากระบวนการยุติธรรมของรัฐ”

นอกจากนี้พระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ยังเปิดโอกาสให้สตรีเข้ามามีบทบาทในการงานบริหารระดับสูง โดยในปี 2011 พระองค์แต่งตั้งนักบวชหญิง นิโคเลตตา วิตตอเรีย สเปซซาตี (Nicoletta Vittoria Spezzati) ให้ดำรงตำแหน่งรองเลขาธิการกรรมการ (เทียบเท่ารองปลัดกระทรวง) ของสมณกระทรวงเพื่อสถาบันชีวิตผู้ถวายตัว และสมาคมแห่งชีวิตธรรมทูต และยังแต่งตั้งให้ฆราวาสหญิง ฟลามิเนีย โจวาเนลลี (Flaminia Giovanelli) เป็นรองเลขาธิการกรรมการสมณะกระทรวงเพื่อความยุติธรรมและสันติ (ซึ่งปัจจุบันเปลี่ยนเป็นสมณกระทรวงเพื่อรับใช้การพัฒนามนุษย์แบบองค์รวม)

ทั้งนี้ การสละตำแหน่งของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 เปิดทางให้ผู้ที่มาดำรงตำแหน่งพระสันตะปาปาต่อนั้นสามารถลาออกได้เมื่อรู้สึกว่าตนเองนั้น ‘ไม่สามารถบริหารงานที่ได้รับมอบหมายได้อย่างดี’ โดยไม่จำเป็นต้องอยู่ทำหน้าที่พระสันตะปาปาจนกระทั่งเสียชีวิต (ไม่มีการกำหนดวาระสำหรับตำแหน่งพระสันตะปาปา) 

ทั้งนี้ ฟิลิปป์ เลอวิลแลง (Philippe Levillain) นักประวัติศาสตร์ฝรั่งเศส ซึ่งเชี่ยวชาญด้านประวัติศาสตร์ศาสนจักรคาทอลิกและสันตะปาปา ให้ความเห็นว่า “จากนี้ต่อไป พระสันตะปาปาสามารถลาออกได้เมื่อรู้สึกว่าตนเองไม่อาจรับมือกับกระแสโลกปัจจุบัน” ซึ่งพระสันตะปาปาฟรานซิสนั้นเคยกล่าวถึงการลาออกของพระองค์ว่ามีความเป็นไปได้

ในความทรงจำ…

ต่างจากภาพยนตร์ The Two Popes ที่เผยให้เห็นภาพลักษณ์ของพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 ว่าหยิ่ง ถือตัว และไม่ค่อยเป็นมิตร หลายคนที่เคยสัมผัสกับพระองค์ต่างพูดเป็นเสียงเดียวกันว่าพระสันตะปาปาเบเนดิกต์เป็นคนที่มีอัธยาศัยดี อ่อนโยน และถ่อมตัว ซึ่งมงซินญอร์ แอนดรูว์ วิษณุ ธัญญอนันต์ อดีตรองเลขาธิการกรรมการสมณกระทรวงเพื่อการเสวนาระหว่างศาสนา** ได้แบ่งปันประสบการณ์ส่วนตัวในระหว่างที่ทำงานในโรมันคูเรียว่า “พระองค์ถ่อมตนมากๆ นิ่มนวลแบบเหลือเชื่อ” อีกทั้งพระองค์เคยถ่ายรูปให้กับนักท่องเที่ยวที่มาขอให้พระองค์ถ่ายรูปให้ (โดยไม่ทราบว่าพระองค์คือใคร) 

สำหรับใครหลายคน พระสันตะปาปากิตติคุณเบเนดิกต์ที่ 16 เป็นเหมือนกับคุณปู่คุณตาที่ถ่ายทอดต่อวิชาความรู้ ภูมิปัญญา และประสบการณ์ชีวิต เป็นบุคคลอ้างอิงสำหรับชีวิตทางจิตวิญญาณ

สิ่งที่น่าติดตามดูต่อไปคือ พิธีปลงพระศพที่จะมีขึ้นในวันพฤหัสบดีที่ 5 มกราคม 2023 ว่าจะเป็นในรูปแบบใด เพราะไม่มีเอกสารใดที่กล่าวถึงพิธีปลงพระศพสำหรับพระสันตะปาปากิตติคุณ/อดีตพระสันตะปาปา โดยธรรมนูญ อูนิเวร์ซี โดมีนีชี เกรจิส (Universi Dominici Gregis) กำหนดเพียงแค่พิธีปลงพระศพสำหรับพระสันตะปาปาที่สิ้นพระชนม์ในขณะที่ยังดำรงตำแหน่งเท่านั้น โดยพิธีการปลงศพสำหรับพระสันตะปาปากิตติคุณจะจัดไปในรูปแบบที่ ‘เรียบง่าย’

ขอบคุณมงซินญอร์ แอนดรูว์ วิษณุ ธัญญอนันต์ สำหรับภาพและประสบการณ์ในโรมันคูเรีย

ภาพ: Marco Secchi / Getty Images

อ้างอิง:

• A Future Pope Is Recalled: A Lover of Cats and Mozart, Dazzled by Church as a Boy – The New York Times
• Les Eglises persécutées pour imposer le silence – Portail catholique suisse
• Benoît XVI, le souci d’une Église catholique réconciliée – La Croix
• Ces évêques anglicans qui rejoignent l’Église catholique
• Missa Pro Eligendo Romano Pontifice: Homélie du Card. Joseph Ratzinger
• Pope Emeritus Benedict XVI Death – Exclusive Interview with Msgr. Georg Gänswein
• Italian magazine says U.S. spies listened to pope, Vatican says unaware | Reuters
• Le Vatican va se conformer aux règles européennes anti-blanchiment | Les Echos
• Pédophilie dans l’Eglise : comprendre l’ampleur de la crise
• Lettera Circolare per aiutare le Conferenze Episcopali nel preparare Linee guida per il trattamento dei casi di abuso sessuale nei confronti di minori da parte di chierici

The post เรื่องราวสำคัญของพระสันตะปาปากิตติคุณเบเนดิกต์ที่ 16 ผู้ปูทางสู่การปฏิรูปศาสนจักรของพระสันตะปาปาฟรานซิส appeared first on THE STANDARD.